Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: dok-000917-P/97888

Cmentarz w Nowogródku

Nowogródek | Białoruś | obwód grodzieński | rejon nowogródzki
biał. Nawahrudak (Навагрудак)
Identyfikator: dok-000917-P/97888

Cmentarz w Nowogródku

Nowogródek | Białoruś | obwód grodzieński | rejon nowogródzki
biał. Nawahrudak (Навагрудак)

Cmentarz miejski z polskimi pomnikami nagrobnymi. Dla cmentarza została wykonana dokumentacja (38 kart) oraz plan (przechowywane w MKiDN). Informacje o cmentarzu opublikowano (patrz bibliografia). Jak pisze Anna Lewkowska, Jacek Lewkowski i Wojciech Walczak, cmentarz katolicki ma plan prostokąta i nieogrodzoną powierzchnię 1,1 ha. Powstał pod koniec XVIII w. W centrum znajduje się murowana kaplica cmentarna z XIX w. Za przywołanymi autorami: „Na cmentarzu przeważają nagrobki pochodzące z 1. połowy XX w., ale zachowało się również kilkanaście pochodzących z 1. połowy XIX w. oraz kilkadziesiąt z 2. połowy XIX w., o formach charakterystycznych dla stylistyki czasu, w jakim powstały. Spoczywają tu ludzie zasłużeni dla miasta i okolicy, duchowieństwo, ziemiaństwo, lekarze i wojskowi, są również kwatery żołnierskie. Niestety, parę lat temu na terenie cmentarza kręcono film pt. Doroga czjeres kładbiszcze, a za scenerię wykorzystano istniejące nagrobki, które dla potrzeb filmu zostały poprzewracane. Prac porządkowych po ukończeniu zdjęć nigdy jednak nie podjęto, dlatego wiele nagrobków o znacznej wartości artystycznej i historycznej zostało w takim stanie, w jakim pozostawiła je ekipa filmowa - przewrócone, zwalone, uszkodzone." Najstarszy możliwy do odczytania nagrobek, z 1802 r., znajduje się na grobie Józefa Zaborskiego „D. O. M. / TU SPOCZYWA / ALBRYCHT JÓZEF / ZABORSKI / ROTMISTRZ WOJEWÓDZTWA / NOWOGRODZKIEGO / UMARŁ DNIA 15 / GRUDNIA 1802 R. / PROSI O TROJE POZDROWIENIE ANIELSKIE". Za wspomnianymi badaczami, „w północno-zachodnim narożniku znajduje się grób 60 ofiar hitlerowskiej zbrodni, dokonanej w lasku pod koszami 31 lipca 1942 r. (...) Nieco dalej w kierunku wschodnim zlokalizowane są pozostałości kwatery żołnierzy niemieckich z I wojny światowej. Kwatera jest zdewastowana, zachowały się tylko fragmenty modernistycznej płyty pionowej ze skutymi napisami. Obok usytuowany jest granitowy, czworoboczny blok na grobie «poległych 18.09.1939 r. w walce o oswobodzeniu Białorusi z polskiego, pańskiego ucisku» ośmiu członków białoruskiej partii komunistycznej."  

Jak informują Lewkowscy i Walczak, „w południowo-wschodniej części Nowogródka, przy ul. Internacjonalnej zlokalizowany jest Mizar. Położony jest ona na podłużnym wzniesieniu, ogrodzony metalowym płotem i zajmuje obszar 1,2 ha. Założony został prawdopodobnie w końcu XVIII w., na planie prostokąta (...). Na cmentarzu zachowało się kilkaset nagrobków w postaci kamiennych, granitowych głazów, w większości przeopołowionych, z inskrypcjami rytymi na gładkich powierzchniach. Ta forma nagrobków występuje od początku XIX w. do czasów współczesnych. (...) Najstarszym nagrobkiem na cmentarzu z czytelną inskrypcją jest kamienny głaz na grobie Jakuba Muchli (zm. 1828). Kilka nagrobków pochodzi z lat 30. XIX w., mają one inskrypcje w języku arabskim lub polskim, jak na przykład na grobie Jakuba Murzicza (zm. 1838). Spoczywają tu Tatarzy z Nowogródka i okolic, m.in. kapitan Iwan Murza-Murzicz, czy podpułkownik wojsk rosyjskich Abraham Mustafa. Najnowsze pochówki pochodzą z lat 70. XX w. (...) Stan zachowania cmentarza dość dobry." 

Za wspomnianymi autorami: „we wschodniej części miasta, w odległości ok. 600 m na południowy wschód od wzgórza zamkowego znajduje się cmentarz żydowski. Cmentarz położony jest na wzniesieniu, otoczony jest zabudową miejską i zajmuje obszar ok. 1,6 ha. Ma kształt nieregularnego wieloboku, ogrodzony jest płotem metalowym, z furtką wejściową od strony północnej. Na terenie cmentarza zachowało się kilkadziesiąt macew kamiennych, pochodzących z XIX i XX w. Na kulminacji wzniesienia znajduje się wykonana z czarnego granitu pionowa płyta, poświęcona pamięci 11 tys. Żydów zamieszkujących Nowogródek i okolice, zamordowanych przez hitlerowców podczas II wojny światowej. Płyta została ufundowana w 1997 r. przez pochodzących z Nowogródczyzny mieszkańców Izraela. Teren cmentarza porośnięty jest trawą, bez drzewostanu. 

Bibliografia i archiwalia:

  • „Cmentarze polskie poza granicami kraju” , raport, oprac. B. Gutowski, Warszawa 2022 (maszynopis).
  • Lewkowska Anna, Lewkowski Jacek, Walczak Wojciech, „Zabytkowe cmentarze na Kresach Wschodnich Drugiej Rzeczypospolitej. Województwo wileńskie na obszarze Republiki Białoruś”, Warszawa 2007.

Opracowanie:

Bartłomiej Gutowski, Dawid Mendrek
rozwiń

Projekty powiązane

1
  • Katalog dokumentacji wykonanych prac inwentaryzacyjnych Zobacz