Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: dok-000722-P

Cmentarz w Iwju

Identyfikator: dok-000722-P

Cmentarz w Iwju

Cmentarz z polskimi pomnikami nagrobnymi. Informacje o cmentarzu opublikowano (patrz bibliografia).

Jak piszą Lewkowscy i Walczak, „na cmentarzu przykościelnym zachowało się pięć nagrobków.” Najstarszy pochodzi z 1820 r. i wieńczy grób Franciszki z Gurskicj Żybortowej. „Jest to mosiężna prostokątna płyta ułożona poziomo. Powierzchnia płyty wgłębiona, obramiona prostą listwą.” Posiada następującą inskrypcję: „D. O. M. / FRANCISZKA Z GURSKICH ŻYBORTOWA / SZAMBELANOWA DWORU POLSKIEGO / ŚMIERĆ NIELITOŚCIWA ZRYWAJĄC JEY / PASMO ŻYCIA W 1820 r. MAIA / 15 DNIA POGRĄZYŁA JEJ MĘŻA / W WIELKIM SMUTKU / PRZYWIĄZANE WNUKI W NIEOGRANICZONEJ MIŁOŚCI KŁADĄC TEN POMNIK / PROSZĄ PRZCHODNICH O WESTCHNIENIE ZA JEJ DUSZĘ DO BOGA". Na uwagę zasługuje też inskrypcja: „KS. ILDEFONS BOBICZ / DR. FIL. I TEOL. / PROBOSZCZ IWIEJSKI / DZIEKAN WISZNIEWSKI / ZM. 28 IV 1944 R. W WIEKU 57 LAT". 

Wspomniani na początku badacze opisują też drugi, „czynny cmentarz katolicki zlokalizowany na północno-zachodnim skraju imejscowości (…). Cmentarz położony jest na terenie płaskim, ogrodzony murem kamiennym z wejściem od strony wschodniej, zajmuje obszar 2,1 ha. Założony jest na planie prostokąta, ze ścieżką na osi wschód - zachód dzielącą cmentarz na dwie części. Cmentarz powstał ok. Połowy XIX w. Na cmentarzu na wprost wejścia 15 m od bramy stoi kaplica cmentarna (…). Na jednym z kamieni elewacji południowej wykuta data: «R. 1859», być może jest to kamień poświadczający datę budowy kaplicy. (…) Na cmentarzu występuje przewaga bezstylowych nagrobków z 1. połowy XX w. Zachowało się kilkanaście nagrobków z końca XIX i początków XX w., zgromadzonych głównie wokół kaplicy. (…) Na nagrobkach spotykamy powtarzające się nazwiska: Trzeciakiewicz, Mikosz Horbacz. Teren cmentarza porośnięty jest lasem mieszanym. Stan zachowani cmentarza dobry.” Najstarszy nagrobek, z 1870 r., należy do ks. Antoniego Jackiewicz. Ma formę przeciętego wół granitowego głazu z inskrypcją: „KSIĘDZU ANTONIEMU JACKIEWICZOWI / PROBOSZCZOWI IWIEJSKIEGO RZYM. KATOLIC. KOŚCIOŁA / WEDŁUG SERCA BOŻEGO! POWSZECHNIE UWIELBIONEMU / UR. 18 LIPCA 1796 R. UM. 5 WRZEŚNIA 1870 R. KAPŁAŃSTWA 46 LAT / WIECZNY POKÓJ TWEJ DUSZY CZCIGODNY KAPŁANIE - TĘ PAMIĄTKĘ POŚWIĘCA STROSKANY SIESTRZAN / JAN OLESZKIEWICZ". Inskrypcja zajmuje całe lico, powyżej znajduje się żeliwny krzyż z profilowaną listwą na obramieniach. 

Znajduje się tu jeszcze jeden cmentarz, jak piszą Lewkowscy i Walczak „czynny cmentarz tatarski znajduje się przy ul. Sowieckiej, 2 km na południe od centrum miejscowości. Jest to teren starej osady tatarskiej Mrawszczyzna, wchłoniętej obecnie przez miasteczko Iwje, lecz w dalszym ciągu zamieszkałej przez ludność pochodzenia tatarskiego. (…) Cmentarz ma kształt prostokąta, ogrodzony jest współczesnym płotem z wyprastek metalowych, z bramą wejściową od strony wschodniej, czyli ul. Sowieckiej. Zajmuje obszar 1,6 ha, w tym większą część stanowi teren wolny. Teren z pochówkami zajmuje południowo-wschodnią stronę i ma kształt zbliżony do kwadratu, obejmuje obszar 0,6 ha. Cmentarz powstał ok. Połowy XIX w. Najstarszym nagrobkiem, na którym udało się odczytać datę, jest granitowy głaz z inskrypcją w języku arabskim i datą «1878», znajdujący się w głębi cmentarza, w jego południowo zachodniej stronie. W tej części cmentarza zachowało się kilkadziesiąt granitowych głazów bez inskrypcji, być może one stanowią najstarsze nagrobki. Aktualnie na cmentarzu przeważają pochówki z 1. połowy XX w. i współczesne, w większości z inskrypcjami pisanymi cyrylicą. Południowo-wschodnia część cmentarza, na której usytuowane są pochówki, porośnięta jest lasem sosnowym i krzewami liściastymi, teren wolny porośnięty trawą. Stan zachowania cmentarza dobry.” Warto zwrócić uwagę na inskrypcję z nagrobka Szabanowicza Mustawy Aljejewicza, imama meczetu iwajskiego: „MUSTAFA SZABANOWICZ 1932 SZABANOWICZ MUSTAWA ALJEJEWICZ / IMAM IWJEWSKOJ MIECZIETY / tył: W TIECZENIJE 55 LIET / SZABANOWICZ 25 II 1907 – 13.12.1996". 

Bibliografia i archiwalia:
  • „Cmentarze polskie poza granicami kraju” , raport, oprac. B. Gutowski, Warszawa 2022 (maszynopis).
  • Lewkowska Anna, Lewkowski Jacek, Walczak Wojciech, „Zabytkowe cmentarze na Kresach Wschodnich Drugiej Rzeczypospolitej. Województwo wileńskie na obszarze Republiki Białoruś”, Warszawa 2007.
Opracowanie:
Bartłomiej Gutowski, Dawid Mendrek
rozwiń

Projekty powiązane

1
  • Katalog dokumentacji wykonanych prac inwentaryzacyjnych Zobacz