Na południowym dziedzińcu katedry ormiańskiej we Lwowie znajduje się wspaniały zabytek: osiemnastowieczna, polichromowana, drewniana kompozycja rzeźbiarska przedstawiająca ukrzyżowanego Chrystusa i dwie kobiece postacie: Matkę Bożą i Marię Magdalenę. Precyzyjny czas powstania tego dzieła sztuki nie jest znany; prawdopodobnie obiekt pochodzi z połowy XVIII stulecia.

Drewniana Golgota we Lwowie ‒ unikalny zabytek
W specjalnie wykonanej wnęce (grocie) w elewacji budynku, do którego przylega Golgota, umieszczono szeroką, bogato profilowaną modrzewiową ramę. Kompozycja zamknięta jest po bokach drewnianymi ścianami, tzw. policzkowymi, a od góry przykrywa ją stromy dach pokryty gontem. Obiekt wykonano z drewna lipowego, sosnowego, dębowego i modrzewiowego. Zastosowano tradycyjne połączenia stolarskie, a część elementów zespolono ze sobą przy pomocy kutych gwoździ.

Wyrzeźbione w lipowym drewnie polichromowane głazy i detale florystyczne stanowią tło dla dekoracji rzeźbiarskiej. Elementy snycerskie zostały przybite gwoźdźmi do reliefowo rzeźbionego tła. Pod okapem dachu, od frontu, umieszczono rząd lambrekinów z chwostami. Poniżej wyrzeźbiono spływającą draperię. Upięta środkiem opada symetrycznie na obie strony do policzkowych ścian Golgoty, gdzie przewiązana jest węzłem w kształcie uproszczonej woluty. Ścianki zamykające kompozycję pierwotnie pomalowano farbą o niebieskozielonym, malachitowym odcieniu. Monumentalną kompozycję (o wymiarach: 750 cm wys., 390 cm szer. i 127 cm głęb.) posadowiono na dwóch stopniach zbudowanych z kilku wapiennych płyt epitafijnych pochodzących z cmentarza przykatedralnego, wtórnie tu wykorzystanych.

Golgota w katedrze ormiańskiej ‒ złożone dzieje
Historia Golgoty nie została do końca zbadana i rozpoznana. Z pewnością jest równie wielowątkowa, jak technologia jej budowy. Przedstawienia kultowe związane z misterium Męki Pańskiej, wznoszone na zewnątrz świątyń, mają późnośredniowieczny rodowód i nie należą do rzadkości. Ich przykładami są choćby: kaplica Ogrojcowa przy krakowskim kościele pw. św. Barbary czy grupa rzeźbiarska „Ukrzyżowanie” przy kościele pw. św. Marka (również w Krakowie). Można domniemywać, że powstanie Golgoty przy katedrze ormiańskiej we Lwowie – przypuszczalnie w drugiej połowie XVIII w. – było przejawem procesu oddolnej latynizacji kościoła ormiańskiego w Rzeczypospolitej.

Lwowska Golgota nie jest obiektem jednorodnym. Najstarsza rzeźba, przedstawiająca Ukrzyżowanego, może mieć metrykę późnogotycką, późnobarokowe figury Matki Bożej i Marii Magdaleny są późniejsze i zostały zapewne wtórnie wykorzystane. Z archiwalnych fotografii można wnioskować o obecności jeszcze jednej rzeźby: postaci leżącego Chrystusa w charakterystycznym ujęciu, złożenia do grobu. Niestety, figura ta nie dotrwała do naszych czasów. Być może zatem w pewnym okresie Golgota pełniła funkcję rodzaju Grobu Pańskiego.

Oprócz naturalnego wpływu, działających destrukcyjnie, warunków atmosferycznych, Golgota ulegała znacznym zniszczeniom podczas kilkukrotnych pożarów, które najsilniej nadtrawiły dolne partie jej detali snycerskich i polichromii. Z kolei liczne uszkodzenia mechaniczne zabytku były prawdopodobnie dziełem wandali. Najdotkliwsze z nich to pozbawienie figur Matki Bożej i Marii Magdaleny głów oraz ramion i stóp. Całość dekoracji snycerskiej kilkakrotnie przemalowywano. Doraźne zabiegi ,,pielęgnacyjne”, polegające na nacieraniu olejem roślinnym (w celu uzyskania nasycenia kolorystycznego), przyspieszyły degradację wielu elementów zabytku.

Golgota we Lwowie ‒ skomplikowane przywracanie świetności
W latach 2010‒2013 grupa rzeźbiarska Golgota została poddana kompleksowej rewaloryzacji przez Fundację Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich we współpracy ze społecznością ormiańską Lwowa, władzami miasta oraz Fundacją „Ochrona Historyczno-Architektonicznej Spuścizny Lwowa”. Zabiegi konserwatorskie – sfinansowane ze środków Programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Dziedzictwo kulturowe” – wykonał polsko-ukraiński zespół pod kierownictwem Andrzeja Kazberuka.

W momencie rozpoczęcia prac konserwatorskich stan zachowania Golgoty był fatalny. Konstrukcja wewnętrzna dachu i ścian policzkowych groziła zawaleniem. Gont, którym pokryto dach, przestał być szczelny i nie chronił zabytku przed bezpośrednim działaniem wody. Prace były bardzo żmudne i wymagały ogromnej precyzji i wyczucia artystycznego. Niewątpliwie ogromną trudność sprawiło zachowanie jak największej części polichromii. Poważnym wyzwaniem dla konserwatorów okazało się również ratowanie wyjątkowej warstwy zdobniczej, składającej się z naklejonych cienkich, różnobarwnych płytek szklanych. Ta unikalna technika zdobnicza, stosowana m.in. przy budowie późniejszych szopek krakowskich, została wyeksponowana i stała się podstawą końcowego wyrazu estetycznego, co pozwoliło „zachować duszę” zabytku także współcześnie otoczonego kultem.

W efekcie prac konserwatorskich Golgota zyskała nie tylko nową konstrukcję wewnętrzną, posadowienie i dach kryty jodłowym gontem, lecz także odwodnienie i stabilne oparcie.