W 1918 r. na Cmentarzu Antokolskim pochowano żołnierzy niemieckich i rosyjskich poległych w I wojnie światowej. W pobliżu niemieckiego cmentarza założony został następnie Cmentarz Żołnierzy Polskich poległych i zmarłych w latach 1919-1921 w wojnie polsko-bolszewickiej. Spoczęło tu 1626 żołnierzy, którzy zginęli w walkach lub zmarli później wskutek odniesionych ran i chorób. Na cmentarz ten ekshumowano żołnierzy z innych cmentarzy z okolic Wilna np. z Burbiszek w gm. Troki i z Pospieszki.

Kwatera polska przetrwała II wojnę światową i okres komunistyczny, ale nie wszystkie krzyże z nazwiskami zachowały się do czasów obecnych – część z nich została zniszczona przy budowie upamiętnień sowieckich. W latach 1998-2005 Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa przeprowadziła renowację kwatery na podstawie projektów Edwarda Małachowicza i Janusza Smazy. Bardzo długo trwały uzgodnienia ze stroną litewską, dotyczące upamiętnienia głównego. Ostatecznie krzyż centralny został ustawiony w 2005 r. na wzgórzu górującym nad kwaterą. U stóp krzyża umieszczono granitową tablicę z inskrypcją: „W hołdzie / żołnierzom Wojska Polskiego / poległym i zmarłym z ran / w walkach z bolszewikami / w latach 1919-1921 / Cześć ich pamięci! / Rząd Rzeczypospolitej Polskiej / Wilno 2005”. Poniżej znajduje się ten sam napis w języku litewskim.

Z powodu usytuowania kwatery na obszarze pagórkowatym i zalesionym cmentarz podatny jest na działanie czynników zewnętrznych, w skutek czego mogiły ulegają degradacji. W 2022 r. w ramach zadania dofinansowanego z programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Miejsca Pamięci Narodowej za Granicą” fundacja Pomoc Polakom na Wschodzie opracowała projekt ponownej renowacji kwatery.



Opracowała T. Zachara / MKiDN, VI 2025