W czasach międzywojennych utworzono w Łucku gimnazjum o charakterze koedukacyjnym. Powstało ono dzięki zaangażowaniu społecznemu. Jako państwowe gimnazjum należało do najlepszych szkół średnich w ówczesnej Polsce. Początkowo działało w poklasztornym budynku, lecz wkrótce polski architekt zaprojektował trzy warianty nowej siedziby.

Krótka historia gimnazjum w Łucku
Gimnazjum Państwowe im. Tadeusza Kościuszki w Łucku należało do najlepszych szkół średnich w międzywojennej Polsce. Zostało zorganizowane jeszcze w warunkach wojennych, siłami społecznymi przy wsparciu Polskiej Macierzy Szkolnej. Latem 1918 r. wybrano dyrektora szkoły, którym został Aleksander Ostromęcki, natomiast w lipcu ruszyły pierwsze zapisy do gimnazjum. Uroczystą mszą w kościele katedralnym rozpoczęto 1 września 1918 r. nowy rok szkolny, a w 1921 r. placówka została upaństwowiona.

Gimnazjum łuckie miało charakter koedukacyjny, co w międzywojennych realiach nie było powszechne. Na siedzibę szkoły przeznaczono pusty, piętrowy budynek poklasztorny na rogu ulic Dominikańskiej i Katedralnej (ob. Drahomanowa i Katedralna). Budynek nie był przystosowany do potrzeb szkoły, m.in. ze względu na amfiladowy układ sal (pomieszczenia przeznaczone na sale lekcyjne były przechodnie). Dodatkowo, w miarę zwiększania się liczby uczniów i klas budynek stał się za ciasny, dlatego w 1921 r. - po nieudanej próbie utworzenia zmiany popołudniowej - część klas przeniesiono do dawnego klasztoru szarytek przy placu Zamkowym. Budynek był jednak słabo ogrzewany i pozbawiony toalet. Innych możliwości lokalowych w mieście nie znaleziono. Wszystkie te okoliczności spowodowały, że zdecydowano o budowie nowego gmachu.

Nowy gmach gimnazjum w Łucku - architektura
O wykonanie koncepcji architektonicznej zwrócono się do Kazimierza Tołłoczki (1886-1960), znanego architekta warszawskiego i profesora Politechniki Warszawskiej. Tołłoczko przedstawił trzy warianty projektu. W najbardziej okazałej wersji, z rozmachem założonej na rzucie zbliżonym do litery E, zaproponował reprezentacyjną fasadę ze środkowym ryzalitem zwieńczonym tympanonem. Niestety, jej realizacja nie wchodziła w grę ze względu na brak wystarczających środków finansowych, oferowanych przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.

Do realizacji wybrano najtańszy z projektów, którego ostateczny koszt wykonania wyniósł 800 tys. zł. Stosunkowo skromna koncepcja opierała się na schemacie dwóch przenikających się pod kątem prostym, prostopadłościennych brył, przewidywała też dość monumentalną fasadę. Poziom parteru ukształtowano w postaci cokołu, wyższe kondygnacje rozczłonkowano natomiast rytmicznie wielkoporządkowymi lizenami. Całość wieńczyła prosta attyka z nazwą szkoły.

Wspomnienie o budowie gimnazjum w Łucku
Już w roku 1930 wśród uczniów krążyła wieść, że buduje się nowy gmach gimnazjum, wszyscy byliśmy ciekawi, jak on będzie wyglądał. Któregoś dnia, gdy mieliśmy mniej lekcji, a pogoda była wspaniała, wybraliśmy się całą „paczką” chłopaków z naszej klasy na oględziny nowej szkoły. Przewodził nam Bolek Kacperek, który mieszkał blisko placu budowy. Budowa była usytuowana w nowej części miasta, przy ulicy Piłsudskiego, niedaleko koszar 24 pp [pułku piechoty] i dworca kolejowego. Nasza rozgadana gromadka maszerowała […] i po dość długim marszu znaleźliśmy się przed budowaną szkołą. Gmach był prawie ukończony w stanie surowym i w porównaniu ze starą „budą” przedstawiał się imponująco. Był to duży trzypiętrowy budynek w kształcie litery „L”, o dużych weneckich oknach i płaskim dachu. Usytuowany był przy ulicy Piłsudskiego, róg ulicy Gimnazjalnej, prowadzącej do kolonii urzędniczej. Przed szkołą rosły dość duże sosny, ale co było dla nas najważniejsze: znajdowało się tam ogromne boisko, cieszyliśmy się z góry na zabawy i gry sportowe, które będzie gdzie uprawiać. Tak pisał Adam Peretiatkowicz, przedwojenny absolwent gimnazjum w Łucku (A. Peretiatkowicz, Gimnazjum Państwowe w Łucku im. Tadeusza Kościuszki 1918-1939, Katowice 1996).

Wnętrze nowego gmachu gimnazjum w Łucku
Nowy gmach szkolny stanął na rogu ulic Piłsudskiego i Gimnazjalnej (ob. Wynnyczenki i Nestora Burczaka). W latach 1929-1931 realizowano prace budowlane, a rok szkolny 1931/1932 zainaugurowano już w nowych murach. W porównaniu z dotychczasowymi warunki do nauki były wręcz luksusowe, budynek został bowiem zaprojektowany zgodnie z aktualnymi wytycznymi na temat gmachów szkolnych. Dysponował przestronnymi salami lekcyjnymi i dobrze wyposażonymi pracowniami z zapleczem na pomoce naukowe, odpowiedniej wielkości przestrzeniami rekreacyjnymi, gabinetem lekarskim i nowocześnie zaprojektowaną szatnią. Pomyślano nawet o pomieszczeniu, w którym członkinie Komitetu Rodzicielskiego przygotowywały kanapki oraz mleko i herbatę na drugie śniadanie.

Szkoła była zelektryfikowana (m.in. woźny posługiwał się elektrycznym dzwonkiem), posiadała centralne ogrzewanie oraz była podłączona do wodociągu i kanalizacji. Na wszystkich kondygnacjach znajdowały się toalety i umywalki z bieżącą wodą. Każdą kondygnację wyposażono w „wodopój”, z którego można było napić się wody po naciśnięciu dźwigni i przyłożeniu twarzy do specjalnej podpórki.

Zdecydowanie poprawiły się także warunki kształcenia w zakresie wychowania fizycznego, ważnego przedmiotu w międzywojennej szkole. Placówka dysponowała dużą i doskonale wyposażoną salą gimnastyczną z szatniami i prysznicem oraz obszernym placem szkolnym z kompleksem skoczni, bieżni i boisk do różnych gier.

Gimnazjum w Łucku po 1939 r.
W latach 1939-1941 sowieckie władze okupacyjne umieściły w budynku gimnazjum ukraińską i polską szkołę dziesięcioletnią. W polskiej szkole pobierało naukę kilkuset uczniów z przedwojennych polskich szkół Łucka i innych regionów kraju, którzy wskutek wojennych wędrówek i migracji znaleźli się na Wołyniu.

Po wkroczeniu do miasta wojsk niemieckich, latem 1941 r., budynek został zajęty na potrzeby szpitala wojskowego. W tym czasie uległ przebudowie, a jednocześnie dewastacji, m.in. zniszczono zbiory biblioteki i wyposażenie dydaktyczne. W latach 1944-1946 istniała tu Polska Szkoła Średnia nr 3, której działalność zakończyła się wraz z zakończeniem akcji „repatriacyjnej” polskich mieszkańców Łucka.

Obecnie gmach jest siedzibą Wydziału Prawa Narodowego Uniwersytetu Wołyńskiego. W latach powojennych budynek został nieznacznie przebudowany, zmieniono fakturę elewacji oraz przekształcono wieńczącą attykę, zastępując ją wydatnym gzymsem z obeliskami.