Pałac Jeleńskich w Glinciszkach, fot. Vilensija, 2016
Licencja: CC BY 3.0, Źródło: Wikimedia Commons, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Założenie pałacowo-parkowe w Glinciszkach
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-001959-P/160559

Założenie pałacowo-parkowe w Glinciszkach

Identyfikator: POL-001959-P/160559

Założenie pałacowo-parkowe w Glinciszkach

Do najbardziej znaczących rodów szlacheckich w Wielkim Księstwie Litewskim należeli Jeleńscy herbu Korczak. W rękach powyższej familii znajdowały się Glinciszki - majątek, na terenie którego w II połowie XIX wieku wystawiono neogotycki pałac.

Od modrzewiowego dworu do historyzującego pałacu. Dzieje dóbr
Glinciszki należą do ośrodków o średniowiecznej genezie. W 1756 roku dobra zostały przejęte przez Jeleńskich i w ich rękach pozostawały aż do II wojny światowej. Pierwszym przedstawicielem rodu, który gospodarował majątkiem, był Rafał Józef. Funkcję siedziby pełnił wówczas dwór modrzewiowy - przez długi czas w pełni zaspokajający potrzeby właścicieli, użytkowany także w kolejny stuleciu. Zmiana nastąpiła z inicjatywy marszałka mozyskiego Kazimierza Jeleńskiego, który na miejscu rozebranego dworu wystawił murowany pałac obdarzony modną, neogotycką szatą architektoniczną. W rezydencji przechowywano między innymi zbiory biblioteczne i dzieła sztuki, poświadczające możliwości finansowe i horyzonty intelektualne właścicieli.

Czas prosperity majątku trwał do II wojny światowej. Po jej zakończeniu poszukiwano dla kompleksu nowych funkcji, lokując w nim między innymi rolniczą spółdzielnię produkcyjną (kołchoz). Pałac kolejno adaptowano na biura i szkołę, zaś w końcu XX stulecia po części powrócono do funkcji związanej z gromadzeniem wiedzy - w 1996 roku w obiekcie umiejscowiono bibliotekę i ośrodek kultury.

Neogotycka rezydencja Jeleńskich
Na szczególną uwagę zasługuje forma architektoniczna pałacu z około 1860 roku, który w pełni wpisywał się w inspiracje stylistyką średniowieczną - chętnie wykorzystywaną w budowlach wznoszonych w dobie historyzmu. Siedziba uzyskała nieregularny plan, zbliżony do prostokąta uzupełnionego o aneksy. Uzyskana w ten sposób malowniczość były wynikiem świadomego działania i koncepcji architekta, a nie ograniczeń tworzonych przez zdefiniowany wcześniej przebieg murów. Mimo różnorodności bryła pozostaje dość zwarta i w części zasadniczej (z wyjątkiem niższych przybudówek) jest dwukondygnacyjna. Od frontu oraz od strony ogrodu wprowadzono centralne, płytkie ryzality, flankowane przez wieloboczne, neogotyckie wieżyczki. Na elewacjach zastosowano artykulację pilastrową (w przyziemiu) oraz lizenową (na piętrze). Trzony przyściennych podpór, ujmujących po dwie osie, ozdobiono prostokątnymi płycinami. W głównej, siedmioosiowej fasadzie, półkoliście zamknięte okna i drzwi wejściowe otrzymały ostrołukowe zwieńczenia. W trójosiowym ryzalicie, na piętrze, widnieją balkon z ozdobną balustradą. Inspiracje gotykiem silnie zaznaczyły się też we fryzie arkadkowym, koronującym piano nobile. Centralną partię fasady wieńczy schodkowa attyka z półkoliście zamkniętym przezroczem, nadającym wrażenie ażurowości - pierwotnie w prześwicie eksponowano herby Jeleńskich (Korczak) i Horwattów (Pobóg). Drugi ze znaków odnosił się do rodziny małżonki Kazimierza Jeleńskiego, Marii. Elewacje pałacu pozostają reprezentatywne dla czasu powstania rezydencji - budowlę wzniesiono bowiem u zarania okresu tak zwanego dojrzałego historyzmu, umownie datowanego na lata 1860-1895.

Na obu kondygnacjach wprowadzono układ dwutraktowy. Na parterze ulokowano między innymi kaplicę i paradną jadalnię, znajdującą się w ryzalicie ogrodowym. Na piano nobile najważniejszą przestrzenią była sala balowa, flankowana przez apartamenty mieszkalne. W czasach Jeleńskich wnętrza pałacu uzyskały kunsztowny wystrój. Wedle zachowanych informacji uwagę zwracały między innymi dębowe schody, intarsjowane posadzki, sztukatorskie zdobienia stropów i piece kaflowe z dekoracją rzeźbiarską. W rezydencji zgromadzono także cenne meble (wśród nich szafy gdańskie) oraz kolekcje dzieł sztuki i wyrobów rzemiosła artystycznego, do których należały wyroby porcelanowe. Nie mogło też zabraknąć galerii portretowej prezentującej antenatów właścicieli. Glinciszki były też miejscem przechowywania rodowe archiwum i okazałego księgozbioru.

Pałac był częścią wielkoprzestrzennego założenia rezydencjonalnego. Został wzniesiony nad brzegiem jeziora Szirwis i otoczony komponowaną roślinnością. Do siedziby wiodła aleja topolowa, przechodząca w dziedziniec z gazonami, który uformowano przed główną fasadą. W południowej części kompleksu założono modny park krajobrazowy. Nieodzowna była też obecność oficyn o różnorodnych funkcjach - od gmachów prestiżowych i rekreacyjnych, których przykładem była oranżeria, po budowle użytkowej (stajnię, gorzelnię, dom zarządcy, spichlerz czy piętrowy lamus, którego elewacje opięto boniowanymi pilastrami).

Założenie pałacowo-parkowe w Glinciszkach należy do lepiej zachowanych rezydencji neogotyckich na ziemiach litewskich. Zarówno forma architektoniczna jak i pamięć o jego chlubnej przeszłości sprawiają, że tamtejsza rezydencja pozostaje wyjątkowo cennym świadectwem aktywności fundacyjnej Jeleńskich oraz polskiej kultury.

Opracowanie:

Alina Barczyk
rozwiń
Fotografia przedstawiająca Założenie pałacowo-parkowe w Glinciszkach
Pałac Jeleńskich w Glinciszkach, fot. Vilensija, 2016

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz