Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-002009-P

Zamek w Starym Siole

Stare Sioło | Ukraina | obwód lwowski | rejon lwowski
ukr. Stare Seło (Старе Село)
Identyfikator: POL-002009-P

Zamek w Starym Siole

Stare Sioło | Ukraina | obwód lwowski | rejon lwowski
ukr. Stare Seło (Старе Село)

Wieś Stare Sioło (ukr. Старе Село) położona jest ok. 20 kilometrów na południowy wschód od Lwowa, w obwodzie lwowskim, w rejonie pustomyckim Ukrainy. Osada, leżąca na szlaku najazdów tatarskich (tzw. wołoskim), szybko doczekać się musiała własnego punktu oporu. Władysław II Jagiełło nadał Stare Sioło Zawiszy Czarnemu. Syn Zawiszy, Jan z Garbowa (pisał się też z Rożnowa) miał wznieść we wsi pierwszy, drewniany zamek. Córka Jana, a wnuczka Zawiszy Czarnego, Barbara, w 1486 r. wniosła Stare Sioło w posagu kasztelanowi krakowskiemu Janowi Tarnowskiemu, ojcu słynnego hetmana wielkiego koronnego Jana Amora Tarnowskiego. W rękach Tarnowskich Stare Sioło pozostawało do 1570 r., kiedy to po śmierci córki Jana Amora, Zofii, przeszło w ręce jej męża, Konstantego Wasyla Ostrogskiego, marszałka ziemi wołyńskiej i wojewody kijowskiego. W 1620 r., po śmierci kniazia Janusza Ostrogskiego, dobra starosielskie przeszły w ręce kasztelana wołyńskiego, wojewody bracławskiego i kijowskiego, Aleksandra Zasławskiego (żonatego z córką Janusza, Eufrozyną). W 1629 r. majątek odziedziczył jego syn Władysław Dominik Zasławski-Ostrogski. Następnie miejscowość należała do Lubomirskich, Sieniawskich, Czartoryskich, wreszcie zaś (od 1809 r. do II wojny światowej) do Potockich. Ostatnim właścicielem był Alfred Antoni Potocki, ordynat łańcucki.

Zamek w Starym Siole należy do największych warowni na Ukrainie. Posadowiony jest na stoku wzgórza, łagodnie opadającego od wschodu ku dolinie strumienia, niegdyś pokrytej mokradłami. Brak eksploracji archeologicznych utrudnia odpowiedź na pytanie, jak wyglądały najstarsze fortyfikacje w miejscu obecnie istniejącego zamku. Trudno też rekonstruować kształt nowej, murowanej warowni, wzniesionej w latach 80. XVI w. staraniem kniazia Konstantego Wasyla Ostrogskiego. W 1642 r. jej przebudowę rozpoczął Władysław Dominik Zasławski-Ostrogski, który uczynił Stare Sioło swą główną siedzibą. W 1648 r. jeszcze nieukończona rezydencja została zniszczona przez wojska Bohdana Chmielnickiego, oblegającego pobliski Lwów. Odbudowa i rozbudowa zamku nastąpiła w latach 1649-1654. Książę Dominik Zasławski przekształcił wcześniej istniejącą budowlę we wspaniałą rezydencję obronną, pełniącą też funkcje refugialne dla miejscowej ludności. Zamek, wzniesiony z cegły i kamienia, w całości tynkowany, posadowiony został na rzucie nieregularnego pięcioboku, zwężającego się ku zachodowi, z pięcioma basztami w narożach ze strzelnicami i szóstą (niezachowaną) basztą bramną w połowie kurtyny południowej. Baszta północna była szczególnie wysunięta poza mury zamkowe. Obwód murów posiadał długość ok. 500 metrów, przy grubości ok. 2 metrów i wysokości ok. 15 metrów. Powierzchnia dziedzińca zajmowała ponad 2 hektary. Zarówno baszty, jak i mury wyposażono w trzy poziomy strzelnic dla dział i broni ręcznej. Mury posiadały drewniane, dwukondygnacyjne ganki strzeleckie. Kurtyny wieńczyła prosta attyka arkadowa, na basztach zaś zastosowano bogatsze attyki o grzebieniach zdobionych wolutami, obeliskami i kulami. Dwukondygnacyjny i dwutraktowy pałac umieszczony został wzdłuż wschodniej kurtyny. Na baszcie, znajdującej się na osi pałacu, umieszczono kamienną tablicę z herbami Leliwa i Ogończyk i literami W D X O Y Z W S Ł S (Władysław Dominik, książę Ostrogski i Zasławski, wojewoda sandomierski, łucki starosta). W części południowej obszernego, niemal dwuhektarowego dziedzińca stała wieloboczna kaplica z niewielkim, prosto zamkniętym prezbiterium. Od strony południowej znajdował się budynek gospodarczy.

Cała budowla niewątpliwie robiła ogromne wrażenie, zarówno swą wielkością, jak i przepychem. Władysław Dominik Zasławski-Ostrogski, niewątpliwie jeden z najbogatszych ówczesnych magnatów ziem ukrainnych, stworzył rezydencję godną znaczenia swego rodu. Jednocześnie wiadomo, że III ordynat ostrogski był znawcą i mecenasem sztuki, w swej siedzibie posiadał bogatą bibliotekę. Dużo gorzej wypadał Władysław Dominik na polu dzielności politycznej, a już zupełnie źle - wojskowej. Z powodu zamiłowania do wygód i mało lotnego umysłu w 1648 pogardliwie przezwany został „pierzyną”. To właśnie Zasławskiemu, jako głównemu regimentarzowi, zarzucano, że poprzez nieudolne dowództwo doprowadził wojska polskie do dotkliwej klęski bitwie pod Piławcami 23-25 września 1648 r. Czy ten brak talentów militarnych odbił się na walorach obronnych siedziby Władysława Dominika? Zamek wzniesiono wedle zasad przestarzałego już systemu basztowego, w dodatku jego okazałe mury i attyki były świetnym celem dla artylerii wroga. Mimo to budowla zaskakująco dobrze poradziła sobie podczas obfitującej w zawieruchy wojenne 2. połowy XVII stulecia. W 1655 r. zamek nie został zdobyty przez powstańców Bohdana Chmielnickiego, ponownie oblegających Lwów. W 1672 r. oparł się Turkom, następnie zaś atakom tatarskim. Zapewne respekt wroga budziła już sama wielkość zamku, obsadzony liczną i dobrze przeszkoloną załogą mógł stanowić silny punkt oporu.

Władysław Dominik Zasławski-Ostrogski zmarł w Starym Siole 5 maja 1656 r. Po nim zamek odziedziczył jego jedyny syn, książę Aleksander Janusz Zasławski-Ostrogski, ostatni męski przedstawiciel kniaziowskich rodów Zasławskich i Ostrogskich, IV ordynat ostrogski. Nie wiadomo, czy dokonał on na zamku jakichkolwiek prac modernizacyjnych czy przebudów, tym bardziej, że początkowo z racji małoletniości Aleksandra zarząd nad jego dobrami sprawowała matka, Katarzyna Sobieska, secundo voto Radziwiłłowa. Po zgonie Aleksandra dobra starosielskie z zamkiem przeszły w ręce siostry Teofili Ludwiki, zamężnej najpierw z kniaziem Dymitrem Jerzym Wiśniowieckim, następnie zaś z Józefem Karolem Lubomirskim, marszałkiem wielkim koronnym. W rękach Lubomirskich zamek, na skutek braku zainteresowania właścicieli i niezbędnych remontów, znacznie podupadł. Następnie, wraz z ręką Elżbiety Heleny z Lubomirskich budowla przeszła do wojewody bełskiego i hetmana wielkiego koronnego Adama Mikołaja Sieniawskiego. Odnowił on zamek i utrzymywał go w dobrym stanie i gotowości bojowej - zaopatrzył m.in. cekhauz zamkowy w nowe działa, moździerze i broń ręczną. Za jego też czasów przebito nową bramę w murze od strony północno-zachodniej, nad wjazdem umieszczono tablicę z herbem Leliwa. W roku 1731, po ślubie z córką hetmana, Marią Zofią, zamek stał się własnością Augusta Aleksandra Czartoryskiego. W 1809 r. przeszedł w ręce Potockich. Nie rezydowali oni w Starym Siole, a wspaniałą niegdyś rezydencję Władysława Dominika przeznaczyli na browar, gorzelnię, magazyny i składy towarów. Przyczyniło się to rychło do rujnacji założenia, którą pogłębiło jeszcze założenie w pobliżu linii kolejowej. W końcu XIX w. budowla była już w większej części ruiną. Destrukcję obiektu przyspieszyły wydarzenia I wojny światowej, kiedy to na zamku stacjonowały wojska, następnie zaś doszło do zniszczenia znajdującego się w obrębie murów browaru. Do naszych czasów przetrwał niemal pełen obwód obronny, ruiny pałacu i czterech baszt. Całkowicie zniknęły z powierzchni ziemi kaplica oraz baszty bramna i zachodnia, mieszcząca niegdyś arsenał. Obecnie obiekt podlega dalszej degradacji i wymaga pilnie zabezpieczenia.

Czas powstania:
1584-1642
Opracowanie:
Piotr Lasek
rozwiń

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz