W latach 2018-2023 Instytut POLONIKA realizował wieloletni program konserwacji nagrobków na cmentarzu bazyliańskim w Krzemieńcu.  Do 1891 roku było to miejsce pochówków wielu Polaków, w tym profesorów Gimnazjum Wołyńskiego, późniejszego Liceum Krzemienieckiego. Cmentarz zwany jest również poreformackim lub monasterskim.

Prace zrealizowane w 2023 r.

Wspólnie z pracującymi na cmentarzu w ubiegłym roku konserwatorami-restauratorami kamiennej rzeźby wytypowaliśmy nagrobki do renowacji.

Kontynuowane są prace przy pomniku Aleksandra Niemekszy, zmarłego  26 września 1866 r. Została zabezpieczona komora grobowa, przy której prace trwały od ubiegłego roku. Stalowy krzyż wieńczący pomnik został oczyszczony, a jego powierzchnia i kamienna podstawa zostały zabezpieczone.

Równie prosty w formie obelisk nagrobka Katarzyny Krzyżanowskiej posiada szczególnie dobrze zachowaną inskrypcję o pochowanej w nim zmarłej z dwoma synami. Powierzchnie wapienia oczyszczono i zabezpieczono w sposób zapewniający hydrofobowość kamienia. Dzięki uzyskanym, polepszonym parametrom stosunkowo miękkiej skały zwiększyła się trwałość obelisku.

Pomniki ustabilizowano na nowych płytach posadowionych na gruncie. Przy częściach naziemnych kompleksowe prace konserwatorskie i restauratorskie prowadzili Piotr Maślanka i Witold Budkiewicz.

Natomiast sąsiedni pomnik skrywa zwłoki nieznanej osoby. Jest pozbawiony prawdopodobnie krzyża i płyty inskrypcyjnej, po której widoczne są na licu obelisku otwory. Stan zachowania pomnika wymagał jego odbudowania. Niezachowane części krzyża zostały zrekonstruowane w wapieniu. Istniejące ogrodzenie nie zachowało się i z uwagi na brak jakichkolwiek elementów i materiałów ikonograficznych nie zostało odtworzone.

Realizator: Fundacja Dziedzictwa Kulturowego

Prace zrealizowane w 2022 r.

Dawny cmentarz polski w Krzemieńcu, zwany również bazyliańskim, był dotychczas regularnie oczyszczany i utrzymywany w porządku.

Wybuch wojny w Ukrainie na skutek agresji Rosji w lutym br. spowodował, że zespół wykonawców prac (kierowany przez konserwatora-restauratora Radosława Tusznio) rozpoczął działania konserwatorskie od usunięcia bujnych zarośli.

Oczyszczono i ustabilizowano nagrobki Bożydara Sobkiewicza i Marianny Gruiny. Wykonano  kompleksowe prace konserwatorskie i restauratorskie, w wyniku których przywrócono wygląd nagrobków najbliższy pierwotnemu.

Przednia część nagrobka  Aleksandra Niemekszy zawaliła się wraz ze sklepieniem. Zniszczenia utrudniały przeprowadzenie kompleksowej konserwacji wraz z restauracją  przy nagrobku, zaplanowane na jeden sezon konserwatorsko-budowlany. Dlatego przed ich planowanym podjęciem ograniczono się do oczyszczenia pola grobowego, przekierowania odpływu wód opadowych z dachu pobliskiej kaplicy cmentarnej.

Realizator: Tussini Konserwacja Dzieł Sztuki Radosław Tusznio

Prace zrealizowane w 2021 r.

W 2021 roku pracami objęto pięć grobów. Przy ich typowaniu pod uwagę wzięto stan zachowania obiektów, ich wartości artystyczne oraz historyczne. Konieczne było przeprowadzenie prac w najbliższym otoczeniu nagrobków i przygotowanie ich stabilnego posadowienia (obiekt znajduje się na stoku góry Wołowica). Pomnik Antoniego Strzeleckiego, który w 2018 roku poddawano konserwacji i restauracji, na skutek gwałtownej wichury został uszkodzony. Prace polegają przede wszystkim na przesunięciu elementów nagrobka na pierwotne miejsce i naprawie uszkodzeń mechanicznych.

Do dnia dzisiejszego nie ustalono, w jakich okolicznościach trafiła na cmentarz figura św. Piotra z Alkantary. Nie stanowi ona elementu pomnika nagrobnego. Może pochodzić z pobliskiego zespołu kościelno-klasztornego franciszkanów działającego do 1832 roku. Sądząc po formie rzeźbiarskiej była kiedyś umieszczona na znacznej wysokości. We fragmentach pokrywa ją kilka warstw malarskich w różnych kolorach (jedna jest biała, ale są też warstwy niebieskoszara i brunatna).

Prosty obelisk poświęcony Kamilli Malindowskiej Cholodeckiej prezentuje typowe dla skały osadowej formy zwietrzenia i towarzyszące im uszkodzenia. Chropowata powierzchnia jest trudna do odtworzenia i wymagała znalezienia wypełniaczy o podobnej strukturze. W posadowieniu, w wapiennym gruzie odkryto dwie cegły datowane na 1820 rok. Obelisk i baza zostały wzmocnione strukturalnie preparatem chemicznym.
W celu ustabilizowania pomnika konieczne było wykonanie nowego fundamentu nagrobka Marii Tomaszewicz. Elementy pomnika oczyszczono i częściowo wzmocniono strukturalnie.

Przy kolejnym pomniku odsłonięto przy pracach ziemnych inskrypcję pamięci pochowanej Katarzyny Łapanowskiej, która zmarła w 1822 roku. Nagrobek jest stabilny konstrukcyjne, posiada ubytki warstwy powierzchniowej. Uzupełniono je zaprawą-spoiwem mineralnym, pomnik został też oczyszczony.

Prace realizowane są według programów opracowanych przez Martę Butkiewicz.

Realizator: Fundacja Dziedzictwa Kulturowego

Prace zrealizowane w 2020 r.

Przeprowadzono kwerendę archiwalną oraz prace konserwatorskie dwóch nagrobków kolumnowych: Filipa Nezyusza Spendowskiego oraz Franciszka Szlamowskiego, Franciszki ze Szlamowskich Majewskiej Kollaper i Korneli z Majewskich Cziszak. Obydwa pomniki pochodzą z pierwszej połowy XIX w. Mają formę niskiej kolumny osadzonej na postumencie i zwieńczonej urną. Zachowały się dość dobrze, ale elementy kamienne wymagały wzmocnienia, oczyszczenia oraz zabezpieczenia.

Ponadto Instytut Polonika sfinansował wycinkę znajdujących się na terenie cmentarza trzech suchych drzew zagrażających nagrobkom, przy których prowadzone były prace konserwatorskie.

Realizator: Fundacja Dziedzictwa Kulturowego

Prace zealizowane  2019 r.

W ramach realizacji projektu przeprowadzono prace konserwatorskie nagrobków Józefa Saundersa i Julii Saunders.

W przypadku pierwszego pomnika, o wysokości niemalże 4 metrów, wymagane było wzniesienie specjalnie wykonanego rusztowania zapewniającego możliwość osadzania elementów o dużym ciężarze. Z uwagi na znaczne obciążenie terenu wykonano nowe fundamentowanie dostosowane do większego obciążenia w stosunku do pierwotnego posadowienia, co pozwoliło na ustabilizowanie nagrobka. Obiekty poddano zabiegom oczyszczania, dezynfekcji, wzmocnienia strukturalnego elementów kamiennych oraz uzupełniono ubytki, a całość odpowiednio zabezpieczono. Teren wokół obiektów został splantowany i oczyszczony.

Realizator: Fundacja Dziedzictwa Kulturowego

Prace zrealizowane w 2018 r.

W 2018 r. wykonano konserwację 4 nagrobków z piaskowca: Willibalda Bessera, Michała Ściborskiego, Antoniego Strzeleckiego i Andrzeja Lewickiego. We współpracy z Towarzystwem Tradycji Akademickiej przeprowadzono też prace porządkowe na cmentarzu, czyli oczyszczenie terenu cmentarza ze śmieci i młodych krzewów i drzewek zagrażających nagrobkom.

Realizator: Fundacja Dziedzictwa Kulturowego

Prace konserwatorskie zrealizowane w latach 2018 - 2023, Program Ochrona, Instytut Polonika