Tablica upamiętniająca polski szpital w Győr, fot. Bartłomiej Gutowski, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Tablice upamiętniające polskie placówki medyczne na Węgrzech z okresu II wojny światowej
Tablica upamiętniająca Sekcję Polskich Lekarzy w Budapeszcie, fot. Kispados, 2009
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Wikimedia Commons, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Tablice upamiętniające polskie placówki medyczne na Węgrzech z okresu II wojny światowej
Tablica upamiętniająca polski szpital w Győr, fot. Bartłomiej Gutowski, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Tablice upamiętniające polskie placówki medyczne na Węgrzech z okresu II wojny światowej
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-001883-P/159788

Tablice upamiętniające polskie placówki medyczne na Węgrzech z okresu II wojny światowej

Identyfikator: POL-001883-P/159788

Tablice upamiętniające polskie placówki medyczne na Węgrzech z okresu II wojny światowej

Po przegranej kampanii wrześniowej na Węgrzech znalazło się około 33 000 polskich żołnierzy, którzy przebywali w obozach internowania. Opiekę nad nimi sprawowały różne instytucje, w tym Czerwony Krzyż. Formalnie opieka zdrowotna nad Polakami spoczywała na węgierskich lekarzach wojskowych oraz powiatowych, jednak w praktyce - za zgodą władz - zajmowali się tym polscy lekarze, jedynie pod ogólnym nadzorem medyków węgierskich. Po części wynikało to z barier językowych, które utrudniały Polakom korzystanie z węgierskiego systemu opieki.

We wrześniu 1939 r., zgodnie z okólnikiem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, uchodźcom wojskowym i cywilnym przysługiwała bezpłatna opieka medyczna. 3 listopada 1939 r. utworzono Sekcję Polskich Lekarzy, funkcjonującą oficjalnie w strukturze Węgierskiego Czerwonego Krzyża, powiązanego jednak z Polskim Czerwonym Krzyżem w Budapeszcie. Jej działalność była subsydiowana przez Komitet Obywatelski. Sekcja ta, poza koordynacją prac lekarzy, odpowiadała także za pracę około 90 polskich pielęgniarek. Organizacja skupiała 41 cywilnych i 114 wojskowych lekarzy, a jej siedziba oraz Centralna Polska Klinika znajdowały się w Budapeszcie. Jej funkcjonowanie było możliwe dzięki Klarze Andrássy, która oddała na potrzeby polskich organizacji medycznych i Czerwonego Krzyża całe piętro swojego pałacu nad Dunajem przy Fő utca 11/13.

Ze strony polskiej nadzór i organizację prowadził doktor medycyny generał brygady Jan Strzedniski-Kołłątaj (1883-1944). Dokładne okoliczności śmierci generała nie są jednoznaczne, według jednej z relacji po wkroczeniu wojsk nazistowskich do Budapesztu 19 marca 1944 r. udał się on do swojego gabinetu, aby spalić dokumenty związane z prowadzoną przez niego działalnością konspiracyjną, w tym pomocą przy ukrywaniu Żydów. W trakcie niszczenia dokumentacji do budynku wkroczyli gestapowcy, którzy zastrzelili najpierw generała, a potem mieli zastrzelić także innych Polaków - lekarzy, pielęgniarki oraz pacjentów. Pochowany został na cmentarzu w Kobenya, obecnie w Budapeszcie, w polskiej kwaterze. Za swoją działalność i bohaterską postawę otrzymał m.in. tytuł Sprawiedliwy wśród Narodów Świata oraz Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari.

Dzięki działalności polskich lekarzy i wsparciu strony węgierskiej w każdym obozie znajdowała się przychodnia z salą chorych i apteką. Prowadzono także - na koszt Polskiego Komitetu Obywatelskiego - bezpłatną opiekę dentystyczną oraz monitorowano stan sanitarny obozów. Na potrzeby wojskowych uruchomiono w 1940 r. szpital wojskowy w Győr ze 140 łóżkami, prowadzony przez dr. Stefana Sobienieckiego. Na sąsiadującym z nim cmentarzu pochowano 45 żołnierzy polskich, którzy zmarli w wyniku ran odniesionych w walkach z Niemcami w Polsce w 1939 r., a którzy leczyli się w tej placówce.

System opieki zdrowotnej uzupełniały oddział neurologiczny w Szentes, oddział gruźliczy w Egerze oraz sanatoria w Letkés i Ipolyszalka, a także Dom Zdrowia będący sanatorium gruźliczym w Mátraháza (niekiedy podawana jest nazwa sąsiedniej miejscowości Matrafüred) i dom starców w Keszthely.

Opiekę nad matkami i dziećmi zapewniał Węgierski Czerwony Krzyż i Międzynarodowa Organizacja Ochrony Dzieci. Według statystyk w latach 1939-1945 wśród uchodźców urodziło się 212 dzieci, natomiast liczba zgonów wyniosła 300. Na potrzeby matek z dziećmi działały specjalne placówki w Kadarkut, Dunamocs i Kesthely.

O codzienności funkcjonowania ambulatorium dowiedzieć możemy się z „Jednodniówki Obozu w Begenc Major” z 11 listopada 1941 r. Przeczytamy tam, że  „na ambulatorium przeznaczona jest jedna ubikacja (chodzi o dawne znaczenie tego słowa - osobne pomieszczenie - dop. BG), w której przeprowadza się badania chorych żołnierzy, a zarazem znajduje się mieszkanie lekarza młodszego i apteczka obozowa. Na cel zaś izby chorych były początkowo oddane dwie ubikacje z pojedynczymi pryczami i siennikami. W pierwszej połowie lipca 1921 roku została oddana do użytku izba chorych, znajdująca się w odrestaurowanym budynku. Posiada ona drewnianą podłogę, dzięki nowym oknom odpowiednie oświetlenie, mieści 16 żelaznych łóżek z siennikami i prześcieradłami oraz potrzebny sprzęt. Do ambulatorium zgłasza się przeciętnie 250 żołnierzy”. 

Miejsca niektórych placówek upamiętnione zostały tablicami - znajdują się one w Budapeszcie, gdzie była Centralna Polska Klinika, w Győr, gdzie znajdował się polski szpital, oraz w Keszthely gdzie znajdował się dom starców.

Bibliografia uzupełniająca:

Lagzi István, „Néhány adat a Magyarországi lengyel kultúra történetéhez (1939-1944)”, „Acta Historica” 1991, s. 109-117.

Frojimovics Kinga, „Egy embermentõ példája?”, Századok, 2014, 148. évf. 4, s. 931-957.

Stasierski Kazimierz, „Polscy uchodźcy na Węgrzech w latach 1939-1945", „Przegląd Historyczny" 1952, nr 2, s. 247-273.

Łochowska Barbara, „»Witajcie bezdomni, lecz drodzy nam bracia«. Polskie obozy wojskowe na Węgrzech w czasie II wojny światowej", w: „Oblicza wojny", t. 4, s. 283-305.

Archiwum Historii Mówionej, „Rafał Kołłątaj-Srzednicki »Rafał«”, Muzeum Powstania Warszawskiego, https://www.1944.pl

Bielski Mieczysław, „Generał brygady dr Jan Kołłątaj-Srzednicki (1883-1944)”, Warszawa 2012.

„Jednodniówka Obozu w Bregenc Major”, 11 listopada 1941.

Kapronczay Károl, „Akkor nem volt Lengyelország... Lengyel menekültek Magyarországon, 1939-1944”, Budapest 1992.

Kapronczay Károly, „Lengyel menekültek Magyarországon, 1939-1945. Az Antall József Emlékbizottság és Baráti Társaság évkönyvei", Budapest 2009.

„Barátok a bajban. Lengyel menekültek Magyarországon, 1939-1945”, utószó Jerzy Robert Nowak és Tadeusz Olszański, Budapest 1985.

 

Słowa kluczowe:

Publikacja:

27.08.2024

Ostatnia aktualizacja:

27.08.2024

Opracowanie:

Bartłomiej Gutowski
rozwiń
Fotografia przedstawiająca Tablice upamiętniające polskie placówki medyczne na Węgrzech z okresu II wojny światowej Fotografia przedstawiająca Tablice upamiętniające polskie placówki medyczne na Węgrzech z okresu II wojny światowej Galeria obiektu +2
Tablica upamiętniająca polski szpital w Győr, fot. Bartłomiej Gutowski, 2024
Fotografia przedstawiająca Tablice upamiętniające polskie placówki medyczne na Węgrzech z okresu II wojny światowej Fotografia przedstawiająca Tablice upamiętniające polskie placówki medyczne na Węgrzech z okresu II wojny światowej Galeria obiektu +2
Tablica upamiętniająca Sekcję Polskich Lekarzy w Budapeszcie, fot. Kispados, 2009
Fotografia przedstawiająca Tablice upamiętniające polskie placówki medyczne na Węgrzech z okresu II wojny światowej Fotografia przedstawiająca Tablice upamiętniające polskie placówki medyczne na Węgrzech z okresu II wojny światowej Galeria obiektu +2
Tablica upamiętniająca polski szpital w Győr, fot. Bartłomiej Gutowski, 2024

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz