Cmentarz Les Champeaux w Montmorency to miejsce niezwykłe, zarówno pod względem historycznym, jak i kulturowym. Znajduje się około 20 km na północ od Paryża, w departamencie Val-d'Oise. Na słynnych zabytkowych paryskich cmentarzach Père-Lachaise, Montmartre, Montparnasse znajduje się wiele starych polskich grobów, jednakże to, co czyni cmentarz w Montmorency wyjątkowym, to jego silne związki z Polską oraz rola, jaką odegrał w historii polskiej emigracji.

Cmentarz powstał w XVIII w., początkowo jako miejsce pochówku dla lokalnej społeczności Montmorency. Jego historia jako ważnego miejsca dla Polaków zaczęła się jednak na początku XIX w., kiedy to Montmorency stało się jednym z centrów polskiej emigracji politycznej po upadku powstania listopadowego (1830–1831). Warto wyjaśnić, że był to zryw narodowowyzwoleńczy, mający na celu wyzwolenie Królestwa Polskiego spod panowania rosyjskiego, które rozpoczęło się wraz z pierwszym rozbiorem Polski w 1772 r. Pomimo początkowych sukcesów powstanie zakończyło się klęską. Wprowadzono represje, które miały na celu zniszczenie wszelkich dalszych dążeń niepodległościowych, co oddają słowa cara Mikołaj I Romanowa: „Nie wiem, czy będzie jeszcze kiedy jaka Polska, ale tego jestem pewien, że nie będzie już Polaków”. W wyniku rozpoczętych prześladowań wielu Polaków, szczególnie tych zaangażowanych w powstanie, musiało opuścić kraj, obawiając się ucisku ze strony rosyjskich władz. Najwięcej emigrantów polskich osiedliło się we Francji, zwłaszcza w Paryżu, co było naturalnym wyborem ze względu na republikańskie tradycje, liberalne idee oraz wsparcie, jakiego kraj ten udzielił powstańcom w czasie walki. W Paryżu powstała największa kolonia polska, która stała się centrum działalności politycznej, kulturalnej i intelektualnej emigracji. Emigranci polscy w Paryżu utworzyli różne organizacje, które miały na celu podtrzymywanie polskiej kultury i wspieranie walki o niepodległość. Do najważniejszych z nich należały: Komitet Narodowy Polski (założony w 1831 r. przez Joachima Lelewela, pełnił funkcję rządu na uchodźstwie i koordynował działania na rzecz odzyskania niepodległości), Towarzystwo Demokratyczne Polskie (utworzone w 1832 r., propagujące idee demokratyczne i republikańskie), Hôtel Lambert (monarchistyczny obóz konserwatywno-liberalny, założony przez Adama Jerzego Czartoryskiego). Wielka Emigracja miała również ogromny wpływ na rozwój polskiej kultury i odegrała ogromną rolę w kształtowaniu nowoczesnej tożsamości narodowej Polaków.

Podparyskie Montmorency stało się jednym z ulubionych miejsc osiedlenia polskich emigrantów, głównie ze względu na bliskość stolicy oraz idylliczną atmosferę sprzyjającą pracy twórczej. Pierwszym, który odkrył dla Polaków okolice Montmorency, był chory na gruźlicę pianista i publicysta polityczny Maurycy Mochnacki, następnie sędziwy już weteran wojen napoleońskich, jeden z dowódców Legionów Polskich we Włoszech, generał Karol Kniaziewicz, który sprowadził tutaj swojego przyjaciela, znakomitego poetę i historyka, Juliana Ursyna Niemcewicza. Ostatni z wymienionych został tu pochowany, dając początek 170-letniej tradycji polskich pochowków. Wkrótce Montmorency stało się popularnym wśród członków Polonii miejscem wypoczynku: odwiedzali je m.in. Adam Mickiewicz, książę Adam Czartoryski, Delfina Potocka, Fryderyk Chopin.

Od sprowadzenia w 1856 r. zwłok zmarłego w Stambule Adama Mickiewicza i przeniesienia z Père-Lachaise szczątków jego żony Celiny cmentarz Montmorency stopniowo stawał się namiastką panteonu narodowego emigracji. Początkowo przeważały tu pogrzeby osób z kręgu księcia Adama Czartoryskiego i obozu Hôtel Lambert. Spoczął tutaj sam książę Adam Czartoryski z rodziną, a także najbliższy jego współpracownik - hrabia Władysław Zamoyski. Pochowani zostali tu również liczni członkowie polskiego stowarzyszenie polityczno-kulturalnego, jakim było działające w Paryżu Towarzystwo Historyczno-Literackie. Od końca XIX w. Montmorency stawało się coraz popularniejszym miejscem pochowków polskiej inteligencji, przedstawicieli wolnych zawodów, duchowieństwa, ludzi kultury, arystokracji czy osób twórczych, znanych i znaczących, których działalność wyraźnie odcisnęła się na obliczu polskiego życia na emigracji i jednocześnie podtrzymywała sprawę polską w czasach niewoli. Cmentarz w Montmorency stał się namiastką narodowej nekropolii na wychodźstwie – na wzór dziewiętnastowiecznych wawelskich pochówków. Działalność polityczna, kulturalna i intelektualna spoczywających na tym cmentarzu emigrantów wywarła trwały wpływ na rozwój polskiej myśli niepodległościowej. Emigranci w Paryżu tworzyli wizje przyszłej Polski, która miała być niepodległa, demokratyczna i wolna od obcych wpływów. Po II wojnie światowej cmentarz powiększył się o groby uczestników polskiego i francuskiego ruchu oporu, wojskowych, więźniów obozów oraz tych, którzy na wprowadzenie systemu komunistycznego w Polsce odpowiedzieli trwaniem na emigracji. Cmentarz Les Champeaux w Montmorency przez wiele lat pozostawał ważnym miejscem pielgrzymek Polaków mieszkających we Francji oraz tych, którzy przybywali z Polski.

Obecnie na niewielkim obszarze znajduje się prawie 280 polskich grobów. Cmentarz Les Champeaux w Montmorency jest nie tylko miejscem wiecznego spoczynku, ale także świadectwem trudnej historii Polski i jej obywateli na obczyźnie.

Zapraszamy do Biblioteki Polskiej  w Paryżu od 13 listopada do 31 stycznia na wystawę poświęconą cmentarzowi i pochowanym na nim  Polkom i Polakom  

Zapraszamy do spotkania z bohaterkami i bohaterami naszej wystawy

Julian Ursyn Niemcewicz (1758–1841) i Karol Kniaziewicz (1762–1842)

Adam Mickiewicz (1798–1855)

Adam Jerzy Czartoryski (1770–1861) 

Delfina Potocka (1807–1877)

Cyprian Kamil Norwid (1821–1883)

Bronisław Piłsudski (1866–1918)

Helena Paderewska (1856–1934)

Henryk Babiński (1855–1931)

Edward Pożerski (1875–1964)

Olga Boznańska (1865–1940) 

Bolesław Biegas (1877–1954)

Franciszka Granier (1883–1963) 

Aleksander Wat (1900–1967)

Kazimierz Sosnkowski (1885–1969)