Cmentarz Les Champeaux w Montmorency to miejsce niezwykłe, zarówno pod względem historycznym, jak i kulturowym. Znajduje się około 20 km na północ od Paryża, w departamencie Val-d'Oise. Na słynnych zabytkowych paryskich cmentarzach Père-Lachaise, Montmartre, Montparnasse znajduje się wiele starych polskich grobów, jednakże to, co czyni cmentarz w Montmorency wyjątkowym, to jego silne związki z Polską oraz rola, jaką odegrał w historii polskiej emigracji.

Cmentarz powstał w XVIII w., początkowo jako miejsce pochówku dla lokalnej społeczności Montmorency. Jego historia jako ważnego miejsca dla Polaków zaczęła się jednak na początku XIX w., kiedy to Montmorency stało się jednym z centrów polskiej emigracji politycznej po upadku powstania listopadowego (1830–1831). Warto wyjaśnić, że był to zryw narodowowyzwoleńczy, mający na celu wyzwolenie Królestwa Polskiego spod panowania rosyjskiego, które rozpoczęło się wraz z pierwszym rozbiorem Polski w 1772 r. Pomimo początkowych sukcesów powstanie zakończyło się klęską. Wprowadzono represje, które miały na celu zniszczenie wszelkich dalszych dążeń niepodległościowych, co oddają słowa cara Mikołaj I Romanowa: „Nie wiem, czy będzie jeszcze kiedy jaka Polska, ale tego jestem pewien, że nie będzie już Polaków”. W wyniku rozpoczętych prześladowań wielu Polaków, szczególnie tych zaangażowanych w powstanie, musiało opuścić kraj, obawiając się ucisku ze strony rosyjskich władz. Najwięcej emigrantów polskich osiedliło się we Francji, zwłaszcza w Paryżu, co było naturalnym wyborem ze względu na republikańskie tradycje, liberalne idee oraz wsparcie, jakiego kraj ten udzielił powstańcom w czasie walki. W Paryżu powstała największa kolonia polska, która stała się centrum działalności politycznej, kulturalnej i intelektualnej emigracji. Emigranci polscy w Paryżu utworzyli różne organizacje, które miały na celu podtrzymywanie polskiej kultury i wspieranie walki o niepodległość. Do najważniejszych z nich należały: Komitet Narodowy Polski (założony w 1831 r. przez Joachima Lelewela, pełnił funkcję rządu na uchodźstwie i koordynował działania na rzecz odzyskania niepodległości), Towarzystwo Demokratyczne Polskie (utworzone w 1832 r., propagujące idee demokratyczne i republikańskie), Hôtel Lambert (monarchistyczny obóz konserwatywno-liberalny, założony przez Adama Jerzego Czartoryskiego). Wielka Emigracja miała również ogromny wpływ na rozwój polskiej kultury i odegrała ogromną rolę w kształtowaniu nowoczesnej tożsamości narodowej Polaków.

Podparyskie Montmorency stało się jednym z ulubionych miejsc osiedlenia polskich emigrantów, głównie ze względu na bliskość stolicy oraz idylliczną atmosferę sprzyjającą pracy twórczej. Pierwszym, który odkrył dla Polaków okolice Montmorency, był chory na gruźlicę pianista i publicysta polityczny Maurycy Mochnacki, następnie sędziwy już weteran wojen napoleońskich, jeden z dowódców Legionów Polskich we Włoszech, generał Karol Kniaziewicz, który sprowadził tutaj swojego przyjaciela, znakomitego poetę i historyka, Juliana Ursyna Niemcewicza. Ostatni z wymienionych został tu pochowany, dając początek 170-letniej tradycji polskich pochowków. Wkrótce Montmorency stało się popularnym wśród członków Polonii miejscem wypoczynku: odwiedzali je m.in. Adam Mickiewicz, książę Adam Czartoryski, Delfina Potocka, Fryderyk Chopin.

Od sprowadzenia w 1856 r. zwłok zmarłego w Stambule Adama Mickiewicza i przeniesienia z Père-Lachaise szczątków jego żony Celiny cmentarz Montmorency stopniowo stawał się namiastką panteonu narodowego emigracji. Początkowo przeważały tu pogrzeby osób z kręgu księcia Adama Czartoryskiego i obozu Hôtel Lambert. Spoczął tutaj sam książę Adam Czartoryski z rodziną, a także najbliższy jego współpracownik - hrabia Władysław Zamoyski. Pochowani zostali tu również liczni członkowie polskiego stowarzyszenie polityczno-kulturalnego, jakim było działające w Paryżu Towarzystwo Historyczno-Literackie. Od końca XIX w. Montmorency stawało się coraz popularniejszym miejscem pochowków polskiej inteligencji, przedstawicieli wolnych zawodów, duchowieństwa, ludzi kultury, arystokracji czy osób twórczych, znanych i znaczących, których działalność wyraźnie odcisnęła się na obliczu polskiego życia na emigracji i jednocześnie podtrzymywała sprawę polską w czasach niewoli. Cmentarz w Montmorency stał się namiastką narodowej nekropolii na wychodźstwie – na wzór dziewiętnastowiecznych wawelskich pochówków. Działalność polityczna, kulturalna i intelektualna spoczywających na tym cmentarzu emigrantów wywarła trwały wpływ na rozwój polskiej myśli niepodległościowej. Emigranci w Paryżu tworzyli wizje przyszłej Polski, która miała być niepodległa, demokratyczna i wolna od obcych wpływów. Po II wojnie światowej cmentarz powiększył się o groby uczestników polskiego i francuskiego ruchu oporu, wojskowych, więźniów obozów oraz tych, którzy na wprowadzenie systemu komunistycznego w Polsce odpowiedzieli trwaniem na emigracji. Cmentarz Les Champeaux w Montmorency przez wiele lat pozostawał ważnym miejscem pielgrzymek Polaków mieszkających we Francji oraz tych, którzy przybywali z Polski.

Obecnie na niewielkim obszarze znajduje się prawie 280 polskich grobów. Cmentarz Les Champeaux w Montmorency jest nie tylko miejscem wiecznego spoczynku, ale także świadectwem trudnej historii Polski i jej obywateli na obczyźnie.

Zapraszamy do Biblioteki Polskiej  w Paryżu od 13 listopada do 31 stycznia na wystawę poświęconą cmentarzowi i pochowanym na nim  Polkom i Polakom  

Zapraszamy do spotkania z bohaterkami i bohaterami naszej wystawy

Julian Ursyn Niemcewicz (1758-1841) i Karol Kniaziewicz (1762-1842)

Adam Mickiewicz (1798-1855)

Adam Jerzy Czartoryski (1770-1861) 

Delfina Potocka (1807-1877)

Cyprian Kamil Norwid (1821-1883)

Bronisław Piłsudski (1866-1918)

Helena Paderewska (1856-1934)

Henryk Babiński (1855-1931)

Edward Pożerski (1875-1964)

Olga Boznańska (1865-1940) 

Bolesław Biegas (1877-1954)

Franciszka Granier (1883-1963) 

Aleksander Wat (1900-1967)

Kazimierz Sosnkowski (1885-1969)