Pałac Zabiełłów w Opitołokach, fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Modyfikowane: tak, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach
Pałac Zabiełłów w Opitołokach, fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach
Pałac Zabiełłów w Opitołokach, fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (fragment), fot. Katarzyna Węglicka, 2018
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (fragment), fot. Katarzyna Węglicka, 2018
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (fragment), fot. Katarzyna Węglicka, 2018
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach
Pałac Zabiełłów w Opitołokach, fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach
Pałac Zabiełłów w Opitołokach, fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach
Pałac Zabiełłów w Opitołokach, fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (fragment), fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (fragment), fot. Katarzyna Węglicka, 2018
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (fragment), fot. Katarzyna Węglicka, 2018
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (fragment), fot. Katarzyna Węglicka, 2018
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (fragment), fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (wnętrze), fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (wnętrze), fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (wnętrze), fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (wnętrze), fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach
Pałac Zabiełłów w Opitołokach, fot. Katarzyna Węglicka, 2018
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-002271-P/165099

Pałac Zabiełłów w Opitołokach

Opitołoki
lit. Apytalaukis
Identyfikator: POL-002271-P/165099

Pałac Zabiełłów w Opitołokach

Opitołoki
lit. Apytalaukis

Po raz pierwszy osiedle Opitołoki wymieniono w 1371 r. w kronice Hermanna von Wartberge. Od XV w. jest wspominany również dwór w tej miejscowości. Wzmianki o nim pojawiają się w XVI stuleciu. Wiadomo też, że w XVII w. sędzia żmudzki oraz cywun ejragolski (nadzorca chłopów pańszczyźnianych) Piotr Szukszta postawił pierwszy murowany pałac w Opitołokach. 

W latach 1587-1741 tamtejsze dobra znajdowały się w rękach rodziny Szuksztów, później przejęli je Zawiszowie, Karpiowie, a następnie majątek podzielono pomiędzy Tyszkiewiczów i Zabiełłów. Być może, o czym pisze Roman Aftanazy, Szymon Zabiełło poślubił Barbarę Zawiszankę i dzięki temu małżeństwu dobra trafiły do Zabiełłów. Wspominał też, że według „tradycji rodzinnej ostatnich właścicieli majątek ten w połowie XIX w. należeć miał do Kobylińskich. Dziad ostatniego właściciela, Karol Zabiełło (ur. w 1809), żonaty był z Matyldą Kobylińską”. W 2. połowie XIX w. Zabiełłowie zjednoczyli w swoim ręku obie schedy. Ostatnim właścicielem Opitołok był Karol Zabiełło (1868-1937), syn Henryka z Łabunowa i Jadwigi Komar, który tam mieszkał do II wojny światowej.

Ze „Słownika geograficznego i innych krajów słowiańskich” dowiadujemy się, że przed 1886 r. istniał tam „pałacyk murowany w pięknym parku”. Dobra i pałac należały wówczas do hrabiego (tytuł uzyskał w 1887 r.) Henryka Onufrego Marii Zabiełły (1844-1900), rezydującego na stałe w Łabunowie. Właśnie dla Łabunowa został sporządzony w 1882 r. przez architekta Karola Kozłowskiego, projektanta m.in. Filharmonii Narodowej w Warszawie, teatrów w Mińsku i Lublinie, projekt nowego pałacu. Być może on też zaprojektował dla tego samego właściciela pałace w obu majątkach. Około 1900 r. siedzibę prawdopodobnie przebudowano, miał tego dokonać nieznany architekt z Rygi. Projekty przebudowy wykonał właściciel, Karol Henryk (syn Henryka Onufrego) Zabiełło.

Ostatnim dziedzicem Opitołok był Czesław Zabiełło (1900-1942). W 1940 r. aresztowało go NKWD i został zesłany na Syberię, gdzie po dwóch latach zginął. Jego najmłodszy brat Karol zmarł w 1944 r. na dur brzuszny, dwaj pozostali: Władysław i Zygmunt po 1945 r. pozostali na Litwie. Pierwszy zmarł w Kownie w 1966 r., a drugi mieszkał w Poniewieżu i tam odszedł w 1993 r.

Pałac opitołocki jest budowlą dwukondygnacyjną, wzniesioną na rzucie prostokąta. Jego znacznie niższy parter był przeznaczony na cele mieszkalne lub gospodarcze, a piętro pełniło funkcje reprezentacyjne.

Elewację frontową zdobią trzy symetrycznie rozmieszczone ryzality. Środkowy, mniej wysunięty, poprzedza portyk o czterech kolumnach doryckich i dwóch boniowanych słupach w narożach, które dźwigają balkon. Drugą kondygnację środkowego ryzalitu, przebitą trzema porte-fenetrami, rozczłonkowują pilastry oraz bonie w narożnikach, dekorują tarcze herbowe, a całość zamyka balustrada z rzeźbami. Trójkondygnacyjne ryzality boczne - z dwoma prostokątnymi oknami na parterze, półkoliście zamkniętym porte-fenetrem z balkonem i dwoma wąskimi oknami po bokach na pierwszym piętrze i wielkim półkolistym oknem na drugim piętrze - udekorowano płycinami, pilastrami, gzymsami, nadokiennymi naczółkami, popiersiami na konsolkach, sztukateriami oraz boniami.

Przy dwóch elewacjach bocznych w części parterowej znajdowały się niewielkie przedsionki, z balkonami nad nimi. Bardzo skromnie potraktowano elewację ogrodową.

W środkowym ryzalicie znajdował się niegdyś reprezentacyjny wielki hall. Boczne partie pałacu, z pokojami o różnym kształcie, miały układ dwutraktowy, dzielony korytarzami. Lewą stronę przeznaczono na cele gospodarcze, prawa mieściła pokoje gościnne oraz gabinet i sypialnię właściciela. W obu partiach bocznych znajdowały się mniejsze klatki schodowe z drewnianymi stopniami. Na pierwszym piętrze części środkowej mieściła się główna klatka schodowa, a pośrodku galeria, z której wchodziło się do wielkiego salonu. Była tam biblioteka, pokoje sypialne, salonik oraz jadalnia.

Pomieszczenia reprezentacyjne miały sufity dekorowane sztukateriami i wzorzyste posadzki. Dolną część ścian sali jadalnej pokrywała dębowa boazeria. Oprócz ozdobnych pieców w wielkim salonie i bibliotece znajdowały się też kominki. Hall udekorowano myśliwskimi trofeami oraz kolekcją starej broni. Przy drzwiach stał wielki wypchany niedźwiedź. Roman Aftanazy dzięki korespondencji z wdową po ostatnim właścicielu Opitołoków - Jadwigą Zabiełłową, uzyskał informacje dotyczące wyposażenia pałacu:

„[…] Na urządzenie ruchome hallu składały się krzesła wykonane z rogów łosi, wykładane miękkimi poduszkami. Salon wielki w całości, a więc łącznie z meblami, utrzymany był w stylu Ludwika XV. Salonik przyległy miał meble oryginalne w stylu Jacob z brązami. Wszystkie salony i niektóre inne pokoje dekorowały licznie w Opitołokach zgromadzone obrazy - i uważane za bardzo cenne - miniatury. Tylko jedna z nich, francuska, znalazła się ostatecznie w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. W sali jadalnej, z meblami wykonanymi z ciemnego dębu, ponad boazerią wisiały portrety rodzinne. Na półeczce zamykającej boazerię ustawiona była zabytkowa porcelana europejska i stare srebro. Część porcelany w postaci talerzy wisiała na ścianach. Wokół sali bibliotecznej stały oszklone, także z ciemnego dębu wykonane szafy, mieszczące kilkutysięczny zapewne księgozbiór, w językach głównie polskim, francuskim i niemieckim. W bibliotece przechowywano poza tym archiwum rodzinne Zabiełłów. W zbiorach pałacu znajdowało się też trochę cennych brązów.”

Komplet mebli z rogów, które w 1900 r. zdobyły złoty medal na wystawie światowej w Paryżu, ówczesny właściciel Henryk Zabiełło za półtora kilograma złota przewiózł koleją do Kowna i rozmieścił w trzech pokojach pałacu.

W 1947 r., kiedy dobra opitołockie nacjonalizowano, udało się zebrać i zachować niektóre z tych wyjątkowych mebli. Obecnie eksponowane są w Muzeum Regionalnym w Kiejdanach, kilka foteli znalazło się na zamku w Trokach. Pałac, ocalały ze wszystkimi pamiątkami i zbiorami w okresie I wojny światowej, wysadzili cofający się w 1944 r. Niemcy. Wyposażenie wewnętrzne przepadło już w 1940 r. Zachowały się jedynie drewniane schody, fragmenty starych pieców i niektóre okna.

Park krajobrazowy o powierzchni około 10 ha, typu krajobrazowego, założono w 1819 r., a poszerzono w połowie XIX stulecia, pełen był starych drzew, z licznymi alejami i stawami. Pałac stał na wzgórzu, tylna, wschodnia część ogrodu spadała do jaru i rzeczki Alkupis. Na terenie parku łączyła się ona z Niewiażą. Znaczna część parku położona była również na drugim, przeciwległym pałacowemu wzgórzu brzegu.

Na teren pałacu prowadziły dwa wjazdy. Krótszy od frontu - na osi pałacu stała główna brama wjazdowa. Przed budynkiem znajdował się gazon, którego środek zajmował klomb z wodotryskiem i kamienną figurą chłopca z ibisem. Drugi wjazd przecinał tylną część parku i rzeczkę z mostem oraz leżącymi po jego bokach lwami. Część ogrodu stanowiły także otwarte polany - drzewa sadzono grupami, aby podkreślić ich malowniczość i otworzyć widok na okolicę.

W 1954 r. pałac odbudowano i przeznaczono na dom starców, później mieścił się tu internat psychoneurologiczny. Jesienią 2007 r. szpital przeniósł się na drugą stronę rzeki Niewiaży. W 1990 r. przeprowadzono w pałacu niewielki remont. W 1998 r. zburzono jeden z budynków gospodarczych. W 2018 r. gmina powiatowa podpisała umowę z prywatnym przedsiębiorcą i na mocy tej umowy przekazała zarządzanie pałacem i jego użytkowanie na okres dwudziestu lat. W 2020 r. umowę rozwiązano. Do tego czasu nie rozpoczęto żadnych prac. We wrześniu 2022 r. w pałacu wybuchł pożar, spaliło się wnętrze, strop, ściany i dach.

Pałac i park w obecnej chwili niszczeją, a był to jeden z najbardziej imponujących i pięknych pałaców w dolinie Niewiaży.

Czas powstania:

park 1819; pałac 1850

Twórcy:

Karol Kozłowski (architekt; Polska)

Bibliografia i archiwalia:

  • Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, T. 7, 1886, s. 554-555.
  • Aftanazy Roman, „Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczpospolitej” - tom III, Wrocław 1992, s. 103-106.
  • Jędrzejewski Tomasz, „Strony rodzinne Czesława Miłosza. 7 spacerów”, Warszawa 2011, s. 58-78.
  • Kledzik Maciej, „LITWA Sienkiewicza, Piłsudskiego, Miłosza”, Łomianki 2014, s. 120.
  • Węglicka K., „POLSKIE KRESY LITERACKIE”, Warszawa 2015, s. 96-101.

Bibliografia uzupełniająca:

•    Kałuszko J., „Śladami Miłosza. W dolinie Niewiaży”, Gazeta.pl, Turystyka https://archive.is/01KMT [dostęp: 10.08.2024].

•    Ojczyzna Czesława Miłosza https://www.kedainiutvic.lt/turystyka/pl/ciekawostki/ojczyzna-czeslawa-milosza [dostęp: 10.08.2024].

Publikacja:

13.10.2024

Ostatnia aktualizacja:

16.10.2024

Opracowanie:

Katarzyna Węglicka
rozwiń
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Galeria obiektu +18
Pałac Zabiełłów w Opitołokach, fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Galeria obiektu +18
Pałac Zabiełłów w Opitołokach, fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Galeria obiektu +18
Pałac Zabiełłów w Opitołokach, fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Galeria obiektu +18
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (fragment), fot. Katarzyna Węglicka, 2018
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Galeria obiektu +18
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (fragment), fot. Katarzyna Węglicka, 2018
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Galeria obiektu +18
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (fragment), fot. Katarzyna Węglicka, 2018
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Galeria obiektu +18
Pałac Zabiełłów w Opitołokach, fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Galeria obiektu +18
Pałac Zabiełłów w Opitołokach, fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Galeria obiektu +18
Pałac Zabiełłów w Opitołokach, fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Galeria obiektu +18
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (fragment), fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Galeria obiektu +18
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (fragment), fot. Katarzyna Węglicka, 2018
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Galeria obiektu +18
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (fragment), fot. Katarzyna Węglicka, 2018
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Galeria obiektu +18
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (fragment), fot. Katarzyna Węglicka, 2018
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Galeria obiektu +18
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (fragment), fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Galeria obiektu +18
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (wnętrze), fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Galeria obiektu +18
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (wnętrze), fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Galeria obiektu +18
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (wnętrze), fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Galeria obiektu +18
Pałac Zabiełłów w Opitołokach (wnętrze), fot. Katarzyna Węglicka, 2021
Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Fotografia przedstawiająca Pałac Zabiełłów w Opitołokach Galeria obiektu +18
Pałac Zabiełłów w Opitołokach, fot. Katarzyna Węglicka, 2018

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz