Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: dok-000786-P/96094

Cmentarz w Lidzie

Lida | Białoruś | obwód grodzieński | rejon lidzki
biał. Lida (Ліда)
Identyfikator: dok-000786-P/96094

Cmentarz w Lidzie

Lida | Białoruś | obwód grodzieński | rejon lidzki
biał. Lida (Ліда)

Cmentarz z polskimi pomnikami nagrobnymi. Dla cmentarza została wykonana dokumentacja (2 karty przechowywane w MKiDN). Informacje o cmentarzu opublikowano (patrz bibliografia). Jak pisze Anna Lewkowska, Jacek Lewkowski i Wojciech Walczak, „w Lidzie istniało wiele cmentarzy. Jednym z nich był założony w 1916 r. przez okupujących miasto Niemców cmentarz wojskowy. Po 1920 r. cmentarz zaczął funkcjonować jako polski cmentarz wojskowy (...). Po 1939 r. na cmentarzu chowano rwónież żołnierzy Armii Czerwonej. W latach 60. cmentarz zlikwidowano (...)." 

Za przywołanymi autorami: „Historia cmentarza katolickiego w Lidzie sięga 1797 r. (...) Do 1840 r. nie posiadał on dokładnie wykreślonych granic. (...) Do 1865 r. cmentarz był wielowyznaniowy, chowano na nim również zmarłych wyznania ewangelickiego i prawosławnego. Cmentarz prawosławny powstał po roku 1865 i jest zlokalizowany przy współczesnych ulicach Sowieckiej i Fabrycznej." 

Jak piszą Lewkowscy i Walczak, nieczynny cmentarz katolicki znajduje się w południowej części Lidy, ma plan wydłużonego pięcioboku i obszar 3,1 ha. Najstarszy nagrobek, z 1836 r. wieńczy grób Aliny Dmochowskiej. Jest to poziomo ustawiona granitowa płyta. Inskrypcja brzmi: „NIE UTULENI RODZICE / CÓRCE PIERWORODNEJ ALINIE / DMOCHOWSKIEJ / ZMARŁEJ W 6-TYM R. ŻYCIA / R. 1836 7-BRA 9 DNIA (sygn. J. H(...)". Jak piszą wspomniani badacze, sygnatura "każe się domyślać, iż nagrobek wyszedł z pracowni znanego wileńskiego rzeźbiarza i rytownika Józefa Horbaczewicza."  Na cmentarzu są również pochowani m.in. Ksawery Estka (zm. 1855), chorąży powiatu lidzkiego, właściciel dóbr w Dokudowie, Włodzimierz Makarewicz (zm. 1936), skarbnik Politechniki Warszawskiej i Rafał Sadowski (zm. 1863), kawaler orderów i radca stanu. Za przywołanymi autorami: "Działania władz spowodowały olbrzymie spustoszenie na pięknym niegdyś, zabytkowym cmentarzu. Nie zachowało się wiele nagrobków mających duże walory artystyczne i historyczne. Zniszczeniu uległy również nagrobki mające dla miejscowej ludności walor emocjonalny. Tak stało się z nagrobkami dwóch księży - Szkopa i Bojaruńca." 

Jak piszą Lewkowscy i Walczak, „w południowym narożniku cmentarza znajduje się wydzielony cmentarz lotników stacjonującego w Lidzie 5. pułku lotniczego oraz żołnierzy poległych w 1920 r. Cmentarz ten zwany jest obecnie «wojskowym». Cmentarz założony jest na planie zbliżonym do kwadratu, z pomnikowym obeliskiem w centrum założenia oraz sześcioma rzędami 91 mogił i nagrobków." Wiele z nagrobków nie zachowało się, szkody ciężko oszacować. Cmentarz jest w bardzo złym stanie. Jak piszą badacze, „pomimo ochrony cmentarza przez miejscowe środowisko polskie, jego los jest bardzo niepewny." 
Na stronie pomagam.pl została założona żbiórka. Jak czytamy, „w 2017 roku Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Lidzkiej w Gdańsku opracowało projekt renowacji zabytkowego cmentarza przy współfinansowaniu przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP i uzyskało zgodę Mera Lidy na realizację zaplanowanych prac. (...) I nagle, z 13 na 14 sierpnia 2019 roku ktoś uszkodził ponad 30 nagrobków, które tak pieczołowicie i starannie były odnawiane." Do tej pory zebrano 440 zł z potrzebnych 5000 zł (por. https://pomagam.pl/dlvugcjv)
W 2022 r. pojawiła się informacja, że cmentarz może ulec likwidacji. Jak czytamy na stronie internetowej glosznadnienmna.pl i belsat.eu, „powodem do niepokoju o los polskich zabytkowych nekropolii w Lidzie stało się zniknięcie z muru otaczającego Historyczny Cmentarz w Lidzie tablicy, informującej o zabytkowej nekropolii oraz o podejmowanych ostatnio próbach jej renowacji. «Zniknięcie tablicy może oznaczać, że wkrótce cmentarz zostanie zrównany z ziemią – niepokoi się w rozmowie z nami Czytelnik, proszący o anonimowość. Według niego kilku jego znajomych, opiekujących się Cmentarzem Lotników, będącym fragmentem zabytkowej nekropolii słyszało od władz komunalnych miasta o istnieniu planów likwidacji Historycznego Cmentarza w Lidzie i zamienienia jego terenu w park.» (por. https://glosznadniemna.pl/58801/historyczny-cmentarz-i-cmentarz-lotnikow-w-lidzie-do-likwidacji/ oraz https://belsat.eu/pl/news/08-11-2022-bialorus-historyczne-cmentarze-w-lidzie-w-tym-polski-do-likwidacji)

Bibliografia i archiwalia:

  • „Cmentarze polskie poza granicami kraju” , raport, oprac. B. Gutowski, Warszawa 2022 (maszynopis).
  • Lewkowska Anna, Lewkowski Jacek, Walczak Wojciech, „Zabytkowe cmentarze na Kresach Wschodnich Drugiej Rzeczypospolitej. Województwo wileńskie na obszarze Republiki Białoruś”, Warszawa 2007.

Opracowanie:

Bartłomiej Gutowski, Dawid Mendrek
rozwiń

Projekty powiązane

1
  • Katalog dokumentacji wykonanych prac inwentaryzacyjnych Zobacz