Musiało minąć kilkaset lat, żeby Władysław Warneńczyk mógł spocząć w swoim rodzinnym Krakowie i jeszcze trzydzieści, by upamiętniono jego postać na polu bitwy w Warnie. Jakie tajemnice skrywają trackie kurhany, na których postawiono pomnik-mauzoleum bitnego króla i czy na pewno poległ on na polu bitwy?
 
Władysław III Warneńczyk – mały-wielki król
„Z Bożej Łaski król Polski, Węgier, Dalmacji, Chorwacji, Raszki, Bułgarii, Slawonii, ziemi krakowskiej, sandomierskiej, łęczyckiej, sieradzkiej, Kujaw, pan i dziedzic Pomorza i Rusi, najwyższy książę Litwy” Władysław III Warneńczyk w dniu swojej śmierci, czyli 10 listopada 1444 r., miał ledwie dwadzieścia lat. Od dekady jednak sprawował już rządy za pomocą opiekadników, czyli panów zarządzających poszczególnymi dzielnicami, lub rady koronnej. W wieku 16 lat opuścił Kraków i objął również tron węgierski w Budzie.
 
Ten najstarszy syn Władysława Jagiełły i Zofii Holszańskiej aż do XIX w. nazywany był Władysławem Jagiellończykiem. Późniejszy przydomek władcy wiąże się z katastrofalną klęską i śmiercią króla w bitwie pod Warną. Starcie to zaważyło na dalszych losach bałkańskiej części Europy.
 
W 1443 r., po zachętach papieża Eugeniusza IV, Władysław rozpoczął przygotowania  do wojny z Imperium Osmańskim. Początkowo królewskie wysiłki nie poszły na marne. Na czele wojsk chrześcijańskich Władysław wygrał jesienią 1443 r. i zimą 1444 r. szereg starć. Ich efektem było podpisanie 12 czerwca 1444 r., w węgierskim Segedynie dziesięcioletniego rozejmu. Według jego postanowień sułtan Murad II miał opuścić Serbię i oddać 24 zamki naddunajskie zabrane Serbom i Węgrom.
 
Bitwa pod Warną
Segedyński pakt nie przetrwał jednak długo. Młody zwycięzca znów uległ podszeptom, tym razem legata papieskiego na Węgrzech, Juliana Cesariniego. Zastana sytuacja nie była bowiem na rękę Rzymowi, który uciekł się do podstępu i złożenia fałszywej obietnicy. Warneńczykowi obiecane zostało wsparcie floty burgundzkiej i weneckiej, a zapewne i przyszła sława młodego krzyżowca, w wyniku czego doszło do zerwania rozejmu. Mimo sprzeciwu poddanych, którzy wręcz zażądali powrotu władcy do Polski, Władysław jeszcze tego samego roku wyruszył na kolejną wojnę z Turkami.
 
Po serii zwycięstw, szczęście się od niego odwróciło, zdradzili go weneccy sprzymierzeńcy, u wrót zaś Stambułu ruszyli nań kilkukrotnie liczniejsi Turcy. Podjął więc decyzję o odwrocie i wraz z niespełna dwudziestotysięczną armią dotarł do nadmorskiej Warny. Tutaj miała do nich dołączyć wenecka armada, która jednak nie dotarła. Bitwa pod Warną rozegrała się 10 listopada 1444 r. Doszło wtedy do starcia wojsk króla Władysława III z około sześćdziesięciotysięczną armią osmańską dowodzoną przez samego sułtana. Porywczy Jagiellończyk nie czekał na wsparcie. Na czele nielicznego hufca nadwornego przyparł atak na chroniących Murada II janczarów. Niestety, bitwa zakończyła się tragiczną śmiercią króla Władysława III.
 
Jak zginął Władysław Warneńczyk?
Legendarny mędrzec Hodża Nasreddin tak opisał to zdarzenie:
 
Janczar imieniem Kodża Chazer dzielnym natarciem ranił mu konia, zwalił na ziemię wychowańca piekła, uciął nikczemną głowę i, przynosząc ją padyszachowi, pochwały, względy i hojną nagrodę osiągnął. Głowa nieszczęsnego króla posłaną została do Brussy, przedtem stolicy państwa, aby na widok pospolitego ludu była tam wystawiona. Dla zachowania od zepsucia w miodzie była zatopiona.
 
Podstępny Cesarini, także nie uszedł spod Warny cało. Gdy ciężko ranny próbował ucieczki, został ograbiony i zabity „w pobliżu bagna przez bezbożne ręce Węgrów, nie za namową szlachty, ale z wściekłości ludu”, jak pisał jego przyjaciel, przyszły papież Pius II.
 
Tajemnica zaginionego ciała polskiego króla
Ciała króla Władysława Warneńczyka nigdy nie odnaleziono. Od samego początku dało to asumpt do powstawania licznych mitów i dywagacji na temat jego śmierci, czy jak chcieli inni – sprytnego zniknięcia. I ci przekonywali później, że widzieli Władysława na Maderze, gdzie nazywano go Henrykiem Niemcem albo O Principe Polako, Księciem Polakiem. Ktoś chciał widzieć zmarłego w niejakim Mikołaju Rychliku czy Janie z Wilczyny. Także Czesi mieli swego eremitę, który mienił się być synem Jagiełły, a historia zna takich przypadków jeszcze więcej.
 
Dzisiaj naukowcy są raczej zgodni, że król zginął na polu bitwy pod Warną, choć szczegóły nakreślone przez Nasreddina zdają się być jedynie licentia poetica. Nagrobek Władysława umieszczono w katedrze wawelskiej dopiero w 1906 r., przeszło 450 lat po śmierci władcy. Jest to tak zwany cenotaf, czyli pusty grób symboliczny. W Warnie także musiało upłynąć wiele lat, zanim upamiętniono władcę pomnikiem-mauzoleum, w tym kopią królewskiego sarkofagu.
 
Pomnik-mauzoleum Władysława Warneńczyka w Warnie
Najpierw w 1924 r., w miejscu pola bitewnego pod Warną założono park, a następnie 4 sierpnia 1935 r. bułgarski car Borys III otworzył uroczyście pomnik-mauzoleum Władysława III Warneńczyka.
 
Nie byłoby to możliwe, gdyby nie starania pułkownika Petyra Dimkowa. Był on postacią nietuzinkową. Łączył służbę w bułgarskiej armii z ziołolecznictwem i zamiłowaniem do ochrony zabytków. Dzięki tak szerokim zainteresowaniom znajdował posłuch w różnorodnych kręgach, co przysłużyło się również sprawie budowy mauzoleum.
 
Najprawdopodobniej według pomysłu Dimkowa jeden z dwóch jeszcze trackich kurhanów przekształcono w miejsce upamiętnienia króla. W środku budowli znajduje się kamienna replika krakowskiego nagrobka, przedstawiająca Warneńczyka w pozie leżącej, w koronie ze złożonymi rękami, ze Szczerbcem w dłoniach. Na uwagę zasługuje spoczywający u stóp władcy młody lew – z jednej strony symbol męstwa i odwagi, z drugiej – animalny atrybut kojarzący się z innym wielkim krzyżowcem – Ryszardem Lwie Serce.
 
Na tym nie poprzestano i w 1964 r., czyli w 520. rocznicę bitwy, oficjalnie otwarto podwoje muzeum imienia Władysława Warneńczyka. Zgromadzono w nim liczne eksponaty, podarowane przez placówki z Polski, Węgier, Czech i Serbii oraz artefakty zebrane bezpośrednio na polu walki. Na uwagę zasługują zwłaszcza jedyne w Europie w pełni zachowane zbroje rycerskie z tamtego okresu. Ponadto możemy obejrzeć broń, w tym imponujące miecze i noże tureckie, chorągwie, obrazy i rzeźby.
 
Park, okalający muzeum i pomnik, liczy sobie 30 akrów. Posadzono tu wiele niezwykłych roślin i drzew, pomiędzy którymi ustawiono szereg pomniejszych monumentów. Wśród nich znajduje się pomnik węgierskiego bohatera narodowego i doradcy króla Władysława III, Jánosa Hunyady’ego, który ocalił resztę polsko-węgierskich oddziałów po klęsce. Są też symboliczne sarkofagi poległych chrześcijan ze średniowiecznymi herbami krajów, biorących udział w starciu pod Warną. Wyeksponowano również miejsce, skąd wedle przekazów miał dowodzić sułtan Murad II.
 
Ślady bitwy pod Warną w Złotych Piaskach
Na jednym z malowideł przedstawiającym kluczowy moment bitwy pod Warną widać ludzkie kłębowisko z wyszczególnioną postacią króla „urody średniej, czarnych włosów, a oczu, wdzięczny na wejrzeniu, śniadej płci i oblicza”, jak opisywał go kronikarz Marcin Bielski. W oddali majaczy zaś morze. Jak to przełożyć na współczesną nam przestrzeń parku?
 
Jest to zadanie niemal karkołomne, ale z pomocą przychodzi nam samo muzeum. Oto w miejscu tak zwanej „fosy janczarów” znajdujemy zupełnie niepozorną tabliczkę głoszącą, że „to tu mogło być miejsce śmiertelnej potyczki”, nieopodal zaś kamień z inskrypcją o walecznym królu. Dziwnym trafem informacje te w licznych opisach i na fotografiach warneńskiego parku są najczęściej pomijane. Czyżby więc wciąż oddziaływała legenda, jakoby król Władysław III Warneńczyk przeżył bitwę?
 
Obowiązkowo poświęcić trzeba choć pół dnia, np. podczas bułgarskich wakacji i przyjechać tu, aby samemu poczuć ten dyskretny urok tajemnicy sprzed ponad połowy milenium.