Denkmäler der Kunst in Dalmatien, Herausgegeben von Georg Kowalczyk, mit einer Einleitung von Cornelius Gurlitt. 132 Lichtdrucktafeln nach Naturaufnahmen des Herausgebers Georg Kowalczyk sowie nach Kupfern aus dem Werke von Robert Adam: Ruins of the Palace of the Emperor Diocletian at Spalat(r)o, 1764 Wien, 1910., fot. Georg Kowalczyk, 1909, domena publiczna
Źródło: Wikimedia Commons
Fotografia przedstawiająca Najstarsze przedstawienie królowej Jadwigi
Relikwiarz św. Symeona, Francesco da Milano, 1377–1380, Zadar, fot. Bartłomiej Gutowski, 2023
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Fundacja Akcja Kultura
Fotografia przedstawiająca Najstarsze przedstawienie królowej Jadwigi
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-001817-P

Najstarsze przedstawienie królowej Jadwigi

Identyfikator: POL-001817-P

Najstarsze przedstawienie królowej Jadwigi

Wśród licznych zabytków, które zachowały się w chorwackim Zadarze, szczególne znaczenie ma związany z historią Polski relikwiarz proroka Symeona. Na jednej z reliefowych scen zdobiących ten wyjątkowy zabytek przedstawiona jest fundatorka, królowa węgierska Elżbieta Bośniaczka (ok. 1340–1387) w towarzystwie trzech klęczących dziewcząt, które są jej córkami. 

Elżbieta Bośniaczka była córką Stefana II Kotromanicia, bana Bośni, i Elżbiety kujawskiej, córki Kazimierza III, księcia gniewkowskiego. Wychowywała się na węgierskim dworze Elżbiety Łokietkówny, a w 1353 w wieku 14 lat wyszła za Ludwika I, króla Węgier, a od 1370 r. także Polski. Jej pierwsza córka żyła tylko kilak miesięcy. W roku 1370 urodziła Katarzynę, a rok później Marię, która do historii przeszła jako Maria Andegaweńska, królowa Węgier i Chorwacji, oraz w roku 1373 Jadwigę, która po raz kolejny i wbrew oczekiwaniom nie była męskim następcą tronu, co niewątpliwie było sporym rozczarowaniem. Niemniej Jadwiga w 1384 r. zasiadła na tronie polskim. Wszystkie trzy zostały uwiecznione na relikwiarzu. Jest to najstarsze znane nam przedstawienie Jadwigi, a zarazem jedno z dwóch, które przetrwały do naszych czasów, a były wykonane za życia tej świętej królowej. Warto jednak zauważyć, że przedstawienie to nie posiada cech portretowych i przedstawia przyszłą monarchinię w sposób umowny, podobnie jak jej siostry.

Ciekawą historię ma także sam relikwiarz. Symeon, którego szczątki spoczywają w tym niezwykłym przedmiocie, miał umrzeć w Jerozolimie, a następnie zostać pochowany w Konstantynopolu. Nie jest pewne, kiedy dokładnie relikwie proroka trafiły do Zadaru. Z dostępnych dokumentów wynika, że mogło to nastąpić około roku 1200, kiedy to Daniel i Antoni z Nowogrodu widzieli grób Symeona w Konstantynopolu. Według innej teorii relikwie mogły zostać przeniesione do Zadaru w 1203 r. po pierwszym zdobyciu Konstantynopola lub, co bardziej prawdopodobne, w 1204 r. Przypuszcza się też, że relikwie mogły zostać zabrane przez Wenecjan podczas wyprawy krzyżowej w 1204 r. lub przewożone przez weneckiego kupca, którego statek, zmuszony burzą do zacumowania, ujawnił przechowywane na nim cenne szczątki. Po serii niezwykłych zdarzeń relikwie zostały pochowane, a następnie ekshumowane, kiedy wyjawiono ich prawdziwą tożsamość, i ostatecznie pozostawione w Zadarze, wówczas pod weneckim panowaniem.

Fundacja relikwiarza ma też swoją interesującą historię. Legenda głosi, że królowa wykradła jeden z palców świętego Symeona, wierząc, że przyniesie to upragnionego syna. Wierzono bowiem, że Symeon, jako ten, któremu Bóg obiecał, że doczeka narodzin Mesjasza, miał być w tych sprawach pomocny. Następnego dnia po tym zuchwałym czynie królowa palec zwróciła, a pragnąc zadośćuczynić, ufundowała relikwiarz. Samą historię - być może w ramach pokuty - uwieczniając na jednej ze scen na relikwiarzu.

Historia ufundowania relikwiarza ma jednak też drugie dno. Zadar przeszedł pod panowanie Republiki Weneckiej w 1201 za sprawą krzyżowców przygotowujących się do IV krucjaty. I to właśnie w jej wyniku relikwiarz trafił do Zadaru. A właśnie w Zadarze w 1358 r. podpisano pokój z Republiką Wenecją, na mocy którego ta zmuszona była zrezygnować ze swoich posiadłości w Dalmacji. Fundacja, chociaż późniejsza mogła więc być symbolicznym podkreśleniem węgierskiego panowania w Dalmacji. Zwłaszcza że na skrzyni znalazła się scena wkroczenia Ludwika I do Zadaru. Pomimo pewnego wrażenia przypadkowości scen, wynikającego, chociażby z przeplatania wątków z życia Świętego ze scenami historycznymi i legendarnymi, tak wyjątkowe dzieło nie mogło być przypadkowe. Mistrz, któremu zlecono jego wykonanie, otrzymał bardzo szczegółowe instrukcje, których wiernie musiał się trzymać. Ich bezpośrednimi autorami nie byli jednak król i królowa, a zadarscy patrycjusze. Zawarli w nim nie tylko symboliczne potwierdzenie praw do relikwii (na temat wielowątkowej ikonografii zabytku por. Nikola Jakšić, bibliografia) - wszak kto chciał wywieźć z Zadaru nawet jej fragment, tego spotkała kara - ale też swojej pozycji.

Relikwiarz Symeona, patrona Zadaru (192 x 625 cm), wykonany jest z drewna cedrowego, pokrytego tłoczonymi srebrnymi, częściowo pozłacanymi płytkami, na których wyryto między innymi scenę przedstawiającą św. Jadwigę. Twórcą tego niezwykłego dzieła jest Francesco da Milano, który prowadził swój warsztat w Zadarze. Prace nad relikwiarzem trwały w latach 1377-1380.
 

Czas powstania:
1377-1380
Twórcy:
Francesco da Milano (złotnik; Włochy, Chorwacja)
Bibliografia uzupełniająca:

Nikola Jakšić, „Od hagiografskog obrasca do političkog elaborata – škrinja Sv. Šimuna, zadarska arca d'oro”, „Ars Adriatica” 2014, nr 4, s. 95-124.

Słowa kluczowe:
Publikacja:
05.08.2024
Ostatnia aktualizacja:
05.08.2024
Opracowanie:
Bartłomiej Gutowski
rozwiń

Projekty powiązane

1
  • Dokumentacja poloników w Chorwacji Zobacz