Jednym z najbardziej rozpoznawalnych zabytków Lwowa jest późnorenesansowa kaplica rodziny Boimów znajdująca się obok prezbiterium katedry łacińskiej. Kaplica ma niezwykle bogatą kamienną dekorację architektoniczną fasady oraz sztukatorską we wnętrzu. Nigdy nie była przebudowywana ani przekształcana, dzięki czemu jest autentycznym przykładem XVII‑wiecznej architektury i rzeźby.

Fundator
Kaplicę ufundował kupiec sukienny Jerzy Boim, zwany „Dziurdzią”, co jest spolszczoną wersją imienia György. Pochodził z Węgier, a do Lwowa przybył w okresie panowania Stefana Batorego. W 1590 r. ożenił się z Jadwigą Niżniowską, z którą miał syna Pawła. W latach 1603‑1608 pełnił funkcję ławnika miejskiego, a w 1611 r. został członkiem rady miejskiej Lwowa. Zmarł w 1617 r. i został pochowany w ufundowanej przez siebie kaplicy.
 
Spoczywa tutaj także jego syn, Paweł Jerzy Boim, który po studiach filozoficznych i medycznych na uniwersytecie w Padwie, wrócił do Lwowa. W latach 1620‑1641 był miejskim rajcą, od 1627 pełnił obowiązki wójta. Ciekawą postacią był wnuk Michał Piotr Boim, który po wstąpieniu do zakonu jezuitów pracował jako polski misjonarz w Chinach, przybrawszy nazwisko Pu Mi‑ko Cze‑jüen. Studiował medycynę chińską i wykonał 18‑kartonowy „Atlas chiński”.

Historia kaplicy rodziny Boimów
W 1615 r. odbyła się konsekracja kaplicy przez arcybiskupa metropolitę lwowskiego Jana Andrzeja Próchnickiego. W latach 30. XVII w. przy kaplicy, od strony ul. Halickiej, ustawiano budy kramne, od strony północnej zaś do kaplicy przylegał cmentarny mur.
 
Pod koniec XVIII w. wygasł ród Boimów, a kaplica przeszła w ręce kapituły katedralnej. W protokole wizytacji z 1817 r. odnotowano, że po usunięciu ciał z krypty przechowywano w niej wino, a sam obiekt służył okazjonalnie jako kaplica przedpogrzebowa kanoników i wikariuszy katedry. Poza tymi uroczystościami przechowywano w kaplicy „rzeczy kuchenne i sprzęty domowe”.

W pierwszej połowie XIX w. przeprowadzono prace renowacyjne i wznowiono odprawianie nabożeństw. Natomiast druga połowa przyniosła, wraz z kształtowaniem się doktryn i struktur służb konserwatorskich, intensywne zainteresowanie kaplicą. Powstały pierwsze rysunki inwentaryzacyjne, publikacje na jej temat, wielokrotnie zgłaszano zły stan budynku i konieczność jego restauracji. Szerszy zakres prac zrealizowano jednak dopiero w latach 1925‑1927 pod kierunkiem prof. Tadeusza Obmińskiego.
 
W 1932 r. kaplicę rodziny Boimów uznano za zabytek. W latach 1945‑1967 obiekt był zamknięty i pełnił funkcję magazynu. W 1967 r. mieścił się tutaj pierwszy oddział Lwowskiej Narodowej Galerii Obrazów, przemianowanej w 2013 r. na Lwowską Narodową Galerię Sztuki im. Borysa Woźnickiego.
 
Kaplica Boimów we Lwowie była przedmiotem zainteresowania XX‑wiecznych badaczy historii sztuki. Czesław Thullie i Władysław Łoziński przypisywali kamienną dekorację fasady rzeźbiarzowi Hanuszowi Scholzowi ze Śląska, za autorów pozostałych rzeźb uznawani byli Daniel i Hanusz Blokowie. Tadeusz Mańkowski uznał, że autorem wystroju wnętrza był Jan Pfister. Mieczysław Gębarowicz przypisał autorstwo architektury kaplicy Andrzejowi Bemerowi. Żadna z powyższych hipotez nie znalazła potwierdzenia w źródłach, dlatego atrybucja kaplicy Boimów do dziś pozostaje nieustalona.

Kaplica ‒ cechy architektury
Kaplica pw. Świętej Trójcy i Męki Pańskiej, zwana też Ogrojcową, jest podpiwniczonym jednokondygnacyjnym budynkiem na planie kwadratu, z kopułą i latarnią. Jest to obiekt murowany z cegły, częściowo w opracowaniu tynkarskim, z elewacją frontową i częściowo tylną w bogato rzeźbionej dekoracji z wapienia. Podziały poziome elewacji ‒ gzyms wieńczący i gzyms kordonowy ‒ wtopione są w przyległy budynek, pełniący pierwotnie funkcję domku chorych scholarów. W poziomie tamburu są narożne dachy dwuspadowe o pochyłej kalenicy, nad tamburem zaś znajduje się kopuła kryta blachą miedzianą. W latarni o kamieniarskim wystroju znajdują się okna przeszklone witrażowo w romby. Latarnia jest przekryta kopułką, w której zwieńczeniu znajduje się wapienna figura Chrystusa Frasobliwego. W elewacji od strony ul. Halickiej znajdują się malowane portrety Jerzego Boima i jego żony Jadwigi.
 
Niezwykle bogata jest dekoracja wnętrza kaplicy. W jej dolnej części znajdują się drewniane stalle z zapleckami i boazeria. Ściana ołtarzowa o trójdzielnej kompozycji architektonicznej w części centralnej ukazuje Modlitwę w Ogrójcu, flankowaną przedstawieniami Umywania nóg i Ostatniej Wieczerzy. Na południowej ścianie kaplicy znajdują się dwa bogato rzeźbione marmurowe epitafia: epitafium Zygmunta Breslera (sprzed 1618 r.), pierwszego męża Katarzyny Boimówny, córki Jerzego, oraz epitafium rodziny Boimów (sprzed 1641 r.).
 
Ponad strefą belkowania górne partie ścian wydzielono szerokimi arkadami zdobionymi ornamentem okuciowym oraz kartuszami ze skrzydlatymi główkami, podtrzymywanymi przez pary aniołków. Podstawę kopuły stanowi fryz z tryglifów i metop. Czasza kopuły skomponowana jest z trzech kręgów kasetonów wypełnionych płaskorzeźbionymi popiersiami i kartuszami herbowymi w szerokich, profilowanych ramach. Pomiędzy kasetonami umieszczono niewielkie gwiazdki, a pomiędzy narożnikami ‒ lwie i anielskie główki. Płytkie kasetony, rozdzielone okuciem i gwiazdkami, wydzielono także w kopułce latarni.
 
W 2019 r. Instytut POLONIKA zlecił firmie 3Deling wykonanie pełnej inwentaryzacji i modelu 3D kaplicy. Zapraszamy do zapoznania się z efektem współpracy i obejrzenia scanningu 3D kaplicy Boimów we Lwowie.