Informacja o obiekcie:
Celem projektu jest zebranie, uporządkowanie i krytyczne opracowanie źródeł dotyczących nieznanego szerzej fragmentu polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą. Odnosi się do działalności grupy polskich migrantów z przełomu XIX i XX w. na terenie Peru. Grupę tę uformowało kilkunastu Polaków, specjalistów z zakresu nauk technicznych i nauk o ziemi którzy wyemigrowali do Ameryki Łacińskiej z Europy w ramach indywidualnych kontraktów związanych prowadzoną wówczas modernizacją Peru. Dzięki swojemu wykształceniu i pracowitości ich nazwiska do dziś są w Peru synonimem wysokiej klasy profesjonalizmu w różnych dziedzinach oraz wzorem patriotyzmu. Niestety, na gruncie polskim wiedza o wkładzie Polaków w rozwój cywilizacyjny Peru (zarówno w sferze kultury materialnej, jak i intelektualnej) nadal pozostaje znikoma a materiały na ich temat nie doczekały się opracowania.

Zrealizowane prace: 
Efektem zadania jest zebranie, uporządkowanie oraz krytyczne opracowanie źródeł dotyczących nieznanego szerzej fragmentu polskiego dziedzictwa narodowego funkcjonującego za granicą. Odnosi się ono do działalności grupy polskich migrantów z przełomu XIX i XX w. na terenie Peru. Grupę tę uformowało kilkunastu Polaków, specjalistów z zakresu nauk technicznych, którzy wyemigrowali do Ameryki Łacińskiej z Europy w ramach indywidualnych kontraktów zarobkowych związanych prowadzoną wówczas modernizacją Peru. Dzięki swojemu wykształceniu, pracowitości oraz cechom osobowościowym ich nazwiska do dziś są w Peru synonimem wysokiej klasy profesjonalizmu zawodowego w różnych dziedzinach. Są także społecznym wzorem moralności i patriotyzmu, wniesionym w model kształtowanego wówczas społeczeństwa republikańskiego. Niestety, na gruncie polskim wiedza o wkładzie Polaków w rozwój Peru ogranicza się do osiągnieć modernizacyjnych w sferze kultury materialnej. Mimo że osiągniecia te były wybitne, zasługują na szersze upowszechnienie niż ma to miejsce dotychczas.

Ciekawym będzie odkrycie szerszej wiedzy na temat aktywności w sferach społecznej, naukowej, kulturowej, politycznej, obywatelskiej. Polacy przenieśli i działali w nowym kraju wprowadzając to wszystko czego nie mogli realizować w własnym – który nie istniał wówczas na mapie świata. Stali się inspiratorami wprowadzania w Peru nowych form samoorganizacji społecznych: stowarzyszeń, związków porządkujących działania grup partykularnych, zawodowych, sportowych, ideologicznych, sprzyjających rozwojowi działań społeczeństw obywatelskich a przeciwstawiających się i ograniczających skutecznie wsze obecny od czasów kolonialnych nepotyzm. Materiały na te tematy tak aktualne dziś (m.in. E. Malinowski był autorem pierwszego pisma do prezydenta o konieczności walki państwa z epidemią). Proponowany projekt obejmie kwerendy archiwalno – biblioteczne i ze zbiorów prywatno - rodzinnych, których zakres nie będzie ograniczał się tylko do eksponowania znanych osiągnieć zawodowych, ale również do odkrywania nieznanych niuansów ich prac (m.in. E. Habich był autorem pierwszego w Peru projektu budynku o konstrukcji żelaznej) oraz innych działań o bardzo szerokim spektrum, które wniosły wiele w budowę nowoczesnego społeczeństwa obywatelskiego. W pamięci historycznej potomków polskich migrantów przetrwały ważne informacji na temat omawianego dziedzictwa narodowego, nieznanego w Polsce. Przedmiotem projektu będzie zgromadzenie, usystematyzowanie oraz interdyscyplinarne opracowanie dokumentacji dotyczącej dokonań wybranych polskich migrantów politycznych z XIX i początku XX w. na terenie Republiki Peru do momentu odrodzenia Państwa Polskiego po I Wojnie Światowej. Projekt stanowić będzie pierwszy etap dokumentacji polskiej migracji w regionie andyjskim. Pierwsza fala migrantów polskich do Peru nie ma odpowiednika w historii naszego wychodźstwa w skali światowej. Charakteryzuje ich szereg cech wspólnych. Grupę migrantów spajały silnie: wspólne pochodzenie społeczne ziemiańsko szlacheckich, analogiczny niemal system edukacji i wartości w jakich byli wychowywani (szacunek dla tradycji narodowych, miłości ojczyzny, rozumienia własnej tożsamości, patriotyzmu, i znaczenia religii katolickiej – wykraczającej poza sfery wiary). To wszystko wpłynęło na charakter ich pracy i życia jako migrantów w Peru. Przedstawiciele tej grupy wierzyli, że praca w Ameryce Łacińskie to okres przejściowy przed powrotem do ojczyzny. Wprowadzali i proponowali wizjonerskie rozwiązania zawodowe marząc o realizacji podobnych w przyszłości w Polsce. Pracując z oddaniem dla kraju zatrudniającego ich, ukształtowali jednoznacznie pozytywny i bardzo trwały wizerunek pozytywny Polski i Polaków 

Omawiana grupa składała się zaledwie z kilkunastu osób, obejmujących wyłącznie wysoko wykwalifikowanych specjalistów (przedstawicieli nauk ścisłych) głównie absolwentów wyższych szkół paryskich, którzy kończyli je z najwyższymi lokatami. Oni również stali się pierwszym wyborem dyplomatów peruwiańskich poszukujących w Paryżu wykwalifikowanych specjalistów. Polacy przybywali do Peru na dwu i czteroletnie kontrakty rządowe związane z modernizacja i rozbudową infrastruktury zacofanego postkolonialnego kraju zniszczonego dodatkowo konfliktami w pierwszym dwudziestoleciu republiki – większość z nich pozostała na całe życie wpisując się trwale w historię kraju przyjmującego – prowadząc szeroką działalność, wykraczająca znacząco poza kontraktowe wąskie w sumie zobowiązania zawodowe. W ten sposób części polskiego dziedzictwa narodowego rozwijanego przez naszych rodaków w drugiej ojczyzny nie znamy. Podkreślić też trzeba, że nazwiska tylko niektórych z objętych projektem postaci są szerzej rozpoznawalne i w Peru (po dziś dzień), przy braku ich znajomości w Polsce. Jednym z celów projektu będzie zatem usystematyzowanie źródeł, które pozwolą zgromadzenie wiedzy na ten temat. Obok postaci takich jak Ernest Malinowski (konstruktor najwyżej położonej kolei na świecie), Jan Edward Habich (założyciela pierwszej Politechniki w Ameryce Łacińskiej), uzupełnień wymaga analiza działań postaci takich jak: Władysława Klugera (pioniera zmian nawadniania gruntów środkowoindyjskich, a zarazem prekursora pierwszych badań archeologiczno – antropologicznych w Peru i Boliwii, fundatora pierwszej kolekcji latynoamerykanistycznej w Polsce); Aleksandra Babińskiego (autora pierwszych wszechstronnych map geologicznych – zawierających plany eksploatacyjne, który osuszył nieużywane od czasów późno kolonialnych kopalnie, przywracając w nich eksploatacje kluczowych bogactw naturalnych: złota, srebra, miedzi); Ryszarda Jaxa Małachowskiego (autora przebudowy Limy w nowoczesne miasto – architekta najważniejszych budynków publicznych w Limie, m.in. pałacu prezydenckiego, budynku kongresu, siedziby arcybiskupa). Uporządkowanie i uzupełninie wiedzy z zakresu kilkuset osiągnieć technicznych grupy zaledwie kilkunastu Polaków to jeden z ważnych aspektów projektu. Drugim będzie uzupełninie danych o działania ww. postaci w zakresie poza zawodowej działalności w kilku płaszczyznach: społecznej, politycznej, kulturowej, religijnej, stylu życia (sposobów spędzania wolnego czasu, zachowania, przekazywania wiedzy o kraju pochodzenia Polsce i jej historii – wówczas oficjalnie nieistniejącej na mapach świata). Część ta obejmuje między innymi organizacje stowarzyszeń zawodowych, społecznych, kulturalnych, naukowych i sportowych, bibliotek, periodyków naukowych i specjalistycznych, kodeksów postepowania itd. Ten aspekt pozostaje nieznany wymaga podjęcia szerszych prac archiwalno – dokumentalnych, ich opracowania i upowszechnienia. Planowana kwerenda pozwoli na sporządzenie nowej szerszej dokumentacji, aktualizacje materiałów na jakiej opierali się dotychczasowi badacze, zgodnie z współczesnymi możliwościami jakie daje obecnie nauka pozwolą na szersze poznanie i upowszechnienie. Krytyczna analiza dotychczasowych opracowań materiałów poświęconych E. Habichowi i E. Malinowskiemu, wskazują, że dotychczasowe oceny są dość stereotypowe i ograniczone. Objęta kwerendą przestrzeń została celowo zawężona do Peru jako regionu dotychczas słabo przebadanego pod kątem działalności malej grupki pierwszych migrantów. Krytyczna analiza wyrywkowej bazy źródłowej wykorzystywanej dotąd pozwoli być może na poznanie i upowszechnienie ważnego, choć szerzej nieznanego fragmentu emigracyjnego dziedzictwa narodowego Polaków uformowanego na drugiej półkuli w XIX i XX w. Przywrócenie im należnego miejsca w dziejach polskiej państwowości wydaje się obowiązkiem w kontekście obchodzonej w 2018 r. 100 rocznicy odzyskania niepodległości , 200 lecia Urodzin E. Malinowskiego, przypadającej w 2019 r. 110 rocznicy śmierci Edwarda Jana Habicha oraz 200-lecia Niepodległości Peru w 2021 r. Zadanie wyeksponowania postaci Polaków zasłużonych w rozwoju cywilizacyjnym Peru wydaje się również szczególnie ważnym zadaniem w okresie zbliżającej się rocznicy 200-lecia niepodległości tego kraju. Obchody są planowane na dwa lata (2021 - 2022) pozwolą na upowszechnienie wiedzy na temat tego szerzej nieznanego fragmentu polskiego i wspólnego zarazem polsko – peruwiańskiego dziedzictwa historycznego i kulturowego. Wobec dotychczas znikomej aktywności polskich naukowców jak i dyplomacji mającej na celu podkreślenie naszego wkładu w rozwój Peru, co raz częściej dorobek polskich migrantów przypisywany jest lub wręcz zawłaszczany bez żadnej reakcji ze strony Polski przez przedstawicieli innych narodowości (np. przypisywanie części prac E. Malinowskiego amerykańskim inżynierom, czy badań zoologa K. Jelskiego włoskiemu przyrodnikowi A. Raimondiemu). Głównym rezultatem projektu będzie przedstawienie opracowanego nieznanego dotąd, a znaczącego fragmentu polskiego dziedzictwa kulturowego i naukowego powstałego za granicą Rzeczypospolitej dzięki bardzo niewielkiej liczebnie grupie polskich migrantów do Peru z XIX – XX w. Autor projektu planuje przeprowadzenie kwerendy źródeł peruwiańskich, pochodzących z prywatnych z archiwów rodzinnych jakie dotychczas nie były uwzględniane i badane (m.in. potomków J.E. Habicha, R. Jaxa Małachowskiego, W. Szyszłły, M. Tarnawckiego. Kolejnym dotychczas nie przebadanym źródłem cennej dokumentacji mogą stać się archiwa państwowe.  

Finansowanie: Program Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą"

Więcej o projekcie: https://polonika.pl

• Polskie Towarzystwo Studiów Latynoamerykanistycznych, realizacja w roku 2021.