Rezydencja Tyszkiewiczów w Landwarowie stanowi reprezentatywny przykład wielkoskalowego kompleksu, ukształtowanego dla rodu szlacheckiego na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wartość obiektu (wynikającą już z wysokiej klasy architektury) dopełniana jest przez pomięć o słynnych właścicielach. Co istotne, pałac należy zarazem do najlepiej udokumentowanych siedzib neogotyckich - znane jest między innymi autorstwo projektów założenia ogrodowego.

Dzieje landwarowskiej siedziby
Landwarów (vel Landwarowo) położony w okręgu wileńskim należy do ośrodków o średniowiecznej genezie. Najwcześniejsze wzmianki pochodzą z XIV stulecia, lecz początki wsi wiązać można z XI wiekiem. Pierwszą ważną postacią, w której rękach znajdowały się powyższe dobra, był Jan Sokołowicz-Kuncewicz, marszałek dworu Zygmunta Augusta. W późniejszych okresie Landwarów wielokrotnie zmieniał właścicieli - wśród najważniejszych gospodarzy można wymienić rodziny Sapiehów, Naruszewiczów, Chodkiewiczów i Dąbrowskich.

Dla architektonicznych dziejów dóbr kluczowym momentem był zakup majątku w 1855 roku przez Józefa Tyszkiewicza, który w kolejnej dekadzie dokonał rozbudowy siedziby. Rezydencja uzyskała nieregularną bryłę, w której główny akcent stanowiła wysoka, neogotycka wieża. W tej samej stylistyce utrzymano między innymi zwieńczenia nad częścią pałacu oraz wieloboczną basztę. Wygląd rezydencji w tym okresie został uchwycony na litografii Napoleona Ordy, który ukazał też schody prowadzące od budowli do brzegu jeziora. Literat i etnograf Edward Chłopicki w trakcie jednej z podróży krajoznawczych odwiedził przebudowany Landwarów, odnotowując, że: „pałacyk (…) w stylu szwajcarskim, odznacza się głównie leciuchną wieżycą i szerokim, o żelaznych słupach, podjazdowym gankiem”.

Neogotycki charakter zyskały też: wysoka, wolnostojąca baszta oraz ostrołukowa brama wjazdowa, zwieńczona spiżowym posągiem konia - udokumentowana zarówno na odbitce Ordy, jak i na ilustracji wydanej w „Kłosach” w 1887 roku. Uznanie odwiedzających budziło walory krajobrazowe, dopełnione przez komponowaną roślinność, sadzawki, fontannę i rzeźby. Nie mogło też zabraknąć pawilonów dopełniających program funkcjonalny - wśród nich gorzelni, młynów i zabudowań gospodarczych.

Po śmierci Józefa Tyszkiewicza w 1891 Landwarów stał się własnością jego syna, Władysława, który dokonał kolejnej przebudowy w duchu neogotyku. Prace, dzięki którym pałac uzyskał zachowaną do czasów obecnych formę, należały do najbardziej spektakularnych realizacji z końca XIX stulecia.

André i de Waegh. Rezydencja Władysława Tyszkiewicza
Urodzony w 1865 roku Władysław Tyszkiewicz był ważną postacią dla rozwoju gospodarczego i kulturalnego na ziemiach Rzeczypospolitej. Kształcił się w Paryżu w Szkole Nauk Politycznych, a następnie w Mediolanie, gdzie zdobył wiedzę z dziedziny automobilizmu. Hrabia wyróżniał się patriotyczną postawą - włączał się w działania prowadzące do ewakuacji rodaków z Krymu, zabiegał o prawa Polaków na Litwie, a od 1903 roku przewodził warszawskiemu Towarzystwu Popierania Przemysłu i Handlu Polskiego. Wspierał również kulturę i sztukę, należąc chociażby do współzałożycieli stołecznej filharmonii. Istotną rolę w poczuciu tożsamości Tyszkiewicza pełniła pamięć o rodzimej rezydencji w Landwarowie - do nazwy majątku nawiązał prowadząc podczas studiów w stolicy Lombardii antykwariat „Warowland”.

Po odziedziczeniu założenia pałacowego hrabia podjął decyzję o przeprojektowaniu siedziby i jej otoczenia. Do inwestycji zaangażowany został de Waegh - architekt belgijski, zapewne współpracujący przy realizacji z Tadeuszem Rostworowskim i Leandrem Marconim. Pochodzenie głównego twórcy projektu przyczyniło się do wprowadzenia motywów niderlandzkich, do których należało chociażby łączenie cegły z cementowanymi partiami muru, wprowadzanymi między innymi w narożach ryzalitów i obramieniach okien. Sięganie do różnych inspiracji europejskich wpisywało się jednocześnie w tendencje obecne w budownictwie lat 90. XIX wieku, gdy nadal utrzymywało się zainteresowanie formami czerpiącymi z wieków średnich, lecz stopniowo odchodzono od wzorców angielskich (na rzecz bardziej zróżnicowanych inspiracji). Inwestycję ukończono w 1899 roku. Gotowy pałac zyskał formę, która w większości przetrwała do dziś. Obiekt w większości jest dwukondygnacyjny, z podwyższonymi ryzalitami i wysoką więżą, której forma uległa wówczas znacznej monumentalizacji. Główne wejście, ujęte ostrołukowym portalem, umieszczono w centralnym ryzalicie, który połączono z bocznymi ryzalitami za pomocą podcieni arkadowych. Od drugiej strony w elewacji powielono układ trzech ryzalitów, lecz środkowy występ ukształtowano wielobocznie. Pałac zachwycał swoją skalą a zarazem dbałością o detale, które różnicowano w zależności od piętra i funkcji danej partii muru, nadając budowli dekoracyjny charakter. Równie interesująco prezentowały się wnętrza landwarowskiej rezydencji. W obszernym, dwukondygnacyjnym westybulu (z kamiennymi schodami wiodącymi na piętro), uwagę zwracały ustawione w niszach posągi Apolla i Flory. Na parterze zlokalizowano też jedną z najbardziej prestiżowych przestrzeni, które miały zaświadczać o horyzontach intelektualnych właściciela - czyli bibliotekę. Wyposażenie sali składało się przede wszystkim z mahoniowych szaf, w których przechowywano bogaty zbiór woluminów. Sposób pomieszczeń położonych na piano nobile na szczególną uwagę zasługują: sala balowa i jadalnia. Pierwsze z wymienionych wnętrz posiadało ściany obite czerwoną tkaniną a wśród znajdujących się w nim mobiliów wspomnieć można mebla sprowadzone z rzymskiego palazzo Torlonia oraz obrazy, których twórcami byli między innymi Guido Reni, Jacopo Bassano i Antoon van Dyck. Jadalnia była z kolei miejscem ekspozycji cennej kolekcji porcelany (w tym XVIII-wiecznych wyrobów manufaktury w Miśni oraz fajansów francuskich). Powyższe przykłady wystroju wskazują na ważną cechę pałacu i jego właściciela, związaną z pozyskiwaniem i sprowadzaniem do Landwarowa dzieł sztuki oraz wyrobów rzemiosła artystycznego. W efekcie siedziba stawała się miejscem gromadzenia i prezentacji dzieł ukazujących różne aspekty kultury europejskiej.

W czasach Władysława Tyszkiewicza przekształcono również otoczenie pałacu. Projekt założenia ogrodowego wykonał Édouard François André, zatrudniony także w rezydencjach rodu Tyszkiewiczów w Wace, Zatroczu oraz Połądze. Francuski architekt krajobrazu zasłynął w Europie dzięki zaangażowaniu w modyfikacje ogrodów w Tuilerie, parku przy willi Borghese w Rzymie oraz parku zamkowego w Luksemburgu. W zachowanych relacjach dotyczących prac w Landwarowie odnotowywano między innymi niwelowanie już istniejących pagórków i sypanie nowych, przesadzanie starych drzew i wprowadzanie nowej roślinności. Najbliżej pałacu usytuowano ogród regularny (z parterami tworzącymi finezyjne, ornamentalne wzory), zaś w nieco większej odległości ulokowano park krajobrazowy, sadząc nowe drzewa po przeciwległej stronie jeziora i formując malownicze, wijące się alejki spacerowa.

W dobie współczesności. Szansa na ocalenie a wartości kulturowe pałacu
W 2016 roku przeprowadzono licytację, podczas której założenie pałacowo-parkowe w Landwarowie nabył przedsiębiorca, który postanowił zrewitalizować cały kompleks, czyli pałac o powierzchni 1,9 tysięcy m2 oraz park przekraczający 2,5 hektara. Jednym z celów tak ambitnej inwestycji jest przywrócenie kompozycji ogrodowej zgodnej ze projektami Édouarda André. Sama siedziba będzie przystosowana do nowych funkcji - właściciel planuje utworzenie muzeum, kawiarni oraz restauracji. Prace rozpoczęto w 2018 roku dzięki środkom własnym oraz dofinansowaniu z Unii Europejskiej. Dzięki rewitalizacji obiekt ma szansą przetrwać - w momencie zakupu pałac wymagał gruntownego remontu (do dewastacji budowli przyczyniły się między innymi wcześniejsze zaniedbania oraz pożar, który wybuchł w 2014 roku). W złym stanie technicznym znajdowały się zarówno zawilgocone mury, elementy konstrukcyjne (zwłaszcza zgniła więźba dachowa), elewacje z licznymi uszkodzeniami cegieł i detali, jak i wnętrza. Godne pochwały okazało się podejścia inwestora - właściciel obiektu kontaktował się między innymi z osobami pamiętającymi pałac przed zniszczeniami z ostatnich dekad. Rozpoczęto też poszukiwania oryginalnych detali architektonicznych oraz elementów wyposażenia. Obiekty pochodzące z landwarowskiej rezydencji namierzono na przykład w warszawskich muzeach, w których zbiorach przechowywane są drzwi oraz rzeźby ukazujące personifikacje wiatrów, które pierwotnie zdobiły balustrady balkonów.

Prowadzona inwestycja stanowi szansę na ocalenie zabytku o szczególnej wartości kulturowej. O randze założenia pałacowo-parkowego w Landwarowie decyduje szereg czynników. Pierwszą grupę stanowią wątki związane z neogotycką formą architektoniczną - rozmachem inwestycji, jakością wysokiej klasy detali, wpisaniem w tendencje właściwe dla epoki tak zwanego późnego historyzmu (w których łączono i twórczo przetwarzano inspiracje czerpane z różnych regionów Europy - w tym z Niderlandów). Kluczowe znaczenie ma też ranga Tyszkiewiczów jaki właścicieli, inicjatorów obu przebudów i kolekcjonerów sprowadzających do Landwarowa dzieła sztuki (w tym obiektów, które dziś należą do zbirów muzealnych i pozostają świadectwem rozwoju XIX-wiecznej kultury). Unikatowość założenia rezydencjalnego wyraziła się też z ukształtowaniu wcześniej wspomnianego ogrodu przez Édouarda André - twórcę, który zyskał międzynarodowe uznanie. Efekt przekształceń rozpoczętych przez Józefa a dokończonych przez Władysława Tyszkiewicza od początku był doceniany i podziwiany, na co wskazują liczne przekazy tekstowe i ikonograficzne - wśród nich pocztówki, archiwalne fotografie bryły, terenu parkowego i wnętrz rezydencji.