Pałac Wojnów w Wilnie, fot. dr hab. Anna Sylwia Czyż, prof. ucz., 2016, wszelkie prawa zastrzeżone
Źródło: Repozytorium instytutu Polonika
Fotografia przedstawiająca Pałac Wojnów w Wilnie
Pałac Wojnów w Wilnie, fot. dr hab. Anna Sylwia Czyż, prof. ucz., 2016, wszelkie prawa zastrzeżone
Źródło: Repozytorium instytutu Polonika
Fotografia przedstawiająca Pałac Wojnów w Wilnie
Pałac Wojnów w Wilnie, fot. dr hab. Anna Sylwia Czyż, prof. ucz., 2016, wszelkie prawa zastrzeżone
Źródło: Repozytorium instytutu Polonika
Fotografia przedstawiająca Pałac Wojnów w Wilnie
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-001462-P

Pałac Wojnów w Wilnie

Identyfikator: POL-001462-P

Pałac Wojnów w Wilnie

Warianty nazwy:
Pałac Pociejów w Wilnie

Pałac usytuowany jest przy jednej z ważniejszych arterii miasta, która wychodziła na ul. Zamkową (Pilies g.) – ostatni odcinek via regia. Naprzeciw siedziby Wojnów znajdował się kościół pw. Świętej Trójcy, a w pobliżu klasztor i kościół Dominikanów, szkoła pijarów, a także pałace Paców, Brzostowskich, Lackich (Goreckich) i Sapiehów, ale też siedziba biskupa wileńskiego, Alumnat Papieski i Akademia Wileńska.  

Przed 1600 r. właścicielem domu był królewski złotnik Michał Breytschneider. W 1636 r. realność dzierżyła wdowa po nim, a kamienica podlegała jurysdykcji miasta. Budynek składał się wówczas z trzech izb z „kownatą” oraz z kramu złotniczego. W tyle znajdowała się „izdebeczka”, piwnice, browar i „stajenka na parę koni”. Samo podwórze określono jako „dość przestronne”. Następnie kamienica stała się własnością Zeligmachera – przedstawiciela innej rodziny złotników wileńskich. W 1668 r. kamienicę trzymał już Aleksander Wojna (zm. 1698), wojski witebski (1659) i kasztelan nowogródzki (1684), który ją przebudował, kreując kolejny miejski pałac przy ul. Dominikańskiej. Po nim dziedziczył syn Andrzej. W 1704 r. realność znalazła się w rękach kasztelana mścisławskiego Konstantego Benedykta Brzostowskiego (1682–1722) i jego żony Teresy z Wojnów (zm. 1787), która powtórnie wyszła za mąż za Aleksandra Pocieja, wojewodę trockiego.  

W ostatniej ćwierci XVII w. ostatecznie ukształtowała się pałacowa parcela, która przyjmina literę L. Leżąc przy ul. Dominikańskiej (Dominikonų g.), wychodziła też na ul. Szklaną (Stiklių g.), mijając tył narożnej działki. Pałac wzniesiono na osi północ-południe, na planie prostokąta z krótkimi odcinkami skrzydeł, jako częściowo podpiwniczony i dwukondygnacyjny. Od dziedzińca siedzibę wzbogacają dwukondygnacyjne arkadowe loggie, sklepione krzyżowo. Fasada budowli jest symetryczna siedmioosiowa z przejazdem bramnym, ujętym korynckimi filarami, połączonym kompozycyjnie z otworem okiennym powyżej. Znalazły się w niej okna z przemiennym układem naczółków (półkolistych i trójkątnych) na pierwszym piętrze i boniowany parter. Bramy wjazdowe były dwie – frontowa oraz gospodarcza od strony ul. Szklanej. 

Co ważne w kontekście pałaców pierzejowych Wilna – siedziba Wojnów odznaczała się symetrią, podkreśloną centralnie usytuowaną paradną bramą połączoną kompozycyjnie z oknem drugiej kondygnacji. Biorąc pod uwagę detal pałacu, można ostrożnie przypisać siedzibę Georgowi Ertliemu.  

W 1748 r. należący do Pociejów pałac uległ poważnym zniszczeniom w wielkim pożarze miasta. Po tej dacie został znacznie rozbudowany. Wzniesiono wówczas od strony ul. Szklanej dwukondygnacyjną oficynę, którą w 1762 r. w kontrakcie dominikanów na wystawienie obok browaru określono mianem „kancelarii pałacowej”. 

W 1770 r. pałac odziedziczył najstarszy syn Teresy i Aleksandra Pociejów – Ludwik (ok. 1726–1771), a rok później młodszy Leonard (ok. 1730–1774). W 1774 r. siedziba stała się własnością Aleksandra Michała Pocieja (1774–1846), ostatniego oboźnego litewskiego, który podjął się jej modernizacji. Wówczas najpewniej zamurowano górną kondygnację galerii od dziedzińca.  

Po 1806 r. pałac należał do Puzyninów, a następnie stał się własnością majętnej rodziny Umiastowskich. Jako właściciel Kazimierz Umiastowski był wymieniany już w 1816 r., po nim pałac w 1887 r. przejął syn Władysław (1834–1905). Po jego śmierci dawny pałac Wojnów (Pociejów), a także drugi do niego należący, przy ul. Trockiej (Trakų g. 2), znalazły się w rękach wdowy Janiny (1860–1941), założycielki działającej do dziś Fondazione Romana Marchesa J.S. Umiastowska. Trzymała ona oba wileńskie pałace do 1940 r.  

Czas powstania:
lata 70. XVII w.
Twórcy:
Georg Ertli (architekt; Polska, Litwa)
Bibliografia i archiwalia:
  • A.S. Czyż, Pałace Wilna XVII-XVIII wieku, Warszawa 2021, 579-587.
Słowa kluczowe:
Publikacja:
01.08.2024
Ostatnia aktualizacja:
01.08.2024
Opracowanie:
dr hab. Anna Sylwia Czyż, prof. ucz.
rozwiń

Projekty powiązane

1
  • Pałac Wojnów w Wilnie
    Katalog poloników Zobacz