Architekt, architekt Zarządu Charkowskiego Okręgu Szkolnego i Uniwersytetu Charkowskiego. Spośród najbardziej znanych jego dzieł należy wymienić: budynki uczelni i zespół budowli przy ulicy Uniwersytetskij, kilkanaście budynków użytkowych w stylu neorenesansowym, neobarokowym, neoempire i modernistycznym. Był on wielkim mistrzem, głęboko znał i doskonale opanował ówczesną architekturę i technologie budowlane, mając do tego dobry gust artystyczny. Prace architekta charakteryzują się taktem urbanistycznym i dobrze wpisują się w przestrzeń miejską. Budynki wzniesione według jego projektów należą do najlepszych w dziedzictwie architektonicznym Charkowa, a wiele z nich uznano za pamiątki architektury. 

*** 

Wiktor Сhwalibóg urodził się 8 lipca 1864 roku w Warszawie w rodzinie szlachcica Waleriana Wieliczki i Julii Łucyji z Utzów. Ojciec po ukończeniu Wydziału Medycznego Uniwersytetu w Charkowie prowadził prywatną praktykę medyczną. 

W Warszawie Wiktor spędził dzieciństwo i młodość, uzyskał w Warszawskiej Szkole Realnej wykształcenie średnie, i opuściwszy dom rodzinny, wyjechał do Sankt Petersburga na studia architektoniczne. Nie wiadomo, kto miał wpływ na wybór przyszłej drogi życia młodzieńca, ale jest oczywiste, że to był wybór jego serca. 

W latach 1883-1888 studiował na Wydziale Architektury Cesarskiej Akademii Sztuki w Sankt Petersburgu, gdzie poznał i zaprzyjaźnił się z przyszłym akademikiem architektury, młodym człowiekiem z Charkowa, Oleksijem Beketowym (1862-1941). Zgodnie z wdrożonym w 1885 roku nowym systemem przyznawania tytułów w Akademii, uzyskał tytuł artysty architekta i złoty medal za pracę dyplomową. Przyznana nagroda pozwoliła mu w ciągu kilku lat wyjeżdżać na koszt Akademii w podróże twórcze do Paryża, Berlina, Monachium, Wiednia i Nicei. 

Po ukończeniu studiów, jak to należało według „Tabeli o rangi”, otrzymał tytuł sekretarza kolegialnego, cywilnego stopnia X klasy. Znaczyło to, że osoby o tej randze mogły zajmować, co prawda niskie, ale kierownicze stanowiska. To pozwoliło mu przez jakiś czas po powrocie z zagranicy pracować na stanowisku wykonawcy robot Działu Budowlanego Zarządu guberni erywańskiej na Kaukazie. 

11 lipca 1894 roku według rozporządzenia Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Wiktor Wieliczko został mianowany na stanowisko nadetatowego technika działu budowlanego w Zarządzie guberni charkowskiej. 5 sierpnia 1894 roku gazeta „Jużnyj kraj” pierwszy raz na swoich łamach zamieściła wzmiankę o nim jako pomocniku w sprawie budowy kapliсy przy stacji Borki w guberni charkowskiej wzniesionej dla upamiętnienia wypadku kolejowego pociągu cesarskiego w dniu 17 października 1888 roku. 

Ważnym aspektem pracy jego zawodowej było pełnienie obowiązków architekta Zarządu Charkowskiego Okręgu Szkolnego Ministerstwa Oświaty Publicznej, do którego należały gubernie charkowska, woroneska, kurska, penzeńska, tambowska oraz Obwód Wojska Dońskiego. W 1907 roku Wiktor Wieliczko został zaliczony do kadry podporządkowanej Ministerstwu Kolei Żelaznych, z przedłużeniem pełnienia powyżej wymienionych obowiązków. W latach 1895-1917 pracował jako architekt Charkowskiego Uniwersytetu Cesarskiego.  

Działalność Wiktora Wieliczki na polu zawodowym była bardzo różnorodna. Warto odnotować, że jako architekt Charkowskiego Okręgu Szkolnego nadzorował budowy i przebudowy licznych gmachów uczelni i szkół, m. in.: gimnazjum w Biełgorodzie, budynek uczelni w Krzemieńczuku, w Charkowie, m.inn. gimnazjum w dzielnicy Chołodna Góra, 4. gimnazjum męskie przy ulicy Mariinskiej.  

W tym miejscu należy nadmienić, że Wiktor Wieliczko był zaangażowany w rozbudowę dwóch wyższych uczelni charkowskich: Instytutu Technologicznego Aleksandra III, oraz Instytutu Weterynaryjnego. W lipcu 1907 roku opracował i złożył do Ministerstwa Oświaty Publicznej projekt wraz z kosztorysem na budowę laboratorium fizjologicznego Instytutu Weterynaryjnego, którego budowa rozpoczęła się w sierpniu. 22 października 1910 roku laboratorium zostało uroczyście otwarte, na obchodach byli obecni kurator Charkowskiego Okręgu Szkolnego Paweł Sokołowski, dyrektor Instytutu Weterynaryjnego Georgij Gumilewski, profesorowie uczelni, lekarze weterynaryjnie i wiele innych honorowych goście. Ciekawe, że podczas uroczystości został odczytany przez profesora Instytutu Nikołaja Riazancewa referat o przebiegu budowynictwie laboratorium wraz z demonstracją diapozytywów, a Wiktor Wieliczko, jako twórca nowoczesnego w owych czasach centrum dydaktycznego i naukowego, został uhonorowany za swoją pracę.  

Piastując funkcję architekta Charkowskiego Uniwersytetu w latach 1899-–1914, wybudował szereg budynków, w których mieściły się następujące wydziały: Wydział Biologii przy ulicy Lazaretnej 8 – w tej chwili Muzeum Przyrody Narodowego Uniwersytetu im. Wasyla Karazina, Wydział Prawa przy ulicy Uniwersyteckiej 27 – jeden z gmachów ówczesnej Ukraińskiej Akademii Inżynieryjno-Pedagogicznej, Wydział Chemii przy placu Weterynaryjnem – w czasie II wojny światowej budynek został zniszczony, a następnie rozebrany. Wybudował również Muzeum i Bibliotekę uniwersyteckie przy ulicy Uniwersyteckiej 23.  

W latach 1896-1898 Wiktor Wieliczko przyczynił się do powstania w Charkowie szeregu znaczących dla miasta i jego mieszkańców budowli o charakterze medycznym. Architekt został zaangażowany do rozbudowy pomieszczeń szpitala psychiatrycznego znanego pod nazwą Saburowa Dacza, jednego z czołowych ośrodków naukowych w dziedzinie psychiatrii imperium rosyjskiego, założonego w mieście w 1820 roku. W połowie stycznia 1898 roku prezentował on na posiedzeniu Rady Medycznej Zarządu Gubernialnego projekt nowego budynku szpitala psychiatrycznego, „który spełniał wszystkie wymogi nauk psychiatrycznych”. Po zakończeniu prac Saburowa Dacza została największym na terenie imperium rosyjskiego szpitalem psychiatrycznym. 

Na miejscu byłego Ziemskiego Domu do 1 marca 2022 roku znajdował się Budynek Rad – gmach władzy obwodu charkowskiego przy centralnym miejskim placu – placu Wolności. Porankiem tego dnia Rosjanie wystrzelili dwie rakiety „Kaliber” i budynek został tak fatalnie uszkodzony, że nie poddaje się odnowieniu.  

W latach 1899-1900 kierował budownictwem Biblioteki Publicznej w Charkowie zaprojektowanej przez jego przyjaciela akademika architektury Ołeksija Beketowa. Uroczystości z okazji otwarcia książnicy odbyły się 28 stycznia 1901 roku. W 1910 roku dokonał budowy gmachu Filii Sankt Petersburskiego Banku Międzynarodowego przy ówczesnym placu Mykolajewskim 22 (plac Konstytucji). 

W kwietniu 1898 roku Wiktor Wieliczko w celu wykonania uchwałyę Gubernialnego Zgromadzenia Ziemskiego o zbadaniu kwestii powstania budowli ognioodpornych wraz ze Zdzisławem Charmańskim oraz przedstawicielem Gubernialnego Zgromadzenia Ziemskiego wyjechali na delegację do guberni charkowskiej, jekaterynosławskiej, chersońskiej i tawrijskiej.  

Oprócz wykonywania pracy projektanta licznych budowli albo kierownika budowy gmachów zaprojektowanych według innych architektów, aktywnie zaangażował się w życie samorządowe i społeczne Charkowa. W latach 1906-1917 jako ceniony fachowiec w swojej dziedzinie został wybirany na radnego Charkowskiej Dumy Miejskiej wszystkich zgromadzeń: 1906-1909, 1910-1913, 1914-1917. W latach 1906-1917 był członkiem Charkowskiego Zarządu Miejskiego i pracował w różnych komisjach stałych. Od października 1906 roku był członkiem komisji do spraw budynków znanego kupca Wasyla Paszczenko-Triapkina, który po swojej śmierci w 1894 roku przekazał wszystkie duże kamienice i fabryki na rzecz Charkowa.  

Wiktor Wieliczko cieszył się autorytetem i mimo pracy w komisjach stałych Urzędu Miejskiego był niejednokrotnie powoływany do pracy w różnych komisjach czasowych. Na przykład, w 1907 roku, pracował w komisji do spraw przebudowy charkowskiego gimnazjum męskiego nr 2, które swego czasu ukończył Henryk Siemiradzki. 4 lutego 1908 roku został wybrany na członka komisji budowlanej do spraw budownictwa Charkowskiego Miejskiego Banku Kupieckiego, a wkrótce jego kandydatura została zastwierdzona przez charkowskiego gubernatora. Pracował w niej wraz z innymi polskimi architektami – Bolesławem Michałowskim i Zdzisławem Charmańskim. Z kolei latem 1912 roku pod przewodnictwem Zdzisława Charmańskiego był członkiem komisji konkursowej projektów skrzynek transformatorowych rozmieszczonych na ulicach i placach miasta. Był uczestnikiem szeregu posiedzeń miejskiej komisji kanalizacyjnej.  

Wiosną 1913 roku wraz ze znanymi artystami Sergijem Wasylkiwskim, Mykołoju Uwarowym, Mychajłem Berkosem wystąpił jako członek jury konkursu projektów nagrobka wybitnego kompozytowa Mykoły Lysenki (1842-1912), twórcy ukraińskiej opery narodowej.  

Do jego obowiązków należało również prowadzenie różnorodnych ekspertyz z zakresu budownictwa, określanie stanu technicznego budynków, wśród których znajdowały się m.in: budujący się w tym okresie gmach lombardu, nowy budynek sądu, szkoła dla dzieci pracowników miejscowego uniwersytetu. W kwietniu 1911 roku rozporządzeniem gubernatora został powołany na członka komisji, która sprawdzała działalność mieszkalnego oddziału Uprawy Miejskiej. 

Na szczególną uwagę zasługuje też fakt, że 12 i 13 kwietnia 1912 r. na posiedzeniu Dumy Miejskiej wraz ze Zdzisławem Charmańskim obronili przeciwko krytykom projekt architekta Konstantyna Żukowa Charkowskiej Szkoły Artystycznej wykonany w ukraińskim stylu ludowym. W październiku 1913 roku Wiktor Wieliczko został przewodniczącym Komisji budowlanej do spraw budowy tej szkoły i pierwsze, co zrobił  – zawiadomił Dumę Miejską o niezbieżności uchwały o dofinansowaniu tego projektu.  

W Charkowie Wiktor Wieliczko aktywnie angażował się w życie społeczne miasta. W latach 1905-1906 pracował jako członek Stowarzyszenia Charkowskich Artystów. Od 1908 roku był wybrany m. in: na członka komisji Towarzystwa Pomocy Potrzebującym Studentom Uniwersytetu, Rady Powierniczej Charkowskiej Szkoły Artystycznej, Rady Opiekuńczej muzeum miejskiego, był też mianowany na członka Rady Powierniczej Miejskiej Szkoły Rzemieślniczej.  

W latach 1909-1916 był kierownikiem oddziału architektoniczno-budowlanego Wydziału Charkowskiego Cesarskiego Rosyjskiego Towarzystwa Technicznego, na którego posiedzeniach niejednokrotnie zwracał uwagę na bardzo dotkliwe braki mieszkalne, poszukiwanie optymalnych sposobów zagospodarowania miasta lub rozwiązywanie problemów miejskich, związanych na przykład z przebudową charkowskiego wodociągu.  

W styczniu 1910 roku Wiktor Wieliczko odwiedził szereg miast Europy Zachodniej – Berlin, Paryż, Wiedeń, Niceę, Mediolan, Rygę – dla zapoznania z nowymi kierunkami w architekturze, o których 24 stycznia na posiedzeniu oddziału wygłosił referat.  

W tym miejscu warto przytoczyć ciekawy fakt, że 15 października 1910 roku na kolejnym posiedzeniu oddziału architektoniczno-budowlanego pod przewodnictwem Wiktora Wieliczki wysłuchano referatu architekta Charkowskiego Miejskiego Banku Kupieckiego Aleksandra Rzepiszewskiego. Dotyczył on szczegółów powstania gmachu na zasadach korporacyjnych. Budowniczy prezentował rysunki, plany, artystyczną dekorację ścienną, wyraził również przekonanie o słuszności wyboru konstrukcji żelbetowej zamiast murarstwa ceglanego, jeszcze raz określając wygody żelbetowych konstrukcji. 

W życiu rodzinnym Wiktor Wieliczko cieszył się miłością i szczęściem. W 1895 roku ożenił się z szlachcianką Anną Aszczeułową (1874-–1953). Mieli oni jedyną córkę Walentynę. Wnuczka Waleria Berłowska została profesorem Charkowskiej Politechniki, byłego Instytutu Technologicznego, którego kilka gmachów wybudował dziadek. Rodzina Wieliczków była zamożna a jednocześnie demokratyczna. Małżeństwo utrzymywało stosunki przyjacielskie z rodzinami architektów Juljana Caune, Fedora Kondratiewa, Wolodymyra Niemykina, z którym łączyły ich więzy rodzinne. W 1901 roku architekt wybudował na końcu ulicy Sadowo-Kulikowskiej piętrowy budynek.   

Za swoją służbę był kilkakrotnie uhonorowany: w 1902 roku – orderem Świętego Stanisława II stopnia, w 1911 roku – orderem Świętego Równego Apostołom Księcia Włodzimierza ІV stopnia; w marcu 1899 roku dostał dla starszeństwa rangę asesora kolegialnego – tytuł VIII klasy, a w 1902 roku – tytuł radcy dworu VII klasy. 

Wiktor Wieliczko po okupacji Ukrainy przez bolszewików w 1919 roku został w Charkowie, mimo, że mógł zostać łatwo oskarżony o współpracę z cesarską władzą w urzędzie miasta i zostać określonym pogardliwym tytułem „iz bywszych”. Natomiast przez nową władzę został zaangażowany w rozbudowę życia gospodarczego Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, działającej w okresie 1919-1922 jako państwo marionetkowe zależne od Federacji Rosyjskiej. Pracował on w Wydziale Produkcyjno-Technicznym Najwyższej Rady Gospodarstwa Narodowego Ukrainy, czołowego organu zarządzania gospodarczego przemysłem państwowym, istniejącym w latach 1917-1932. 

W 1923 roku architekt zachorował na dur plamisty podczas epidemii, która rozszalała się w mieście i niebawem zmarł. Ze względu na to, że Wiktor Wieliczko był katolikiem, został pochowany na cmentarzu luterańskim przy ulicy Puszkińskiej.  

Jakim człowiekiem był Wiktor Wieliczko, można dowiedzieć się z unikatowego wywiadu, jakiego udzieliła jego wnuczka Waleria Berłowska, która niestety nie znała swojego dziadka osobiście. Jednak ze słów matki i babci, z tradycji domu rodzinnego i z rzeczy pozostałych po dziadku stworzyła dla siebie jego słynny wizerunek. W jej opowieściach staje przed nami serdeczny, życzliwy i skromny człowiek, zakochany w swojeją żonie, pasjonujący się swoją pracą, doceniający obecność krewnych i przyjaciół, bez żadnej zarozumiałości lub pychy. Oddajmy głos wnuczce znanego architekta: „Dziadek był zachwycony grą na fortepianie. Pod jego uwielbioną „Sonatę księżycową” Beethovena zazwyczaj zasypiała, kiedy była dzieckiem moja mama. W rodzinie zachowały się dwa uchwyty na kubki z monogramem – literką „W”, z których Wieliczko pił herbatę. Niestety jeden z nich w czasie drugiej wojny światowej był wymieniony na chleb. W pamięć o dziadku jest zachowany przepiękny świecznik”. 

Działalność Wiktora Wieliczki jako architekta była bardzo różnorodna, jak i różnorodna w stylowym kształcie jego dzieł. Pod koniec XIX wieku pracował w stylu pseudorenesansu, pseudobaroku, pseudorosyjskiego i pseudobizantyjskiego kierunku stylistyczneg. Budynki mieszkalne charakteryzują się wyrafinowanymi formami porządkowymi, bogatą plastyką zdobienia.  

Do najbardziej znanych dzieł architekta należą gmachy uczelniane w Charkowie, zwłaszcza zespół budowli przy ulicy Uniwersyteckiej. Przedstawiając wizję charkowskiej pracy budowalnej, warto oddać głos współczesnym architekta. 23 września 1903 roku gazeta „Jużnyj kraj” w zachwycie odnotowała: „W ostatnim czasie na nasze Wgórze Uniwersyteckie (uniwersytecka górka) zwrócili uwagę, i ona będzie wyglądała lepiej niż wcześniej. Niebawem ona zostanie zdobiona urokliwym, ogromnym budynkiem, w którym będą znajdowały się muzea archeologiczne, numizmatyczne i sztuk pięknych. Projekt tego gmachu już przygotował architekt uniwersytecki W.W. Weliczko”. 

Trzy nowe gmachy uniwersyteckie oraz biblioteka (ul. Uniwersytecka, 23), Archiwum Charkowskiego Towarzystwa Historyczno-Filologicznego (ul. Uniwersytecka, 21) oraz gmach Wydziału Prawa (ul. Uniwersytecka, 27) powstały latach 1903-1909.  

W końcu lat 90. XIX wieku Wiktor Wieliczko uzyskał pozwolenie na prowadzenie prywatnej praktyki jako architekt, wykonał więc szereg prac na zamówienie osób prywatnych, wybudował dziesiątki willi, także własna przy ulicy Sadowo-Kulikowskiej 31 (ul. Darwina)  i popularnych w owym czasie kamienic czynszowych.

Niedaleko od willi Wieliczkia wzniósł swoje mieszkanie także jego przyjaciel Oleksij Beketow. W bardzo ciekawym architektonicznym rozwiązaniu zostały wybudowane kamienice przy ulicy Ałczewskich, 31, dom mieszkalny (ulica Myronosycka 46), willa (ulica Dmytrowska 19) oraz inne.  

Najbardziej znana willa jego autorstwa to jest tak zwana willa Ryżowa (1911-–1912), wzniesiona w stylu neorenesansowym. Willę zamówił u architekta jeden z najbogatszych obywateli miasta, kupiec drugiej gildii, radny Dumy Miejskiej Paweł Ryżow jako prezent urodzinowy dla swojej żony Walerii Ryżowej. Wybudowany w ciągu roku dom jest wielkim osiągnięciem architekta, jest bowiem wzorcem doskonałego posługiwania się środkami ówczesnej architektury, techniki budowlanej oraz gustu artystycznego. Na parterze znajdują się dwie ogromne sale, ozdobione dużymi kolorowymi panelami na płótnie, w formie gobelinów, wykonane farbą olejną techniką „suchego pędzla”, w duchu sztuki francuskiej XVII wieku. Od 1934 roku do teraz w gmachu tym znajduje się Budynek Architekta – siedziba charkowskiej regionalnej organizacji Narodowego Związku Architektów Ukrainy.  

W końcu lutego 1909 roku, jak pisała gazeta „Jużnyj kraj”, architekt dostał zamówienie na wykonanie szkicu planu i projektu fasady budynku charkowskiej Filii Sankt Petersburskiego Banku Międzynarodowego, który został zaakceptowany przez zarząd banku. Do końca 1910 roku gmach ten został wybudowany przy ówczesnym placu Mykolajiwskim 22 (plac Konstytucji). Powstał on obok bardzo monumentalnych budynków bankowych stworzonych przez Oleksija Beketowa. Jego trzypiętrowy budynek w stylu francuskiego renesansu jest zdecydowanie mniejszy, skromnie wpisuje się w otoczenie, nie wyrywając się z niego. Wnętrza zaprojektowano w stylu empire ze szczególnym przepychem i bogactwem, zwłaszcza okrągłe hole, nakryte sklepieniami o wspaniałym wystroju i pięknymi schodami z białego marmuru. 

W 1913 roku przybudował do Szkoły dla dzieci z problemami wzroku cerkiew domową. Niewielka świątynia w stylu pseudorosyjskim położona przy ulicy Sumskiej 55, niestety nie zachowała się do dziś.  

W 1897 roku wraz z inżynierem Wysylem Gołosniakiem wybudowali cerkiew na stacji kolei Kursko-Charkowsko-Azowskiej Słowiańsk. W czasie trwającej obecnie wojny sobór katedralny św. Aleksandra Newskiego, zabytek architektury lokalnej w mieście Słowiańsk, znajduje się w strefie rakietowych ataków wojska rosyjskiego.  

W latach 1895-1896 Wiktor Wieliczko wybudował kaplicę przy stacji Borki w guberni charkowskiej dla upamiętnienia wypadku kolejowego pociągu cesarskiego, jaki miał miejsce 17 października 1888 roku. W tym miejscu warto przytoczyć informację o tym, że 16 marca 1912 roku na stacji Borki odbyły się uroczystości z udziałem imperatora Nikołaja II, na których Wiktor Wieliczko otrzymał za swoją pracę z ręki monarchya złotą papierośnicę. W czasie drugiej wojny światowej jego żona sprzedała ten prezent, żeby kupić dla rodziny jedzenie. 

Wiktor Wieliczko w swojej twórczości architektonicznej był wielkim mistrzem, doskonale znał i wyśmienicie opanował technikę ówczesnej architektury i szczegółów budownictwa, miał dobry gust artystyczny. Twórczość jego charakteryzuje się taktem urbanistycznym, dzięki któremu idealnie wpisywał swoje dzieła w przestrzeń miejską. Budynki wybudowane przez niego należą do najlepszych w zachowanym do dziś dziedzictwie architektonicznym XX wieku w Charkowie i niewątpliwie zasługują na staranne zachowanie i dalsze badania. 

*** 

Charków, w którym architekt Wiktor Wieliczko mieszkał w ciągu 29 lat, stał się dla niego miejscem rozkwitu talentu, a także „przestrzenią komfortu” dla życia rodzinnego. Dobry i skromny, hojny i serdeczny, rzetelny w pracy i nieprześcigniony profesjonalista w swoim zawodzie, zakochany w żonie, sztuce i muzyce – taki pozostał w pamięci przyjaciół i kolegów słynny architekt, którego budowle dotychczas są ozdobą miasta.