W tekście opisany jest zamek w Starym Siole, jednej z najstarszych osad Rusi Czerwonej, założonej przez księcia Dawida Igorowicza. Okolice te skolonizowane były jednak dopiero za panowania Kazimierza Wielkiego. Dalej następuje opis geograficzny miejscowości, zaś w dalszej części artykułu – opis oraz historia samego zamku znajdującego się w Starym Siole (Źródło: „Ziemia. Tygodnik Krajoznawczy Ilustrowany”, Warszawa 1911, nr 2, s. 8-9, za: Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa).

Uwspółcześniony odczyt tekstu

Zamek w Starym Siole.

Do najstarszych osad na Rusi Czerwonej należy niewątpliwie Stare Sioło, wieś w powiecie bobreckim, o dwadzieścia kilometrów na południowy wschód od Lwowa położona. Początkami sięga ono XII wieku, a założone zostało przez księcia Dawida Igorowicza, podobnie jak sąsiedni Dawidów, biorący nazwę od imienia swego założyciela, który tu, wśród nieprzebytych wówczas lasów i bagien, osadził niewolników zdobytych w wyprawie na Połowców, w jakiej wspólnie z Igorem putywelskim brał udział. Ale walka między Igorowiczami a Romanowiczami, w którą wmieszani byli także Polacy i Węgrzy, zniszczyła zupełnie te osady i odtąd przez dwa wieki nic o nich nie wiemy. Dopiero po zajęciu Rusi przez Kazimierza Wielkiego następuje ponowna kolonizacja tych okolic.

Stare Sioło leży w pięknej, lesistej okolicy, na krańcu płaskowyżu podolskiego, który w tym miejscu wznosi się na dość znaczną wysokość („Choin” nad Hryniowem 441 m, „Kamula” 477 m n.p.m.) i opada stromymi stokami ku północy. Zabudowania wiejskie rozsiadły się w dolinie potoku Dawidówki, którą idzie szlak kolei czerwonowiejskiej. Tuż u wjazdu do stacji kolejowej widnieją mury starego, niegdyś obronnego zamku. Budowę jego rozpoczął w r. 1642 Władysław Dominik książę Ostrogski-Zasławski, wojewoda sandomierski i starosta łucki, dla obrony przed najazdem Wołochów, Tatarów i kozactwa. Ale zanim jeszcze zdołano zamek ukończyć, zniszczyli go doszczętnie w r. 1648 kozacy pod wodzą Chmielnickiego. 

W następnym już jednak roku podjęto budowę zamku na nowo, i to w jeszcze większych niż poprzednio rozmiarach, gdyż mógł teraz pomieścić kilka tysięcy ludzi, i w ciągu pięciu lat ją ukończono. Nowy zamek obronny okazał się tak silny, że gdy w r. 1656 Chmielnicki ponownie Lwów oblegał, nie kusił się już bynajmniej o zdobycie zamku starosielskiego, zaopatrzonego w dostateczną załogę, broń i żywność. Skutecznie również opierał się zamek starosielski w roku 1672 i następnych nawale tureckiej i kilkakrotnym napadom Tatarów.

Po śmierci księcia Władysława Dominika, który zmarł tu w r. 1656, przeszły dobra starosielskie, a z nimi zamek, na Radziwiłłów, a po nich kolejno na Lubomirskich, Czartoryskich, a wreszcie Potockich. Dziś należy Stare Sioło do klucza podlwowskiego dóbr Romana hr. Potockiego.

Zamek starosielski należy do największych na Rusi. Potężne jego mury, wysokie 8, a grube do 2 m, zamykają przestrzeń wynoszącą mniej więcej cztery morgi, kształtu nieregularnego pięcioboku, opatrzonego po rogach wielobocznymi basztami. Mury wykonane z kamienia i cegły, tynki miejscami do dziś dnia zachowane. Ubikacje mieszkalne na piętro wysokie tworzą podwójny szereg otwartych krużganków, schodzących się w środku w wielkiej, czworobocznej, dwa piętra wysokiej baszcie. Na wewnętrznym jej frontonie widnieją dziś jeszcze inicjały fundatora (W. D. X. O. Z. W. S. L. S.), wraz z tarczą mieszczącą herby Półkozic i Pół-Leliwa. Zresztą wnętrze zupełnie zniszczone: pozostały jedynie obramowania ciosowe drzwi i okien i wierzch ozdobiony wyniosłą attyką. 

Stronę zewnętrzną murów ponad gzymsem kordonowym zdobią ostro imposty połączone łukami.
Wspaniała, a i dziś jeszcze mimo przekształceń i zniszczenia imponująca swymi rozmiarami książęca ongi siedziba, która gościła w swych murach w r. 1673 króla Jana III, zdążającego na Pokucie, podupadała z biegiem czasu coraz bardziej, a zamieniona w końcu na browar i magazyny, chyli się już szybko ku zupełnemu upadkowi, a nikt niestety nie poczuwa się do obowiązku ratowania tego starodawnego zabytku dziejowego od ostatecznego zniszczenia.