Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Licencja: CC BY-SA 4.0
Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Licencja: CC BY-SA 4.0
Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Licencja: CC BY-SA 4.0
Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Licencja: CC BY-SA 4.0
Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Licencja: CC BY-SA 4.0
Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Licencja: CC BY-SA 4.0
Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Licencja: CC BY-SA 4.0
Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Licencja: CC BY-SA 4.0
Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Licencja: CC BY-SA 4.0
Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Licencja: CC BY-SA 4.0
Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Licencja: CC BY-SA 4.0
Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Licencja: CC BY-SA 4.0
Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Licencja: CC BY-SA 4.0
Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Licencja: CC BY-SA 4.0
Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: CM-000071-P/2059

Cmentarz miejski w Buczaczu

Identyfikator: CM-000071-P/2059

Cmentarz miejski w Buczaczu

Na cmentarzu zachowała się kaplica grobowa rodziny Potockich z około 1812-1815 roku. Założona została na rzucie wydłużonego prostokąta z dostawioną po stronie kryptą, również na planie prostokąta. Krypta tworzy rodzaj tarasu dostawionego do budynku. Kaplica z nieregularnych ciosów kamienia, pierwotnie otynkowana, obecnie silnie zniszczona. Elewacje frontowa i tylna trójosiowe, od frontu oś środkową wyznacza otwór wejściowy zamknięty półkoliście, poprzedzony jest on sześcioma stopniami oraz dodatkowo zaakcentowany prostokątnym wypiętrzeniem attyki. Wszystkie otwory okienne zamknięte półkoliście. Wnętrze przedzielone ścianami składa się z większej partii środkowej, w której prawdopodobnie pierwotnie znajdował się ołtarz i mniejszych pomieszczeń bocznych, być może przeznaczonych na epitafia zmarłych członków rodziny. Obecnie zachowane dwie tablice epitafijne leżą w środkowym pomieszczeniu. Nad wejściem prostokątna tablica z inskrypcją: PORTA / Qua carne Mortales! Viam universae carnis ingrediuntur / Anima Immortales! Universam expectant Resurectionem / Hanc Pietati et decori dicavit PAULUS Comes [...] POTOCKI Ha(n)ci(r)es Bonorum Buczac[...] Buczacen: Rit. Lat. addietus Parochi[us] [Ao] Do 1815. //. Od tyłu analogiczna tablica ze słabo czytelną inskrypcją: TU TWEGO CIAŁA CZŁOWIECZE SCHRONIENIE / TU BRAMA W KTÓREJ ROZŁĄCZASZ OD LUDZI / TU SIĘ TWE KOŃCZY, ZŁE LUB DOBRE MIENIE / TU CZCZY BLASK ŚWIATŁA IUŻ CIĘ NIE UŁUDZI / PRZECHODNIU WESTCHNI BY DLA ZMARŁYCH / BŁOGO / ZDZIAŁAŁ BÓG DOLE A NIE […] SROGO / 1812 R. W okolicy kaplicy Potockich ulokowana została większość buczackich grobowców. Pod względem formalnym podzielić możemy je na dwie grupy. Pierwsza to grobowce charakteryzujące się stosunkowo dużymi rozmiarami, przede wszystkim wyciągnięciem w górę elewacji frontowej, sięgającym nawet do sześciu metrów. Grobowce założone są na planie prostokąta, od frontu oblicowane bądź rustyką z czerwonego piaskowca bądź ciosami czerwonego lub białego piaskowca. Na sześciu grobowcach mamy niemal identyczne potraktowanie fasady ze schodkowym wypiętrzeniem zwieńczonym krzyżem i flankowanym po bokach niewielkimi obeliskami. Na osi elewacji frontowej znajduje się otwór wejściowy zamknięty prostokątnie lub łukiem pełnym, we wszystkich grobowcach jest on obecnie zamurowany. Fasada po bokach flankowana jest półfilarami. Trzy pozostałe grobowce należące do tej grupy mają bardzo podobnie ukształtowane elewacje frontowe, przy czym wypiętrzenie ujęte jest spływami w formie łuku kotarowego. We wszystkich grobowcach nad otworem wejściowym znajduje się prostokątna tabliczka z inskrypcją wskazującą na rodziny pochowane w grobowcu. Na grobowcu rodziny Burzmińskich w prostokątnym wypiętrzeniu umieszczony został ponadto okulus z szerokim obramieniem, w które wpisany został krzyż oraz tablice inskrypcyjne na flankujących elewację filarach. Jedynie na dwóch grobowcach zachowane są daty: 1886 i 1912. Przypuszczalnie zatem na przełom XIX i XX wieku należy datować owe realizacje. Przy czym wcześniejsze są obiekty z fasadą z prostokątnym wypiętrzeniem. Drugą grupę grobowców stanowią cztery skromniejsze założenia. Pierwszy jest prostokątny grobowiec rodziny Czyżewskich nakryty szerszą płytą, na której znajduje się wypukłorzeźbiony krzyż oraz od frontu profilowane zwieńczenie zakończone krzyżem. Bardzo podobnie ukształtowany jest również drugi grobowiec należący do rodziny Bańkowskich, przy czym zwieńczenie stanowiące podstawę krzyża ma trójkątną formę. Trzeci grobowiec, rodziny Hałasów, składa się z prostej płyty usytuowanej na wysokim cokole, nadającym realizacji cechy grobowca. Płyta ma wielokrotnie powtarzaną formę dekoracji: wypukłorzeźbiony krzyż z prostokątną tablicą inskrypcyjną. Ostatni z grobowców należy do rodziny Urbańskich i Dyszlów. Pomimo typowej prostokątnej formy nakrytej szerszą płytą wyróżnia się dekoracją półkoliście zakończonego zwieńczenia. Przedstawione jest na nim popiersie kobiety w profilu, prawdopodobnie płaczki, chociaż zindywidualizowany charakter przedstawienia nie pozwala całkowicie wykluczyć, że mamy do czynienia z przedstawieniem portretowym. Najbardziej typową formą nagrobną jest krzyż. Na cmentarzu buczackim odnaleźć możemy liczne wariacje tego motywu. Począwszy od prostych krzyży na cokole pozbawionych jakiejkolwiek dekoracji po bardziej zindywidualizowane formy np. w formie pni drzewa usytuowanych na cokołach w formie stosu kamieni. Najstarsze krzyże pochodzą z pierwszej połowy wieku XIX. Charakteryzuje je bardziej monumentalny charakter, często też nie są to betonowe odlewy, jak niemal wszystkie późniejsze. Stosunkowo nieliczne są proste krzyże pozbawione dekoracji. Do najczęstszych motywów rzeźbiarskich należy postać ukrzyżowanego Chrystusa oraz titulus. Zwraca również uwagę grupa nagrobków, na których mamy wyłącznie titulus. Nie można wykluczyć jednak, że w wielu przypadkach wykonana w reliefie postać Chrystusa po prostu nie została zachowana. Na niektórych krzyżach pojawia się dodatkowa dekoracja w formie wypustek, półwałków, rozet, ramion z nasadkami lub guzami, ramion zakończonych półkoliście, romboidalnie, ostrosłupowo, formą trójliścia itp. Niekiedy ramiona są ścięte bądź fazowane. Na pojedynczych realizacjach odnaleźć możemy typowe symbole sepulkralne jak liście i owoce dębu pojawiające się zazwyczaj w miejscu titulusa, gorejące serce, koronę cierniową. We wcześniejszych realizacjach ramiona krzyża bywają też niekiedy pokryte inskrypcją. Niekiedy spotkać możemy również przewieszone chusty lub wieńce kwiatów czy winorośli. Również na ramionach krzyży pojawia się niekiedy dekoracja roślinna: liście palmy, kwiaty róży czy winne grona. Zdarzają się również miejsca pochówku, w których ów prosty schemat krzyża na cokole i podstawie ma bardziej nietypową formę. W przypadku nagrobka Anny i Franciszka Bańkowskich krzyż nie jest usytuowany bezpośrednio na dwóch stopniach cokołu, te dwie formy rozdzielone zostają bowiem ośmiobocznym postumentem zwieńczonym ośmiospadowym daszkiem. Miejsce pochówku Michała Rzepeckiego (+ 1903) oznaczone zostało zaś pionową płytą przechodzącą schodkowo w krzyż. Zwraca uwagę grupa nagrobków w formie krzyży stylizowanych na pnie drzewa na cokołach stylizowanych na ciosy kamieni bądź skałki. W tego typu realizacjach częste są tablice inskrypcyjne w formie rozwiniętego zwoju. Charakterystyczne jest, że pomimo stosunkowo dużej liczby realizacji, zachowanych jest bowiem ponad 30 obiektów, nie ma dwóch takich samych. Szczególną uwagę zwraca anonimowy nagrobek z przełomu XIX i XX wieku, gdzie w cokół wpisana została płaskorzeźbiona postać anioła. W nagrobku Kornela Pillera obecnie wtórnie zamontowany został prosty krzyż, w zwieńczeniu cokołu widoczna jest jednak podstawa pierwotnego krzyża w formie oplatających zwieńczenie korzeni. Mieliśmy zatem w tej realizacji nawiązanie do motywu drzewa życia. Większość cokołów jest jedno lub dwustopniowa o stypizowanych formach z płyciną inskrypcyjną umieszczoną zazwyczaj od frontu, podobne płyciny zazwyczaj bez inskrypcji odnaleźć możemy też niekiedy po bokach i z tyłu. Płyciny zamknięte są zazwyczaj łukiem pełnym, niekiedy nadwieszonym, ostrołukiem, łukiem spłaszczonym lub ujęte są uszakami. Bardzo często inskrypcja umieszczana jest też bezpośrednio na cokole. Na nielicznych realizacjach odnaleźć możemy motywy dekoracyjne. Na pochodzącym z około 1850 roku cokole nagrobka nieznanej rodziny zachowała się wyryta trupia czaszka i piszczele. Niekiedy w cokołach umieszczone są również niewielkie płyciny z płaskorzeźbionymi postaciami, zazwyczaj Matki Boskiej. Na cokole nagrobka księdza Tytusa Osmanowicza (+ 1887) ukazany jest wypukłorzeźbiony kielich z hostią. Zwraca również uwagę grupa całopostaciowych, wypukłorzeźbionych, stypizowanych postaci Matki Boskiej z rękoma złożonymi do modlitwy. Na cokole niestety anonimowego nagrobka znajdujemy jedyne na cmentarzu przedstawienia herbów – Ślepowron i Sas. Interesującą wykonana w reliefie dekorację odnajdujemy również na nagrobku Kornela Pillera (zmarł w latach 80. XIX wieku) gdzie poniżej tablicy inskrypcyjnej w formie otwartej księgi zachowały się narzędzia Męki Pańskiej. Większość cokołów ma profilowane zwieńczenie i nakryta jest płytą lub daszkiem dwu bądź czterospadowym. Do niewątpliwie ciekawszych należy pochodzący z połowy wieku XIX dwustopniowy cokół o profilowanych górnych krawędziach, z fryzem kostkowym w zwieńczeniu i spiralnymi półkolumienkami w narożach z kostkowymi kapitelami. Z boku cokołu znalazło się przedstawienie płaskorzeźbionej urny, przez którą przewieszona została chusta. W pojedynczych realizacjach w zwieńczeniu cokołu pojawiają się akroteriony czy prostokątne wypiętrzenia niekiedy ujęte ostrosłupami. Zaskakuje natomiast dekoracja, która przetrwała na nagrobku Adama Piernikarskiego, weterana powstania styczniowego. Na cokole umieszczona została bowiem płaskorzeźbiona tarcza z godłem Polski – Orłem Białym w koronie. Niewątpliwie tego typu realizacje musiały być częstsze, jednak nie znamy przykładów obiektów w tym rejonie, które by w tak dobrym stanie dotrwały do naszych czasów. Dwadzieścia trzy miejsca pochówku oznaczone zostały prostymi, niemal identycznymi płytami nagrobnymi, przy czym kilka z nich umieszczonych zostało na wysokich podstawach. Osobną realizację w tej grupie stanowi jeden z najstarszych zachowanych nagrobków buczackich Agnieszki Oczkowskiej z około 1811 roku. Charakterystyczna jest dla pozostałych płyt niemal identyczna dekoracja rzeźbiarska w formie wypukłorzeźbionego krzyża oraz znajdującej się u jego podstawy prostokątnej tablicy inskrypcyjnej. W obrębie tego schematu odnaleźć możemy jednak również pewne indywidualne cechy np. płyta nagrobna Gabriela Malanowskiego (+ 1897) wyróżnia się motywem gałązek i liści dębu oplatających krzyż. Zachowało się również kilka płyt nagrobnych, u wezgłowia których znajduje się krzyż na cokole, bądź ukośnie usytuowana stela. Chociaż najstarsza płyta pochodzi z około 1811 roku, większość powstała około roku 1900 oraz w latach 30. wieku XX. Na dwóch z nich zachowała się sygnatura kamieniarza Juliana Gruszyńskiego z Buczacza, pozwala to widzieć w nim autora całej grupy. W porównaniu z tak typowymi, schemtycznymi realizacjami zaskakiwać musi płyta nagrobna Karoliny Skrockiej (+ 1934). Na prostej płycie umieszczona została wykonana w reliefie dekoracja w formie owalnego medalionu ujętego ozdobną ramą, wpisanego w prostokątną płycinę. W narożach płyciny przedstawione zostały owady przypominające ważki ewentualni ćmy albo pszczoły. Do ostatniej interpretacji skłaniają się autorki karty inwentaryzacyjnej Maria Pawłowska i Maria Stąsiek. Rzeczywiście przedstawiony owad może przypominać pszczołę, chociaż z punktu widzenia ikonograficznego jest to zaskakujące. Ćma stanowi oczywisty symbol mortualny, w przypadku pszczół zaś taka symbolika jest niezwykle rzadka. W tradycji ikonograficznej spotkać możemy pojedyncze przedstawienia o charakterze wanitatywnym, na których pojawia się motyw pszczoły, jako symbol Chrystusa, ze względu na słodycz, którą wytwarza. Wydaje się jednak mało prawdopodobne, aby do tej symboliki nawiązał twórca płyty. Ewentualnie mogłaby być ona wskazaniem na przymioty osoby pochowanej: przede wszystkim pracowitość czy męstwo. Interpretacja tego przedstawienia jednak jako ćmy wydaje się bardziej przekonywująca. Warto jednak podkreślić, że również ćmy nie pojawiają się w repertuarze wykorzystywanych symboli na tych terenach. Podobnie zresztą jak i ważki, które mogły zostać uznane za symbol kruchości i krótkotrwałości życia. Niezależnie jednak od tego, jaki owad pokazany został na płycie, jego wanitatywne przesłanie wydaje się oczywiste. Zwraca również rzeźbiarskie potraktowanie profilowanej ramy, ozdobionej perełkowaniem z ozdobnymi palmetami usytuowanymi na osiach ujmującymi niewielkie rozetki. Nietypowa forma nagrobka i jakość jego wykonania pozwalają przypuszczać, że w tym przypadku mamy do czynienia z importem, prawdopodobnie lwowskim. Zaskakująca jest znikoma ilość krzyży żeliwnych. Przypuszczać można, że po prostu większość z nich nie przetrwałą do naszych czasów. Zachowało się jedynie pięć realizacji, wśród których interesujące są: anonimowy nagrobek z ażurowym krzyżem, u podstawy którego znajduje się grupa figuralna z Matką Boską w otoczeniu aniołów, oraz bodaj najciekawsza realizacja: krzyż na nagrobku Marii Karczewskiej (+ 1939). Ramiona tego krzyża ozdobione są dekoracją roślinną, na ich przecięciu umieszczona została miniaturowa główka anielska. U podstawy krzyża usytuowana została grupa Opłakiwania, zaś w połowie wysokości dolnego ramienia okrągła tablica ujęta wieńcem kwiatowym z odlaną inskrypcją. Zachowane krzyże żeliwne pochodzą z pierwszej połowy wieku XX. Na cmentarzu zachowanych jest siedemnaście nagrobków z polskimi inskrypcjami i pełnoplastycznymi przedstawieniami figuralnymi. Repertuar form nie jest jednak zbyt bogaty. Zachowało się dziesięć przedstawień Matki Boskiej oraz osiem wyobrażeń aniołów. Figury Maryjne mają dość przysadziste, na poły ludowe formy. Większość z nich może pochodzić z tego samego warsztatu. Zachowanych zostało pięć przedstawień Matki Boskiej Różańcowej, jedno przedstawienie Immaculaty, jedno przedstawienie Matki Boskiej z Pismem Świętym, oraz dwie figury Matki Boskiej z Dzieciątkiem w koronie. W tej grupie wyróżnia się nagrobek majstra kamieniarskiego Aleksandra Mrozowskiego, osiągający wysokość czterech metrów. Umieszczona na nim figura Matki Boskiej z dzieciątkiem usytuowana została na wysokim postumencie i cokole. Charakterystyczne jest, że wszystkie rzeźby pochodzą z tego samego okresu – początku wieku XX. Wskazywać może to na aktywność lokalnego warsztatu specjalizującego się właśnie w rzeźbie figuralnej, przypuszczać można, że był on prowadzony przez Aleksandra Mrozowskiego. Figury aniołów pojawiają się natomiast przede wszystkim na nagrobkach dziecięcych, co stanowi typowy zabieg. Trudno byłoby wyróżnić, jako stylistycznie odmienną, grupę nagrobków dziecięcych, z wyjątkiem właśnie nagrobków z rzeźbą anioła. Najstarsze przedstawienie figury anioła znajduje się jednak na nagrobku rodzinnym i pochodzi prawdopodobnie z około roku 1810. Anioł przedstawiony został jako młodzieniec opierający się prawą ręką na puklowanej urnie ustawionej na wysokim postumencie. Ubrany jest w antykizujące szaty, głowę opiera o prawą rękę, w której trzyma chustę, którą ociera łzy. W lewej dłoni trzyma skierowaną ku dołowi zgaszoną świecę. Na podstawie znajduje się ryty podpis pozwalający na identyfikację postaci: S. Angelus Custos. Niestety skrzydła anioła zachowały się jedynie fragmentarycznie. Na nagrobku Wandzi Czerkawskiej z pierwszej połowy XX wieku anioł stróż przytula dziecko. Trzy z buczackich aniołów mają niemal identyczne formy i usytuowane zostały cokołach ze stylizowanych ciosów kamiennych. Są to postacie z nagrobków dziecięcych Zbigniewa Gawła, Dzidzi Winnickiej oraz Michaliny i Józefa Gromackich. Niewielkie aniołki przyklękają na kolanie, ręce zaś trzymają złożone do modlitwy. Niski poziom artystyczny oraz standardowe powtórzenia wyraźnie wskazuje na lokalną proweniencję. Pod względem plastycznym bardziej interesująco przedstawiają się trzy ostatnie figury anielskie: usytuowane zostały na nagrobkach Anny Ścisłowskiej (+ 1903), Wandy Czerkawskiej oraz Antoniny Dąbrowskiej (+ 1897). W przypadku drugiego z wymienionych nagrobków zwraca uwagę przede wszystkim swoboda w udrapowaniu szaty oraz drobiazgowość w odtworzeniu piór skrzydeł. Chociaż większość nagrobków pozbawiona jest wyraźnych cech stylistycznych, wskazać można na grupę kilku obiektów nawiązujących do sztuki klasycystycznej, przede wszystkim w partii cokołu, zwieńczenia mają bowiem typową formę krzyża. Jednym z nich jest nagrobek Anastazji Mruczkowskiej (+ 1867). Na wysokim, lekko zwężającym się ku górze zakończonym dwuspadowym daszkiem cokole pojawia się wypukłorzeźbiony wieniec laurowy, zaś w partii zwieńczenia kimation joński. Obeliski są formą bardzo rzadko spotykaną na wiejskich cmentarzach, natomiast stosunkowo popularną w ośrodkach miejskich. Na cmentarzu buczackim większość z nich usytuowana jest na cokole i posiada od frontu wypukło lub wklęsło rzeźbione przedstawienie krzyża, nie znajdujemy natomiast ani jednej realizacji, w której krzyż pojawiałby się w zwieńczeniu. Chociaż w większości przypadków ma on proste, stypizowane formy, to zdarzają się również wyjątki, jak na obelisku rodziny Mierzwińskich, gdzie przez ramiona krzyża przewieszona jest girlanda róż. W tej grupie wyróżnia się obelisk upamiętniający Celestynę i Bronisławę Szwebów z około 1920 roku. Od frontu w obelisku pojawia się bowiem płycina zamknięta nadwieszonym ostrołukiem, w której umieszczona została postać Matki Boskiej Różańcowej o na poły ludowych formach. Większość zachowanych obelisków (np. na nagrobkach rodziny Krzyżanowskich, Kazimierza Jastrzębskiego czy Ludmiły Samson-Masłowskiej) ma jednak niemal identyczną formę i prawdopodobnie pochodzi z tego samego warsztatu kamieniarskiego. Pozostaje kwestią otwartą, czy był to warsztat miejscowy. Na jednym z obelisków odnaleziona została sygnatura lwowskiego kamieniarza i przedsiębiorcy Henryka Periera, który prowadził znany lwowski zakład. W odróżnieniu od pozostałych, wykonanych z białego lub czerwonego piaskowca, ten wykonany jest z czerwonego granitu. Spośród wielu typowych realizacji wyróżnia je przede wszystkim pewna szlachetność formy, wynikająca z zestawienia prostych niemal kubicznych form o ograniczonej dekoracji. Wydaje się, że po obeliski sięgała przede wszystkim miejscowa inteligencja. Potwierdzają to zachowane na niektórych z nich informacje o zmarłych, wśród których odnaleźć możemy: emerytowanego kontrolera skarbowego, naczelnika sądu grodzkiego, dyrektora szpitala, zarządcę poczty, porucznika, oficjała sądu, żonę rotmistrza żandarmerii. Zdecydowana większość obelisków pochodzi z ostatnich lat wieku XIX, a przede wszystkim z pierwszego dziesięciolecia wieku XX. Wydaje się niemal pewne, że dwa z obelisków pochodzą z pierwszej połowy XIX wieku. Zwraca uwagę pojawiająca się na jednym z nich wypukłorzeźbiona czaszka i skrzyżowane piszczele. Łącznie na cmentarzu zachowane zostały 24 obeliski z polskimi inskrypcjami. Na cmentarzu do niewątpliwie najbardziej interesujących realizacji pod względem artystycznym należą stele. Po roku 1931 powstała stela Stanisława Filipińskiego, dziecka Antoniego i Olgi. Usytuowana na dwustopniowym cokole ma ścięte górne krawędzie. Od frontu wpisany został w nią wypukłorzeźbiony krzyż. Jest to stosunkowo częsty zabieg przy tego typu realizacjach. Na przecięciu ramion znalazł się medalion z głową martwego Chrystusa w koronie cierniowej w aureoli. Całość kwatery otoczona została żeliwnym płotkiem. Na cmentarzu odnaleźć możemy jeszcze dwie stele o modernistycznych formach, powstałe w latach 30. wieku XX. Mają one układ schodkowy, z wpisanym krzyżem. Na nagrobku Artura Władysława Hohenbergera pojawia się dodatkowo ukazana na skrzyżowaniu ramion krzyża płaskorzeźba z wizerunkiem Matki Boskiej. Na nagrobku Adasia Obtułowicza (+ 1882) usytuowana została złamana kolumna, symbol przerwanego życia. Tego typu realizacje, częste w dużych ośrodkach miejskich, w realizacjach prowincjonalnych spotkać można jedynie sporadycznie. Motyw ten, należący do repertuaru form klasycyzujących w przypadku kolumny buczackiej absolutnie stracił ów charakter, przede wszystkim przez na poły ludowy wyraz. Natomiast bardziej klasyczny charakter ma druga ze złamanych kolumn znajdująca się na nagrobku Władysłąwa Niedźwińskiego (+ 1902). Większość zachowanych inskrypcji ogranicza się do lapidarnych informacji o pochowanych osobach, zazwyczaj podane jest imię i nazwisko, rzadziej nazwisko rodowe, dokładana data śmierci, niekiedy również data urodzenia. Zdarzają się również nagrobki, na których pojawiają się krótkie informacje o związkach rodzinnych, jak np. na nagrobku Wandy Czerkawskiej. S + P / NAJDROŻSZA / CÓRECZKA / WAŃDZIA / CZERKAWSKICH //. Na końcu zaś pojawia się zazwyczaj prośba o modlitwę. Szczególnie lapidarne informacje możemy odnaleźć na grobowcach, gdzie często wspomniana jest jedynie familia pochowana w danym miejscu. Przy czym pamiętać trzeba, że prawdopodobnie w wielu przypadkach przewidziane było umieszczanie dodatkowych tablic inskrypcyjnych, które wzmiankowały poszczególne zmarłe osoby. Nie zawsze były one jednak wykonywane, przypuszczać można również, że często nie przetrwały do naszych czasów. Większość inskrypcji pisanych alfabetem łacińskim jest w języku polskim, możemy jednak odnaleźć również cztery niemieckie oraz dwie łacińskie. Sporadycznie pojawiają się również nagrobki, na których odnaleźć możemy zarówno polską jak i ukraińską inskrypcję ewentualnie poszczególne litery alfabetu łacińskiego zastępowane są cyrylicą. Wyjątkiem jest tutaj nagrobek Władysława Niedźwińskiego (+ 1902) gdzie na tablicy inskrypcyjnej w formie otwartej księgi pojawiają się dwie inskrypcje o identycznej treści: jedna polska, druga ukraińska. Inskrypcji o bardziej zindywidualizowanej treści dotrwało do naszych czasów kilkanaście – do ciekawszych należą znajdujące się na nagrobkach: anonimowym z około 1850 roku, Kazimierza Kowalczewskiego, Stanisława Mazurkiewicza (+ 1897) czy księdza Macieja Andrzejewskiego (+ 1879). Do rzadkości należą natomiast inskrypcje, w których odnaleźć możemy odniesienia do samych okoliczności śmierci, jak na nagrobku Petroneli Mierzwińskiej (+ 1890). Interesującą są napisy znajdujące się na nagrobkach dziecięcych, jak np. na wspomnianej wcześniej steli Stanisława Filipskiego (+ 1931), ucznia piątej klasy gimnazjum czy też Stefcia Sobolewskiego (+ 1893) : Sporadycznie odnaleźć można również informacje o samych fundatorach, jak np. na nagrobku Jakuba i Anny Mazur z około 1855 roku, czy na nagrobku Piotra Janiszewskiego (+ 1890) . Cmentarz w Buczaczu wyróżnia się spośród lokalnych realizacji przede wszystkim swoją skalą. Podobnie jak na wielu innych cmentarzach dominują tutaj formy typowe, charakterystyczne przede wszystkim dla sztuki sepulkralnej tego regionu, nie brakuje jednak realizacji pod względem artystycznym ciekawszych, których autorzy potrafili zerwać z typowymi, prostymi do realizacji formami. Pozostaje kwestią otwartą, do jakiego stopnia były to realizacje twórców miejscowych, a do jakiego importy. Znamy jedynie cztery nagrobki sygnowane przez kamieniarzy spoza Buczacza: wspomniany nagrobek Henryka Periera, stela wykonana przez M. Antoniaka ze Stanisławowa oraz nagrobki Józefa Popkiewicza i Kazimierza Kowalczewskiego sygnowane przez Jana Bębnowicza ze Stanisławowa. Zachowały się również nagrobki wykonane przez buczackich kamieniarzy: Mrozowskiego oraz wspomniane płyty wykonane przez Juliana Gruszyńskiego. Zachował się również nagrobek kamieniarza Macieja Truckalskiego, trudno jednak powiązać z nim jakąś grupę obiektów. Przypuszczać można jednak, że podobnie jak na innych okolicznych cmentarzach miejskich - w Czortkowie, Zaleszczykach, Borszczowie itd. gros tych obiektów te importy, w tym także lwowskie

Warianty nazwy:

Цвинтар «Федір» (Бучач)

Czas powstania:

kon. XVIII w.

Powierzchnia:

ok. 0.6 ha

Najstarszy nagrobek dla którego wykonano dokumentację:

Nagrobek Katarzyny Fi[ałkow]skiej

Historia:

Cmentarz w Buczaczu ulokowany został, jak wskazują na to najstarsze zachowane nagrobki, na przełomie wieków XVIII i XIX. Znajduje się na obrzeżach miasta na wzgórzu za klasztorem oo. bazylianów. Podzielony jest na dwie części: starszą, na której większość pochówków miała miejsce w wieku XIX i nowszą, z realizacjami przede wszystkim dwudziestowiecznymi. Na cmentarzu dotychczas zinwentaryzowanych zostało 365 nagrobków i grobowców z inskrypcjami pisanymi alfabetem łacińskim w tym 16 z pierwszej połowy XIX wieku, 141 z drugiej połowy i 208 z pierwszej połowy wieku XX. Wśród nich odnaleźć możemy miejsca pochówku księży, osób ważnych dla lokalnej społeczności, profesorów i nauczycieli, miejscowych urzędników i przedsiębiorców  a także żołnierzy  i weteranów powstań  oraz rodzin osób zasłużonych.

Czynny:

Nie

Bibliografia i archiwalia:

  • Czyż Anna Sylwia, Gutowski Bartłomiej , „Cmentarz miejski w Buczaczu”, Warszawa 2009.

Data wykonania dokumentacji:

2006

Publikacja:

22.01.2022

Ostatnia aktualizacja:

10.11.2024

Karta założona przez:

Bartłomiej Gutowski

Opracowanie / zatwierdzenie:

Bartłomiej Gutowski
rozwiń
Cmentarz miejski w Buczaczu Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu Galeria obiektu +13
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Cmentarz miejski w Buczaczu Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu Galeria obiektu +13
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Cmentarz miejski w Buczaczu Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu Galeria obiektu +13
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Cmentarz miejski w Buczaczu Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu Galeria obiektu +13
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Cmentarz miejski w Buczaczu Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu Galeria obiektu +13
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Cmentarz miejski w Buczaczu Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu Galeria obiektu +13
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Cmentarz miejski w Buczaczu Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu Galeria obiektu +13
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Cmentarz miejski w Buczaczu Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu Galeria obiektu +13
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Cmentarz miejski w Buczaczu Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu Galeria obiektu +13
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Cmentarz miejski w Buczaczu Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu Galeria obiektu +13
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Cmentarz miejski w Buczaczu Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu Galeria obiektu +13
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Cmentarz miejski w Buczaczu Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu Galeria obiektu +13
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Cmentarz miejski w Buczaczu Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu Galeria obiektu +13
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007
Cmentarz miejski w Buczaczu Fotografia przedstawiająca Cmentarz miejski w Buczaczu Galeria obiektu +13
Cmentarz miejski w Buczaczu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2007

Lista obiektów na cmentarzu

422
Pokaż na stronie:

Obiekty powiązane

1
Pokaż na stronie:

Projekty powiązane

1
  • Cmentarz miejski w Buczaczu
    Dokumentacja cmentarzy dawnego powiatu buczackiego Zobacz