Bolesław Biegas (1877-1954)
Polski rzeźbiarz, malarz i dramatopisarz. We Francji odniósł sukces artystyczny i komercyjny, w Polsce zaś był marginalizowany i jest wciąż słabo znany. Zmarł 30 września 1954 r. w paryskim szpitalu Neckera w wieku 77 lat. Msza żałobna odbyła się 5 października w Kościele Polskim przy 263 rue Saint Honore. Umarł bezpotomnie, zapisując całą swoją spuściznę artystyczną Polskiemu Towarzystwu Historyczno-Literackiemu działającemu we Francji.

Biografię Biegasa wyróżnia niezwykła, wręcz dickensowska, odmiana losu. Urodził się w ubogiej rodzinie chłopskiej. Wcześnie osierocony przez rodziców, był kierowany do różnych zajęć: pasał bydło, był pomocnikiem stolarskim, terminował u drugorzędnego snycerza. Punktem zwrotnym w jego życiu był rok 1896, gdy jego rzeźbami w glinie zainteresował się ciechanowski lekarz Franciszek Rajkowski, zabierając go do siebie, ułatwiając dalszą pracę rzeźbiarską, jak również naukę czytania i pisania. Dzięki pomocy księdza Aleksandra Rzewnickiego, hrabiego Adama Krasińskiego oraz krytyka literackiego i filozofa Aleksandra Świętochowskiego Bolesław Biegas zdołał rozwinąć swój artystyczny talent. W 1896 r. Świętochowski zorganizował w Warszawie dziewiętnastoletniemu wówczas Biegasowi pierwszą wystawę. Na łamach prasy zainicjował również zbiórkę pieniędzy na jego kształcenie, co pozwoliło mu na studia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie kształcił się pod kierunkiem Konstantego Laszczki. Jednak w 1901 r. został usunięty z uczelni za dzieło „Księga życia”, które wywołało skandal. W tym samym czasie brał udział w X Wystawie Wiedeńskiej Secesji. Jego rzeźby były wystawiane nie tylko w Wiedniu, lecz także w Glaspalast w Monachium. Dzięki stypendium warszawskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, mógł wyemigrować do Paryża, gdzie pomimo okresowych powrotów do Polski spędził całe swoje życie.

„Fin de siècle” przyniósł w sztukach pięknych i literaturze symbolizm, secesję oraz dekadentyzm, które istotnie wpłynęły na twórczość młodego artysty. Biegas porzucił tematykę rodzajową i naturalizm dla metafizyki i estetyki, znajdując się pod dużym wpływem twórczości Stanisława Przybyszewskiego, który stworzył koncepcję „nagiej duszy”, nieskrępowanego rozumem ani zmysłami jestestwa. Dotarcie do niego było możliwe dzięki przeżyciom emocjonalnym, które wywoływała sztuka. Bolesław Biegas szybko zdobył zainteresowanie francuskiej krytyki oraz opiekę baronostwa Jadwigi i Henryka Trütschelów, które wspierało go finansowo. Nawiązał również liczne kontakty z polskim emigracyjnym środowiskiem artystycznym, a z wieloma jego członkami łączyły go serdeczne relacje, jak m.in. z Olgą Boznańską. Jego wystawy, których odbiór był zazwyczaj przychylny wywoływały jednak skrajne emocje i były recenzowane przez znakomitych krytyków, jak: Guillaume Apollinaire, Émile Verhaeren, André Fontaines i Louis Vauxcelles. Biegas brał udział w życiu artystycznym w ojczyźnie, prezentując swoje prace w warszawskim Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych (1901), Salonie Kulikowskiego (1909) oraz krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych (1902-1904, 1911). Artysta pisał także utwory oparte na symbolizmie, szczególnie upodobał poematy („Przeszłość i przyszłość”, 1902), powieści („Graczak”, 1904; „Wędrówka ducha myśli”, 1904) oraz dramaty („Lachit”, 1906; „Orfida”, 1908; „Bramir”, 1909).

Od około 1900 r. Bolesław Biegas, podążając za radą Stanisława Wyspiańskiego, zaczął malować. Inspiracje czerpał z symbolizmu Gustave’a Moreau oraz Arnolda Böcklina, zaś jego wczesne prace nawiązywały do secesji i stylu m.in. Stanisława Wyspiańskiego. Wernisaże jego obrazów nacechowanych politycznym zabarwieniem, jak m.in. „Wojna rosyjsko-japońska” (1907) nie tylko ugruntowały pozycję Biegasa jako artysty niepokornego, ale również wywołały szeroką debatę na temat cenzury artystycznej. W 1909 r. artysta związał się z hinduską księżniczką Perinette Khurshedbanoo, której wizerunek uwiecznił na wielu obrazach. Do jego najbardziej znanych realizacji malarskich należały tak zwane „portrety sferyczne,” przedstawiające postacie ujęte za pomocą abstrakcyjnej ornamentyki. Podczas I wojny światowej stworzył cykl obrazów „Wampiry wojny”, ilustrujący okrucieństwo i bezsens konfliktów wojennych. Następnie namalował serię „Mistyka Nieskończoności”, a także utrzymany w onirycznej i symbolistycznej konwencji cykl portretów ważnych osobistości ze świata kultury. Po II wojnie światowej powstała seria obrazów o politycznym wydźwięku „Narody i Politycy”.

W latach 20. XX w. popularność Biegasa gwałtownie zmalała. Spowodowane to było jego małą aktywnością w życiu towarzyskim i artystycznym, jak również brakiem zainteresowania symbolizmem. W okresie międzywojennym ustał niemal zupełnie jego udział w wystawach warszawskich i krakowskich. Mimo wielu szczęśliwych splotów zdarzeń w życiu Biegasa od lat 30. XX w. jego gwiazda przygasła. Po II wojnie światowej artysta żył samotnie w skromnych warunkach. Zmarł 30 września 1954 r.

Bolesław Biegas nie zapisał się trwale w polskiej świadomości narodowej, czego przyczyn należy upatrywać w osiedleniu się artysty na stałe w Paryżu (od 1901), krytyce jego twórczości w ojczyźnie, a także śmierci w okresie komunizmu - systemu, który został przez Biegasa całkowicie odrzucony, czego wyrazem było m.in. powierzenie całej jego artystycznej spuścizny polskiej emigracji we Francji.

Zainteresowanie twórczością Bolesława Biegasa nastąpiło w ostatnich dekadach XX w. i łączyło się z docenieniem dziedzictwa secesji i sztuki międzywojnia, zaś współcześnie jego dzieła cieszą się dużym zainteresowaniem kolekcjonerów.