Na przełomie 1944 i 1945 r. dwa polskie oddziały partyzanckie: Oddział Samoobrony Czynnej Ziemi Wileńskiej pod dowództwem ppor. Hieronima Piotrowskiego „Jura”, a następnie Władysława Kitowskiego „Orlicza” oraz takiż oddział pod dowództwem „Tumrego” stoczyły szereg potyczek z formacjami NKWD ponosząc niewielkie straty.

Największą i najkrwawsza bitwę stoczyły połączone oddziały „Jura” i „Tumrego” na przełomie stycznia i lutego 1945 r. pod wsią Rowiny w trakcie przemarszu z Puszczy Nalibockiej do Puszczy Białowieskiej (dokumenty sowieckie podają datę 29.01.1945 r., uczestnicy walki po stronie polskiej wspominają, że było to 2.02.1945 r. – święto Matki Boskiej Gromnicznej). Przeciwnikiem żołnierzy AK były pododdziały 135 pp., 287 pp. i trzy kompanie 284 pp. Wojsk Wewnętrznych NKWD. W wyniku kilkugodzinnej bitwy z przeważającym siłą ognia i liczebnością nieprzyjacielem oddziały polskie zostały rozbite. Na polu walki poległo co najmniej 50 żołnierzy, do niewoli dostały się 24 osoby, w tym 9 rannych. Ustalono tylko część nazwisk i pseudonimów poległych.

Z relacji mieszkańców wsi Rowiny i Kaczyce wynika, że poległych pochowano w trzech zbiorowych mogiłach z dala od siedzib ludzkich. Według B. Zabłockiego, który brał udział w bitwie, mogiły są zlokalizowane w następujących miejscach: w pobliżu cmentarza, na polu stryja pana B. Zabłockiego i w niezapamiętanym miejscu. Obecnie mogiły te są porosłe drzewami i trudne do odnalezienia. Od lat 90. XX wieku strona polska starała się o zgodę na ekshumację poległych i pochowanie ich na cmentarzu w pobliskich Koreliczach, ale zgody nie uzyskano (ostatnie wystąpienie w tej sprawie do władz białoruskich miało miejsce w 2014 r.). W sierpniu 1992 r. na miejscu, w którym przypuszczalnie znajduje się jedna z trzech mogił, został postawiony krzyż przez Straż Mogił Polskich. Krzyż ustawiono na skraju lasu, w trudno dostępnym terenie. Inskrypcja na tabliczce przymocowanej do krzyża głosiła: „Żołnierzom Armii Krajowej – Samoobrony Ziemi Wileńskiej oddziałów „Tura” i „Groma”, zabitym w boju pod Rowinami 9.02.1945 r. / Strzegą Pokoju Polski”. Jakiś czas później na mogile położono kamienną płytę z następującą inskrypcją: „Polegli żołnierze AK / z oddziałów „Tura” i „Groma” / Samoobrony Ziemi Wileńskiej: / Bogusław Borkowski „Gryf” / Gustaw Borkowski „Grom” / Gustaw Fiderkiewicz „Skat” / Janowicz „Ładny” / Jan Lewandowski „Lew”, Lis „Lis” / Michał Marnatowicz, Marian Mickiewicz / Władysław Leszczewicz „Gołąb” / Henryk Pietrusiewicz / Edward Pietrusiewicz / Michał Sawicki „Młot” / por. NN „Orzeł”, NN „Lipa” / NN „Renata”, NN „Sulima”, NN „Wir” / oraz 72 NN / Cześć ich pamięci”. Przy tej okazji zmieniono też tabliczkę na krzyżu Straży Mogił Polskich.

8.07.2022 r., po agresji Rosji na Ukrainę, mogiła została całkowicie zniszczona. Obecna sytuacja polityczna uniemożliwia jakiekolwiek działania strony polskiej zmierzające do odtworzenia zniszczonego obiektu.



Opracowała T. Zachara / MKiDN, VI 2025