Pałac Goreckich w Wilnie, fot. dr hab. Anna Sylwia Czyż, prof. ucz., 2016, wszelkie prawa zastrzeżone
Źródło: Repozytorium Instytutu Polonika
Fotografia przedstawiająca Pałac Goreckich w Wilnie
Pałac Goreckich w Wilnie, fot. dr hab. Anna Sylwia Czyż, prof. ucz., 2016, wszelkie prawa zastrzeżone
Źródło: Repozytorium Instytutu Polonika
Fotografia przedstawiająca Pałac Goreckich w Wilnie
Pałac Goreckich w Wilnie, fot. dr hab. Anna Sylwia Czyż, prof. ucz., 2016, wszelkie prawa zastrzeżone
Źródło: Repozytorium Instytutu Polonika
Fotografia przedstawiająca Pałac Goreckich w Wilnie
Pałac Goreckich w Wilnie, fot. dr hab. Anna Sylwia Czyż, prof. ucz., 2016, wszelkie prawa zastrzeżone
Źródło: Repozytorium Instytutu Polonika
Fotografia przedstawiająca Pałac Goreckich w Wilnie
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-001460-P

Pałac Goreckich w Wilnie

Identyfikator: POL-001460-P

Pałac Goreckich w Wilnie

Pałac usytuowany jest u zbiegu ulic Dominikańskiej i Szklanej II (Dominikonų g., Gaono g.), naprzeciw siedziby Brzostowskich, w sąsiedztwie kościołów pw. Świętej Trójcy i Świętego Ducha. Przy tej samej arterii (Świętojańska-Dominikańska-Trocka) swoje pałace mieli Radziwiłłowie, Pacowie, Wojnowie i Sapiehowie. 

W XVI w. na miejscu przyszłego pałacu Goreckich stała dwukondygnacyjna, murowana kamienica, zwana Wincentowską, która podlegała jurysdykcji miejskiej. W 1603 r. siedziba należała do rotmistrza husarii i pisarza polnego litewskiego Teodora Lackiego (zm. 1616), parającego się także alchemią. Na parceli przypominającej trójkąt stał podpiwniczony dwukondygnacyjny korpus, położony na osi północ-południe. Lacki dobudował do niego wzdłuż ul. Szklanej II skrzydło wschodnie, które od dziedzińca miało arkadowe podcienie w przyziemiu. Obie części były jednotraktowe.  

W 1636 r. właścicielem realności był syn Teodora Lackiego – Jan Alfons (zm. 1646), kasztelan (1634) i późniejszy starosta żmudzki (1643), dobrodziej dominikanów, fundator kościoła dla tego zakonu w Wysokim Dworze, gdzie został pochowany w obecności Władysława IV.  

W 1649 r. kolejny posesor – Samuel Jan Lacki (ur. ok. 1620), sprzedał siedzibę jezuitom. Kamienica była przez zakonników wynajmowana, a dochód przeznaczano przede wszystkim na rzecz pobliskiej Akademii Wileńskiej. Mieszkania najczęściej jednoizbowe z kuchnią i magazynami organizowanymi także w piwnicach trzymali rzemieślnicy. W 1748 r. budynek uległ zniszczeniu podczas wielkiego pożaru miasta. Już wówczas kompleks zabudowań znajdujących się na niekształtnej parceli zorganizowany był wokół dwóch dziedzińców. Pierwszy, od strony ul. Dominikańskiej, przypominał w planie trójkąt, był też większy i zamknięty. Drugi otwierał się na ul. Szklaną II.  

Od 1775 r. kamienica należała do Walentego Goreckiego (ok. 1740 – przed 1819), zamożnego i aktywnego aktora powiatu lidzkiego, tamtejszego skarbnika (od 1778), podstarosty sądów (1791), a wreszcie posła na sejm (1784) oraz wojskiego województwa wileńskiego (1790/91), oddanego uczestnika powstania kościuszkowskiego. Walenty Gorecki, członek lóż wolnomularskich Dobry Pasterz, a potem Doskonała Jedność, parał się też poezją, a po zrywie kościuszkowskim z żoną Anną z Reuttów (zm. 1829) nadal mieszkał w Wilnie, pracując jako adwokat.  

Z jego polecenia w latach 1775–1790 budynek został gruntownie przebudowany zapewne przez Marcina Knackfusa. Korpus i skrzydła nadbudowano o piętro, a drugi dziedziniec zamknięto, stawiając nieskomunikowaną z pałacem oficynę wzdłuż ul. Szklanej II. Powstała też wówczas klasycystyczna fasada z ryzalitem zaakcentowanym pseudoportykiem, ozdobiona rzeźbiarskimi medalionami z profilowymi popiersiami, która jest jedną z najbardziej charakterystycznych elewacji pałacowych Wilna. Pseudoportyk z pilastrami w wielkim porządku, o jońskich kapitelach, ujmuje bramę, a więc nie został usytuowany na osi. Jednak takie ukształtowanie dostosowane jest do wznoszącego się terenu ul. Dominikańskiej. Przez zamarkowanie ślepymi oknami bocznej osi akcentuje się widok od strony wjazdu na ulicę, a sama fasada zyskuje na monumentalności, sprawiając wrażenie symetrycznej.  

Goreccy nie cieszyli się długo pałacem. W marcu 1807 r. sprzedali go „sławetnym Mejerom piekarzom i obywatelom miasta Wilna”. Po 1835 r. trafił on do rąk ich krewnych: Karola Anczyca i Fryderyka Mejera. W latach 1909–1911 pałac był przebudowywany. W przyziemiu fasady wybito wówczas szerokie witryny okienne, przystosowując dolne pomieszczenia do ówczesnych standardów handlowych. W tym samym czasie, tj. w 1910 r. w korpusie dawnego pałacu zainstalowała się redakcja czasopisma „Goniec Codzienny”. Obecnie mieszczą się w nim prywatne mieszkania, restauracja i różnorodne instytucje, w tym muzealna: Anastazijos ir Antano Tamošaičių galerijos „Židinys” Wejście do muzeum o charakterze etnograficznym wiedzie przez okrągłą dobudówkę, w której pierwotnie znajdowało się ujęcie wody. Wydobywano je ze źródła Wingry, leżącego na przedmieściu Trockim. Woda specjalnymi rurami było doprowadzane do Wilna, a ujęcie istniało jeszcze w kamienicy Teodora Lackiego, na miejscu której stanął pałac Goreckich.      

Oprac. Anna Sylwia Czyż 

Czas powstania:
XVI-XVII w., 1775–1790
Twórcy:
Marcin Knackfus (architekt; Polska, Litwa)(podgląd)
Bibliografia i archiwalia:
  • A.R. Čaplinskas, Vilniaus gatvių istorija. Didžioji gatvė, Vilnius 2002, 178-180.
  • A.S. Czyż, Pałace Wilna XVII-XVIII wieku, Warszawa 2021, 213-220.
Słowa kluczowe:
Publikacja:
01.08.2024
Ostatnia aktualizacja:
01.08.2024
Opracowanie:
dr hab. Anna Sylwia Czyż, prof. ucz.
rozwiń

Projekty powiązane

1
  • Pałac Goreckich w Wilnie
    Katalog poloników Zobacz