Tablica upamiętniająca polskich marynarzy w Puli z 2014 roku, fot. Bartłomiej Gutowski, 2023
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Fundacja Akcja Kultura, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Tablice upamiętniające polskich marynarzy w Rijece i Puli
Tablica upamiętniająca polskich marynarzy w Puli z 2014 roku, fot. Bartłomiej Gutowski, 2023
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Fundacja Akcja Kultura, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Tablice upamiętniające polskich marynarzy w Rijece i Puli
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-001750-P

Tablice upamiętniające polskich marynarzy w Rijece i Puli

Identyfikator: POL-001750-P

Tablice upamiętniające polskich marynarzy w Rijece i Puli

W Rijece na ścianie Wydziału Morskiego, sukcesora dawnej Cesarskiej Królewskiej Akademii Marynarki Wojennej, w roku 2010 odsłonięta została tablica upamiętniająca wybitnych Polaków, jej absolwentów. Szkoły, która właściwie mieściła się nie w Rijece, a w Fiume, bo taką nazwę miasto nosiło do I wojny światowej. Zresztą, sam wydział nie mieści się w budynku, gdzie pierwotnie znajdowała się akademia. Gmach położony w odległości około dwóch kilometrów od obecnej siedziby uczelni w roku 1914 został przekształcony w szpital wojskowy. Polacy uczęszczali więc nie do budynku wybudowanego w 1903 r., na którym umieszczono tablicę, a do zdecydowanie bardziej monumentalnego założenia. 

Aż do XVIII w. na Adriatyku dominowały Dubrownik i Wenecja, a Austria mimo posiadania portu w Trieście nie wykazywała większego zainteresowania rozwojem żeglugi i marynarki wojennej. W XVIII w. podejmowano działania w kierunku uformowania własnej floty -  m.in. w 1729 r. zarządzono budowę stoczni w Kraljevicy, potem jednak projekt przerwano i nigdy nie został ukończony. W 1764 miasto ogłoszono portem wojennym. Jednak do połowy XIX w. rola austriackiej marynarki wojennej w dużym stopniu ograniczała się do ochrony dróg wodnych na Adriatyku. Za rzeczywisty początek jej historii przyjmuje się często rok  1786, kiedy to została powołana dekretem cesarza Józefa II. Zakupiono wówczas dwa kutry wojskowe, wprowadzono banderę. Wcześniej, bo w 1723 r., Rijeka ogłoszona została wolnym portem, była więc jednym z miast, które świetnie nadawały się na założenie szkoły morskiej. Tak też się stało. W latach 1855-1857 w Rijece wzniesiono budynek akademii, jednakże działalność szkoły trwała tylko przez rok, po czym została przeniesiona do Triestu. Budynek akademii przejęło Ministerstwo Wojny i umieszczono w nim Szkołę Podchorążych, przeniesioną z Krakowa. W 1859 r. zlikwidowano Wojskową Akademię Marynarki Wojennej, zastępując ją kursami podoficerskimi na okręcie „Wenus”.

Austro-Węgierska Akademia Marynarki Wojennej została ponownie otwarta w Rijece w 1866 r. i działała do 1914, w latach 1889-1914 jako Cesarska Wojskowa Akademia Marynarki Wojennej. Po jej przeniesieniu do Wiednia w 1914 r. w budynku utworzono szpital wojskowy, który w 1918 r. został siedzibą szpitala miejskiego. Fiume odgrywało wówczas istotną rolę w CK marynarce wojennej, która w przededniu I wojny światowej uważana była już za szóstą w Europie i ósmą na świecie. W tym czasie w akademii kształciło się około 180 osób.

Akademia Marynarki Wojennej w Rijece przyjmowała młodych mężczyzn, po szkole średniej. Studia trwały 4 lata, zimą na lądzie, latem na statku szkolnym. Pierwsze dwa lata poświęcone były uzupełnieniu ogólnego wykształcenia, a kolejne dwa - specjalistycznemu kształceniu teoretycznemu. Absolwenci zostawali kadetami marynarki wojennej i pełnili funkcję oficerów pomocniczych na statkach wojskowych. Po roku służby na okrętach przechodzili coroczny kurs odświeżający na statku szkolnym, po czym po zdaniu egzaminu nadawano im stopień chorążego marynarki wojennej.

Wśród słynnych absolwentów akademii znajdują się: chorwacki admirał Maximilian Njegovan (1853-1930), austro-węgierski admirał Mikloš Horthy Nagybanya (1868-1957), który został regentem Węgier w okresie międzywojennym, oraz Chorwat Janko Vuković-Podkapelski (1871-1917), jeden z najbardziej walecznych i utalentowanych oficerów Marynarki Wojennej Austro-Węgier. Po utworzeniu Państwa Słoweńców, Chorwatów i Serbów w październiku 1918 r. Vuković awansował na stopień admirała i został pierwszym dowódcą marynarki wojennej tego nowego państwa. Pamiętać trzeba, że dla osób lojalnych wobec władzy kariera w marynarce była otwarta niezależnie od narodowości, chociaż oczywiście, jak w całej armii, wśród wyższych rangą oficerów znajdziemy przeważającą liczbę Niemców. Jednak Polacy i przedstawiciele innych narodowości mogli osiągać również najwyższe stopnie - świetnym tego przykładem jest Karl baron Lewartow von Lewartowsky (1806-1864). Był on m.in. komendantem bazy morskiej w Puli i wiceministrem ds. marynarki.

Po zakończeniu I wojny światowej, która doprowadziła do rozpadu monarchii austro-węgierskiej i jej floty wojennej, statki przekazano administracji Krajowej Rady Słoweńców, Chorwatów i Serbów. Dopiero traktaty pokojowe z Austrią w 1919 r. i Węgrami w 1920 r. zdecydowały o przyszłości byłej marynarki austro-węgierskiej. Znaczna część polskich oficerów służących w marynarce wstąpiła do wojska polskiego. Szacuje się, że było to 20 oficerów w korpusie morskim i 14 w korpusie technicznym, stanowili oni ok. 15% składu tychże korpusów. 

Drugim ważnym portem Chorwacji była Pula, gdzie w przededniu I wojny światowej znajdowało się też dowództwo marynarki wojennej i inne centralne instytucje marynarki. Znalazł się tutaj również założony w 1862 r. cmentarz wojskowy. Początkowo jego teren obejmował ok. 4 tys. m², obecnie jego rozmiar wzrósł pięciokrotnie. Szacuje się, że na cmentarzu spoczęło ok. 150 tys. osób. Wśród nich m.in. dwunastu admirałów austro-węgierskich, jeden turecki, trzystu włoskich i niemieckich żołnierzy. A także i Polacy, chociaż nie wiemy, gdzie byli pochowani ani ilu ich było. Nie zachował się jednak żaden nagrobek Polaka. Na cmentarzu znajduje się jedynie pomnik Kasmira Krupickiego, który zapewne miał polskie pochodzenie. Brak jednak bliższych informacji o nim. W roku 2014 umieszczona została tam tablica ku czci Polaków.

Tablica w Rijece z 2010 r.
U SPOMEN / na poljske casnike / suosnivace Ratne mornarice Druge Republike Poljske, / koji su diplomirali na Vojnoj pomorskoj akademijji w Rijece 1866.-1918. / PAMIĘCI / polskich oficerów, współtwórców Marynarki Wojennej II RP, absolwentów Akademii Marynarki Wojennej w Rijece w latach 1866-1918 / Komandor Bogumił NOWOTNY / prvi zapovejdnik Ratne morrnarice Druge Republike Poljske / pierwszy dowódca Marynarki Wojennej II RP / Wiceadmirał Napoleon LOUIS-WAWEL / Kontradmirał Karol KORYTKOWSKI / Kontradmirał Jerzy ZAWIEROSKI / Kontradmirał Tadeusz PODJAZD-MORGENSTERN / Komandor Czesław PETELENZ / Komandor Otton METZGER / Komandor Karol TRZASKO-DURSKI / Komandor Ludwik ZIEMBICKI / Komandor Henryk EIBEL / Komandor porucznik Włodzimierz KODRĘBSKI / Rijeka, 2010. 

Tablica na cmentarzu w Puli z 2014 r.
Pamięci polskich marynarzy / Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Zagrzebiu / Polskie Towarzystwo Kulturalne „F. Chopin” w Rijece / U spomen poljskim mornarima / Veleposlanstvo Republike Poljske u Zagrebu / Poljska kulturalna udruga „F. Chopin” u Rijec / Pula, 11.11.2014. //.
 

Czas powstania:
2010 (Rijeka), 2014 (Pula)
Publikacja:
17.08.2024
Ostatnia aktualizacja:
22.10.2024
Opracowanie:
Bartłomiej Gutowski
rozwiń

Projekty powiązane

1
  • Dokumentacja poloników w Chorwacji Zobacz