Adam Bunsch
Licencja: CC BY 3.0, Źródło: Wikimedia Commons, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Adam Bunsch
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-001973-P/160595

Adam Bunsch

Identyfikator: POL-001973-P/160595

Adam Bunsch

Malarz, grafik i dramaturg. Autor polichromii i witraży w kraju i za granicą. Brał udział w ponad czterdziestu wystawach indywidualnych i kilkudziesięciu ekspozycjach zbiorowych. Urodził się 20 grudnia 1896 roku w Krakowie, zmarł 15 maja 1969 roku.

Wprowadzenie do świata sztuki zawdzięczał ojcu, Alojzemu Bunschowi (1859-1916), który w latach 1892-1916 był profesorem rzeźby w krakowskiej Szkole Przemysłowej. Idąc jego śladami podjął w 1914 studia na wiedeńskiej ASP. Naukę musiał przerwać z powodu służby wojskowej w armii austriackiej. W 1916 przeniesiono go z Sopron do Krakowa, gdzie do 1918 przebywał jako pomocnik malarski w szpitalu garnizonowym. W 1917 podjął dwa kierunki studiów. Na Uniwersytecie Jagiellońskim wybrał filozofię, na ASP zaś - malarstwo w pracowni Józefa Mehoffera. Kariera i rozwój artystyczny znów zeszły na dalszy plan, gdy w listopadzie 1918 roku zgłosił się jako ochotnik do Wojska Polskiego. Będąc członkiem 3 baterii I Pułku Artylerii Polowej Legionów brał udział w kampaniach wschodnich. Po wojnie powrócił do rodzinnego Krakowa, gdzie kontynuował studia artystyczne i filozoficzne; ukończył je w 1921. W tym samym roku, po uzyskaniu potrzebnych kwalifikacji, przeniósł się do Bielska, gdzie w Państwowej Szkole Przemysłowej nauczał rysunku i geometrii aż do 1939.

Nie chcąc rezygnować jednak z kontaktów z kwitnącym życiem artystycznym, stale odwiedzał Kraków, gdzie obracał się w środowisku pisarzy związanych z redakcją „Gazety Literackiej”. W tym otoczeniu poznał Witkacego, który sportretował go m.in. w 1933 roku. Dojrzewając w kręgu tak silnych osobowości, sam sięgnął po pióro. Zamiłowanie do literatury współdzielił ze swoim bratem - Karolem Bunschem. „Koń parowy”, wystawiony w 1933 w Teatrze Miejskim w Krakowie, stanowił dramaturgiczny debiut Adama Bunscha. Zasłużony historyk literatury Janusz Degler uważa, że stanowił on istotną inspirację dla autora „Szewców”. Katastroficzna wizja przyszłości Bunscha, w której rozwój techniki wiąże się z upadkiem moralnym, spotkała się jednak z chłodnym przyjęciem krakowskiej publiczności. Rozważania nad postępem cywilizacyjnym znalazły swą kontynuację również w późniejszych jego dramatach („Wieża Babel”, 1961; „Ostatni poemat”, 1958).

Żywo uczestniczył w działalności „Konfraterni teatralnej”. Wykształcenie artystyczne i wszechstronne zainteresowania spowodowały, że Bunsch próbował swych sił również w zakresie scenografii teatralnej. Obok Tadeusza Kudlińskiego i Wiesława Goreckiego był jednym ze współtwórców opracowania „Nowej realizacji Hamleta” (1936), opartej o studium Wyspiańskiego. Inicjatywa stworzenia repertuaru teatralnego, który miałby towarzyszyć Dniom Krakowa w 1939 roku, stała się dla Bunscha katalizatorem do napisania dwóch sztuk o postaciach silnie związanych z podwawelskim grodem: Wicie Stwoszu i Adamie Chmielowskim. („Ołtarz Wita Stwosza”, 1942; „Gołębie Brata Alberta”, 1943).

W dorobku Adam Bunscha znajduje się 30 sztuk teatralnych, większość z nich pozostała nieopublikowana, oprócz 6, które zostały zamieszczone w tomie „Dramaty” (1974).

Dwudziestolecie międzywojenne stanowiło najbardziej intensywny okres w jego twórczości, także w obszarze sztuk plastycznych. Podejmował wówczas nieustanne poszukiwania środków ekspresji i z łatwością adaptował różne konwencje stylowe. Ukształtował go charakterystyczny dla Młodej Polski symbolizm, czego doskonałym świadectwem może być obraz olejny „Wykład o człowieku” (1923). Formę Bunsch zbudował tu głównie kolorem - syntetyzując i rezygnując z detali (np. rysów twarzy postaci). Z perspektywy późniejszych prac artysty o tematyce wojennej, można widzieć w tej scenie gorzki rozrachunek z przeszłością. Zawarta w obrazie symbolika nadaje mu jednak również bardziej uniwersalną, eschatologiczną wymowę.

Potrzeba rozliczenia z historią znalazła swą kulminację w cyklu prac poświęconych wojnie. Malarskim reminiscencjom IWŚ nie towarzyszy typowa dla polskiego malarstwa historiozoficzna wizja podsumowująca narodową niewolę i zrywy powstańcze, ale refleksja nad losem jednostki wprzęgniętej w mechanizm światowego konfliktu („Zajęty okop”, 1930; „Fatum”, 1931). W serii tej Bunsch balansował między stosunkowo wiernym naśladownictwem natury (mimo pewnych deformacji proporcji figur, jak w „Pobudce”, 1932), a bardziej swobodnym sposobem ujęcia tematu. Przykładem drugiej konwencji może być „Przegląd odwodów” (1927) - śmiała kompozycja oparta o skrót perspektywiczny, syntezę i geometryzację kształtów oraz kontrast żółci i zieleni. Nie odrzucał też młodopolskiego symbolizmu, z charakterystyczną dla tego niego fascynacją figurą personifikującą śmierć („Karabinowa kula”, 1929).

Nowe jakości do jego malarstwa wprowadziła podróż (1928-1929) po trasie: Paryż - Rzym - Florencja - Wenecja - Wiedeń oraz zapoznanie się z tendencjami postimpresjonistycznymi. Zaczął wzmacniać intensywność barw, rozjaśniać paletę oraz uwzględniać wyraźną fakturę, ukazującą spontaniczny, zamaszysty ruch pędzla („Paryż - Sekwana”, 1928). W latach 1933-1939 związał się z formacją o orientacji kolorystycznej - „Grupą Dziesięciu”, założoną przez Teodora Grotta w 1932 roku.

Upodobania artystyczne odziedziczyli po Adamie Bunschu synowie: scenograf - Ali (1925-1985) i grafik - Franciszek (ur. 1926). Oddane pastelem subtelne wizerunki jego czworga dzieci („Śpiące dziecko”, 1932; „Portret córki”, 1934) przypominają prace Stanisława Wyspiańskiego.

Światowy konflikt ponownie rzucił go na front: 2 września 1939 opuścił Bielsko wraz z 21 Dywizją Piechoty Górskiej gen. J. Kustronia. Po klęsce jednostki opuścił Polskę, został internowany na Węgrzech. W 1940 udało mu się uciec do Francji, skąd wyruszył do Anglii. Wkrótce otrzymał przydział jako oficer oświatowy w 10 Brygadzie Kawalerii Pancernej, służbę odbywał w Forfar. W 1943 awansował na porucznika w 1 Dywizji Pancernej gen. S. Maczka.
Dzieła powstające w trakcie wojny sygnował, podobnie jak dramaty, pseudonimem. Na terenie Anglii i Szkocji powstały pamiętniki („Listy do żony - niewysłane”, „Rok 1942 - diariusz”), obrazy olejne, szkice. Sangwiną, ołówkiem i akwarelą uwieczniał na papierze m.in. sceny z życia armii („Przegląd postojowy plutonu czołgów”, 1943), 1 Samodzielną Brygadę Spadochronową („Spadochroniarz w RAF Station w Dunino”, 1942), angielskie lotnictwo („Myśliwiec na lotnisku”, 1944).

W latach 1943-1945 zaprojektował 11 okien narracyjnych i tyleż dekoracyjnych dla Kościoła Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Kazimierza w Londynie. Ilustrują one zmagania Polaków na drodze do odzyskania suwerennego bytu państwowego i towarzyszące ich staraniom wstawiennictwo świętych. Pociechę narodowi niosą: Matka Boska (chroniąca swym płaszczem uciekających przed nieszczęściami) oraz św. Barbara (patronka więźniów i żołnierzy, której towarzyszy symbol Polski Walczącej). Postaci bł. Czesława Odrowąża (ocalającego oblężony w XII w. Wrocław) i św. Andrzeja Boboli (zapowiadającego w XIX w. dominikańskiemu zakonnikowi wskrzeszenie Polski po IWŚ) stanowią potwierdzenie boskiego orędownictwa towarzyszącego dotąd Polakom. Wzniesione ku Marii i bł. Odrowążowi ręce wiernych przypominają rozwiązanie kompozycyjne zastosowane przez Mehoffera w kartonie do witraża katedry na Wawelu („Sancta Virgo”, przed 1910, zbiory Muzeum Narodowego w Warszawie). Adam Bunsch uwzględnił w tym zespole także sceny odnoszące się do historii najnowszej - kampanii we Francji w 1940 („Podjęcie sztandaru”) oraz w Anglii 1940-1941 („Chusta św. Weroniki”).

Do kraju powrócił w 1945. Zamieszkał w Krakowie, gdzie podjął działalność pedagogiczną w PSP (1947-1952). W 1951 wydano „Podręcznik nauki rysunku dla szkół zawodowych” jego autorstwa.

Po kolejnych doświadczeniach wojennych artysta odszedł od symbolicznych, narracyjnych kompozycji. W scenach rodzajowych z latach sześćdziesiątych powrócił do inspiracji postimpresjonistycznych. Obrazy z tego okresu nabrały żywej kolorystyki i grubej faktury, nakładane gwałtownymi pociągnięciami farby nie pokrywają całych płócien, które sprawiają wrażenie nieukończonych („Kutry i łodzie”, 1965; „Naprawa kutrów”, 1967). Silnie syntetyzował i redukował formy („Cyganie”, 1948; „Cygański obóz”, 1948). Afirmacja przyrody w połączeniu z naturalistyczną precyzją przyniosła znakomite studia różnych gatunków roślin („Lilie”, 1967) i zwierząt („Zięby na sośnie”, 1967), nawiązujących do tradycji sztuki japońskiej. Artysta wykonywał je przede wszystkim w technice drzeworytu barwnego, którą podejmował jeszcze przed wojną.

Umiłowanie rodzimego pejzażu zaowocowało widokami m.in. Tatr i Dolnego Śląska w różnych technikach. Podróże po Europie - do Grecji i na Kretę (1957), Anglii (1958, 1961), Francji, Włoch i Austrii (1961-1962) były źródłem tematów dla wielu jego krajobrazowych akwarel („Knossos”, 1957; „Regent’s Park w Londynie”, 1961).

Adam Bunsch tworzył też dzieła towarzyszące przestrzeniom sakralnym. Według jego projektu zrealizowano 222 witraże w 34 kościołach na terenie Polski oraz 27 w Anglii i Szkocji. Pierwszy zespół powstał tuż przed samą wojną (19 witraży dla Kościoła Najświętszej Marii Panny w Katowicach, 1936-1939). Za ich wykonanie odpowiedzialne były najczęściej zakłady krakowskie, m.in. Stanisława Gabriela Żeleńskiego (z którym współpracowali np. Mehoffer i Wyspiański) i Karola Paczki.

Osoby powiązane:

Opracowanie:

Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska
rozwiń
Fotografia przedstawiająca Adam Bunsch
Adam Bunsch

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz