Jan Henryk Rosen, „Rybak boży”, 1931, witraż, Lwowska Galeria Sztuki, fot. Joanna Wolańska
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Modyfikowane: tak, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Fresk i witraż Jana Henryka Rosena w baptysterium kościoła św. Marii Magdaleny we Lwowie
Jan Henryk Rosen, „Rybak boży”, 1931, witraż, Lwowska Galeria Sztuki, fot. Joanna Wolańska
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Fresk i witraż Jana Henryka Rosena w baptysterium kościoła św. Marii Magdaleny we Lwowie
Jan Henryk Rosen, „Rybak boży”, 1931, witraż, Lwowska Galeria Sztuki, fot. Joanna Wolańska
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Fresk i witraż Jana Henryka Rosena w baptysterium kościoła św. Marii Magdaleny we Lwowie
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-002544-P/189578

Fresk i witraż Jana Henryka Rosena w baptysterium kościoła św. Marii Magdaleny we Lwowie

Lwów | Ukraina | obwód lwowski | rejon lwowski
ukr. Lwiw (Львів)
Identyfikator: POL-002544-P/189578

Fresk i witraż Jana Henryka Rosena w baptysterium kościoła św. Marii Magdaleny we Lwowie

Lwów | Ukraina | obwód lwowski | rejon lwowski
ukr. Lwiw (Львів)

Baptysterium przy kościele pw. św. Marii Magdaleny we Lwowie powstało z inicjatywy ks. Gerarda Szmyda (1885-1938), który był proboszczem parafii od roku 1930 aż do śmierci (ks. Gerard Szmyd wywodził się z Krościenka Wyżnego k. Krosna, był silnie związany z rodzinną miejscowością, spędzał tam często wakacje, i to dzięki niemu Rosen otrzymał kolejne zlecenie - na wykonanie malowideł w tamtejszym kościele w 1936 r.). Relacje osób, które znały tego duchownego, wybitnego kapłana liturgistę i prekursora na gruncie lwowskim soborowych przemian w Kościele, świadczą, że:

„Sakrament Chrztu św. w praktyce duszpasterskiej ks. Szmyda był wyeksponowany do rangi wyjątkowo wysokiej.

Często mówił o fundamentalnym znaczeniu tego Sakramentu dla życia chrześcijan, o różnorodnych i trwałych konsekwencjach osobistych i społecznych, wypływających z przyjęcia go.

Stosownie do życzenia św. Piusa X i zarządzenia abpa J. Bilczewskiego, kilkakrotnie w ciągu roku odnawiał z wiernymi przymierze Chrztu św.

Osobiście chętnie chrzcił. [...]

Zauważał [...], że dla podkreślenia godności i znaczenia Chrztu św., «powinno się pomyśleć o odnowie miejsca, które dla chrześcijanina jest najdroższem po ołtarzu i tabernakulum»”.

W związku z tym ks. Szmyd, zapewne zaraz po objęciu urzędu proboszcza, postanowił sprawić w kościele osobne baptysterium, które ozdobione zostało malowidłem ściennym Jana Henryka Rosena przedstawiającym „Chrzest Chrystusa” oraz witrażem „Rybak boży” projektu tego samego artysty. Jan Henryk Rosen, po ukończeniu w roku 1929 malowideł w katedrze ormiańskiej, które przyniosły mu sławę w skali ogólnokrajowej, został zaangażowany do udekorowania malowidłami ściennymi kaplicy lwowskiego seminarium duchownego obrządku łacińskiego; w owym czasie we Lwowie był więc najbardziej znanym i cenionym malarzem religijnym, specjalizującym się w malowidłach ściennych. Nic więc dziwnego, że wybór ks. Szmyda padł na niego. Istotną rolę mogły tu też odegrać liturgiczne zainteresowania samego Rosena i jego ikonograficzna erudycja, a przede wszystkim jego osobiste kontakty z rodzącym się podówczas we Lwowie ruchem liturgicznym.

„W 1932 r. [ks. Szmyd] zbudował więc piękne baptysterium, w dawnym krużganku dominikańskim, przy wejściu do zakrystii. Było to jedyne baptysterium we Lwowie, o powierzchni około 25 m2. Zostało ozdobione malowidłami o treści biblijnej, związanej z Chrztem św., przez artystę lwowskiego J.H. Rosena. Zgodnie z przepisem Rytuału, na głównej ścianie umieszczono scenę chrztu Pana Jezusa w Jordanie. Napis wykonany na ścianie dużymi literami po łacinie, określający owoce Chrztu św., został wzięty z pierwszego baptysterium przy bazylice św. Jana w Rzymie na Lateranie. Witraż okienny przedstawia następującą symbolikę: «U góry widzimy krzyż, z którego spływa strumień wody; w środku dwa jelenie, a na dole rybak. Oto komplet symboli przedstawiających Chrzest św. Krzyż, a na nim świata zbawienie, Jezus umęczony: z ramion jego zdrój w postaci wody rozlewa się na cały świat. Z tego zdroju piją jelenie symbolizujące dusze. Na dole zaś rybak Boży wyciąga rybę, czyli chrześcijanina». W drzwiach wykonanych w formie kraty z kutego żelaza ukazano imitację fal morskich, po których płyną rybki” (forma i dekoracje zdobiące kratę bardzo wyraźnie nawiązują do motywów widocznych na witrażu i malowidle, jest więc bardzo prawdopodobne, a nawet prawie pewne, że również kratę - czyli całość wystroju wnętrza baptysterium, łącznie z inskrypcją i ornamentalnym zdobieniem sklepień - zaprojektował Jan Henryk Rosen).

Zgodnie z zaleceniami „Rytuału” baptysterium powinno być ozdobione przestawieniem wyobrażającym chrzest Chrystusa („Rituale Romanum”, Katoviciis 1927, Titulus II, Caput 1, nr 46). Na ścianie na wprost wejścia widniał „Chrzest Chrystusa”, w ścianie po lewej były wycięte okna, a naprzeciw nich, po stronie prawej od wejścia, biegła łacińska inskrypcja zaczerpnięta z architrawu kolumnady obiegającej basen chrzcielny jednego z najstarszych baptysteriów chrześcijaństwa - rzymskiego kościoła San Giovanni in Fonte (Świętego Jana u Źródła) przy Bazylice św. Jana na Lateranie. Utwór ten, będący doskonałym podsumowaniem chrześcijańskiej nauki o chrzcie, jest tradycyjnie przypisywany papieżowi Sykstusowi III (432-440).

„GENS SACRANDA POLIS HIC SEMINE NASCITVR ALMO 
    QVAM FECVNDATIS SPIRITVS EDIT AQVIS
VIRGINEO FETV GENITRIX ECCLESIA NATOS 
    QVOS SPIRANTE DEO CONCIPIT AMNE PARIT
COELORVM REGNVM SPERATE HOC FONTE RENATI 
    NON RECIPIT FELIX VITA SEMEL GENITOS
FONS HIC EST VITAE QVI TOTVM DILVIT ORBEM
    SVMENS DE CHRISTI VVLNERE PRINCIPIVM 
MERGERE PECCATOR SACRO PVRGANTE FLVENTO
    QVEM VETEREM ACCIPIET PROFERET VNDA NOVVM 
INSONS ESSE VOLENS ISTO MVNDARE LAVACRO 
    SEV PATRIO PREMERIS CRIMINE SEV PROPRIO
NVLLA RENASCENTVM EST DISTANTIA QVOS FACIT VNVM 
    VNVS FONS VNVS SPIRITVS VNA FIDES
NEC NVMERVS QVEMQVAM SCELERVM NEC FORMA SVORVM 
    TERREAT HOC NATVS FLVMINE SANCTVS ERIT”.

„Tutaj szczep uświęcony z mocnego nasienia się rodzi, 
który wydaje Duch płodną potęgą swych wód. 
Kościół zaś Matka ów ród przyjąwszy poczęciem dziewiczym 
tchnienia Boskiego z tych wód zdroju wyłania na świat. 
W źródle tym odrodzeni nadzieję miejcie Królestwa niebios: 
Zrodzonych Ci raz jeden nie czeka tam byt. 
Źródło to jest żywota, co Kraj wszechświata zalało, 
czerpiąc na wieków wiek z rany Chrystusa swoją moc. 
Grzeszny zanurz się w tym świętym oczyszczającym strumieniu; 
starym obejmie się toń, nowym okaże cię znów. 
Skoro bez zmazy być chcesz - w tej oto skąp się kąpieli. 
Czyli cię ciężar win ojców przygniata, czy twych 
nie odrodzonych nie dzieli, jednością żywą ich czyń. 
Jedna wiara i duch jeden jak jeden też zdrój. 
Nijakakolwiek liczba przewinień, ani ich postać nie przeraża:
Ten zdrój święty wybiela nad śnieg”. 

Wspomniany wyżej witraż projektu Rosena (obecnie w zbiorach Lwowskiej Galerii Sztuki, nr inw. Рз-121. ЛГМ), symbolicznie nawiązujący do funkcji pomieszczenia, opatrzony następującą łacińską inskrypcją:

„Deo advinuante [właśc. adveniente]
baptisterium hoc anno domini 1931 exornatum est”

został wykonany w warszawskiej pracowni witrażowniczej Franciszka Białkowskiego, o czym świadczy zachowana sygnatura zakładu: „F. Białkowski i S-ka Warszawa”. Pracownia założona została początkowo do spółki z Władysławem Skibińskim, wspólnicy rozstali się jednak w roku 1905. W roku 1902 firma Franciszka Białkowskiego (1871-1928), z wykształcenia malarza, „cieszyła się ogólnem uznaniem”, realizowała m.in. projekty Wyspiańskiego i Mehoffera (zob. „Życiorysy artystów zmarłych w 1928 roku”, [w:] „Sprawozdanie Komitetu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych za 1928 rok”, Warszawa 1929). W tej samej firmie wykonano witraże projektu Rosena przeznaczone dla lwowskiej katedry ormiańskiej, a także do okien prezbiterium katedry w Częstochowie. Witraż z baptysterium jest też opatrzony sygnaturą artysty: „Jan Henryk Rosen” i datą „1931”.

Pośrodku baptysterium stała chrzcielnica wykonana zapewne z alabastru, w formach nowoczesnych, być może autorstwa Witolda Minkiewicza (który zaprojektował dekorację mensy ołtarzowej kościoła pw. św. Marii Magdaleny).

Baptysterium wraz z dekoracją i wyposażeniem zostało zniszczone, zapewne po roku 1962, kiedy to kościół, odebrany wiernym i przekazany Politechnice Lwowskiej, przestał pełnić funkcje sakralne. Urządzono w nim klub młodzieżowy i prawdopodobnie w związku z tą zmianą w części dawnego skrzydła klasztornego, które mieściło baptysterium, urządzono toalety (obecnie kościół służy jako sala koncertowa, tylko częściowo jest udostępniany wiernym do celów kultowych). Pamięć o pierwotnej funkcji tego pomieszczenia i jego - jak się wydawało, na zawsze utraconej - dekoracji, była jednak we Lwowie żywa cały czas. Podczas niedawnego remontu (ok. 2020) obraz odsłonięto spod przemalowań i wydaje się, że stopień zachowania malowidła umożliwia jego rekonstrukcję.

Osoby powiązane:

Czas powstania:

1931

Twórcy:

Jan Henryk Rosen (malarz; Polska, Niemcy, Francja, USA)(podgląd)

Bibliografia i archiwalia:

  • ks. J. Wołczański, „Zapomniane postacie - ks. Gerard Szmyd (1885-1938). Lwowski prekursor Soboru”, „Tygodnik Powszechny”, 1999, s. 10
  • ks. S. Zygarowicz, „Ksiądz Gerard Szmyd (1885-1938)”, [w:] „Chrześcijanie”, red. B. Bejze, Warszawa 1985, s. 19-68
  • ks. E. Piotrowski, „Działalność liturgiczno-duszpasterska ks. Gerarda Szmyda (1885-1938)”, Kraków 1979 (praca doktorska pisana pod kierunkiem ks. doc. dra hab. Wacława Schenka na Papieskim Wydziale Teologicznym w Krakowie; mpis w Bibliotece Instytutu Liturgicznego UPJPII w Krakowie), s. 260, 262, przyp. 140-141
  • J. Wolańska, „Kardynał Mercier i ks. Karol Csesznák w malowidłach lwowskiej katedry ormiańskiej oraz początki ruchu liturgicznego we Lwowie w okresie międzywojennym”, [w:] „Fides. Ars. Scientia. Studia dedykowane pamięci Księdza Kanonika Augustyna Mednisa”, red. J. Skrabski, A. Betlej, Tarnów 2008, s. 393-414
  • „Art Déco u Lwowi”, Konsepcija wystawky ta katałohu Anny Bancekowoji, Lwiwśka hałereja mystectw, Czerweń–Żowten, s. 33, il. 95
  • „Życiorysy artystów zmarłych w 1928 roku”, „Sprawozadanie Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych za r. 1928”, Warszawa 1929
  • D. Czapczyńska-Kleszczyńska, „Działalność Franciszka Białkowskiego i Władysława Skibińskiego. Przyczynek do badań naddziejami warszawskich pracowni witrażowniczych”, „Sacrum et Decorum”, V, 2012, s. 63-86
  • S. Świątek, „Z prac nad słownikiem firm witrażowych w Polsce w XX wieku”, [w:] „Dziedzictwo polskiej sztuki witrażowej”, Kraków 2000, s. 191
  • J. Smirnow, „Witraże Jana Henryka Rosena (okres do II wojny światowej)”, „Teka Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturalnych”, 2007, s. 77-90
  • J. Wolańska, „Witraże w prezbiterium katedry w Częstochowie 1927-1930 (?) i ich twórcy: Jerzy Winiarz i Jan Henryk Rosen”, [w:] „Witraże. Sztuka wciąż odkrywana”, red. B. Fekecz-Tomaszewska, M. Ławicka, Kraków-Legnica 2020, s. 141-156
  • K. Czawaga, „Kibel w kaplicy pod freskami Rosena”, „Kurier Galicyjski”, 2011, nr 1 (14-27 I), s. 29
  • J. Arraf, „A Master’s Mural, Hidden By Soviets, Comes to Light”, „New York Times”, 6 maja 2022, section A, s. 8

Bibliografia uzupełniająca:

J. Arraf, „In Lviv, a hidden work by a master is discovered”, „New York Times”, 5 maja 2022, https://www.nytimes.com/2022/05/05/world/europe/lviv-jan-henryk-de-rosen-mural.html

 

Publikacja:

22.02.2025

Ostatnia aktualizacja:

18.04.2025

Opracowanie:

Joanna Wolańska
rozwiń
Fotografia przedstawiająca Fresk i witraż Jana Henryka Rosena w baptysterium kościoła św. Marii Magdaleny we Lwowie Fotografia przedstawiająca Fresk i witraż Jana Henryka Rosena w baptysterium kościoła św. Marii Magdaleny we Lwowie Galeria obiektu +2
Jan Henryk Rosen, „Rybak boży”, 1931, witraż, Lwowska Galeria Sztuki, fot. Joanna Wolańska
Fotografia przedstawiająca Fresk i witraż Jana Henryka Rosena w baptysterium kościoła św. Marii Magdaleny we Lwowie Fotografia przedstawiająca Fresk i witraż Jana Henryka Rosena w baptysterium kościoła św. Marii Magdaleny we Lwowie Galeria obiektu +2
Jan Henryk Rosen, „Rybak boży”, 1931, witraż, Lwowska Galeria Sztuki, fot. Joanna Wolańska
Fotografia przedstawiająca Fresk i witraż Jana Henryka Rosena w baptysterium kościoła św. Marii Magdaleny we Lwowie Fotografia przedstawiająca Fresk i witraż Jana Henryka Rosena w baptysterium kościoła św. Marii Magdaleny we Lwowie Galeria obiektu +2
Jan Henryk Rosen, „Rybak boży”, 1931, witraż, Lwowska Galeria Sztuki, fot. Joanna Wolańska

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz