Uważny przechodzień, jeśli znajdzie się we właściwym miejscu, może dostrzec w Paryżu niewielkie polonika - kamienne tabliczki przypominające, że właśnie tutaj mieszkał Fryderyk Chopin. Spośród dziesięciu paryskich adresów kompozytora upamiętniono w ten sposób pięć, w tym pierwszy - przy Boulevard Poissonnière 27 oraz ostatni, przy Place Vendôme 12, gdzie artysta zmarł w 1849 r. Wyruszmy więc śladami Chopina po stolicy Francji.

Przyjeżdżając do Paryża we wrześniu 1831 r., Fryderyk Chopin miał za sobą burzliwe lata młodości: naukę w Warszawie, pierwsze sukcesy kompozytorskie, doświadczenie podróży i niespełnione marzenie o powrocie do ojczyzny po powstaniu listopadowym. W stolicy Francji, która była wówczas centrum artystycznym i politycznym Europy, pozostał aż do śmierci w 1849 r.

Miasto to stało się dla niego sceną życia twórczego i prywatnego, miejscem spotkań z elitą intelektualną i artystyczną, a także świadkiem choroby i odchodzenia.

Pierwsze spojrzenie na Paryż

Jesienią 1831 r. Chopin wynajął dwupokojowe mieszkanie na piątym piętrze kamienicy przy Boulevard Poissonnière 27. Z okien rozciągał się szeroki widok od Montmartre’u po kopułę Panteonu. Był to jego pierwszy stały adres w mieście, w którym zatrzymał się po trudnej podróży z Warszawy przez Wiedeń.

Żył skromnie, komponował, odwiedzał salony emigrantów, ale jeszcze nie miał ustalonej pozycji. Miejsce jednak chociaż urokliwe miało pewien mankament - uciążliwy dla zdrowego człowieka, ale przy rozwijającej się chorobie kompozytora będący prawdziwym wyzwaniem. Znajdowało się na piątym piętrze, przebycie wysokich kondygnacji stanowiło dla Chopina ciężar.

Już kilka miesięcy później Chopin wystąpił po raz pierwszy publicznie w Paryżu. 26 lutego 1832 r. w Hôtel Cromot-du-Bourg przy Rue Cadet 9 odbył się jego debiutancki koncert. W tym samym miejscu, szesnaście lat później, zagrał też po raz ostatni dla paryskiej publiczności w lutym 1848 r. Recenzenci chwalili po  występie subtelność jego gry, odmienną od wirtuozowskich popisów Ferenca Liszta (1811-1886) czy Friedricha Kalkbrennera (1785-1849). Lato 1832 r. przyniosło także ważne wydarzenie w życiu polskiej emigracji, w lipcu, w Hotelu Washington Opera, odbył się pierwszy bankiet środowisk emigracyjnych, w którym uczestniczył Chopin. Był to moment, gdy coraz wyraźniej wiązał się w Paryżu z polską diasporą. Z pewnością ulgą było dla niego przeniesienie się pod koniec 1832 r. do niewielkiego pensjonatu przy Cité Bergère 4 na Montmartre. Zamieszkał na pierwszym piętrze w skromnych warunkach. Jako artysta, który zaczynał zdobywać renomę.

Życie wśród przyjaciół

W latach 1833-1839 Chopin zamieszkiwał w reprezentacyjnej dzielnicy Chaussée d’Antin. Najpierw pod numerem 5, w Hôtel d’Épinay, gdzie dzielił mieszkanie z Aleksandrem Hoffmannem (1805-1867), a potem z Janem Matuszyńskim (1808-1842), lekarzami i przyjaciółmi z czasów warszawskich. To czas intensywnej pracy i dojrzewania artystycznego, a także uczestnictwa w życiu intelektualnym stolicy.

W 1836 roku Chopin przeniósł się nieopodal pod numer 38 Chaussée d’Antin do dwupokojowego mieszkania, w którym organizował wieczory muzyczne. Tu pojawiali się pisarz Honoré Balzac (1799-1850), Heinrich Heine (1797-1856), kompozytor i wirtuoz Ferenc Liszt (1811-1886) i pisarka George Sand (1804-1876). Spotkania te dopełniały bogate życie artystyczne kompozytora, które miało swój rytm także w drugim z historycznych salonach wytwórni fortepianów Pleyel, przy Rue de Rochechouart 22 - miejscu koncertów kameralnych, doskonałym dla subtelnej gry Chopina.

Po wyjeździe na Majorkę

Po powrocie z Majorki i wakacji w Nohant w 1839 r. oraz krótkiego pobytu w Marsylii Chopin osiadł w centrum Paryża, przy Rue Tronchet 5. Tu prowadził spokojniejsze życie, komponował nokturny i ballady, udzielał lekcji arystokratycznym uczniom. Coraz częściej bywał w Hôtel Lambert przy Rue Saint-Louis-en-l’Isle, będącym centrum politycznym i kulturalnym polskiej Wielkiej Emigracji. Spotykał się tam z Czartoryskimi, Mickiewiczem, Słowackim. W tym miejscu przecinało się jego życie prywatne i artystyczne z losami rodaków na obczyźnie.

W cieniu George Sand

Od listopada 1841 r. Chopin zamieszkał przy Rue Pigalle 16, w pawilonach wynajętych przez George Sand. To czas ich związku, pełen twórczej energii, ale i napięć. Przedmiejska w owym czasie okolica z ogrodami i eleganckimi rezydencjami, sprzyjała pracy i odpoczynkowi. Według legendy Chopin często przechodził przez pobliski pasaż Jouffroy, gdzie później powstał Hôtel Chopin, nazwany tak dopiero w 1970 r. Mówi się, że to właśnie tutaj mógł spotykać się z Sand w drodze do salonów Pleyela.

Square d’Orléans miejsce najdłuższego pobytu

Jesienią 1842 r. Chopin wprowadził się do domu nr 9 przy Square d’Orléans, gdzie na parterze wynajmował mieszkanie z sypialnią i salonem, do 1849 roku. Był to jego najdłuższy pobyt w jednym miejscu i najważniejsze paryskie mieszkanie. Na parterze urządził salon, w którym gościł przyjaciół i uczniów. Tu komponował mazurki, polonezy i preludia, przeżył rozstanie z George Sand i stąd wyjechał do Anglii w 1848 r. To tutaj, w sercu eleganckiego pasażu, coraz rzadziej opuszczał swój krąg uczniów i przyjaciół, a jego miejsce na paryskiej scenie zaczynały powoli zastępować wspomnienia dawnych triumfów.

Ostatnie miesiące

W czerwcu 1849 r Chopin przeniósł się do obszernego mieszkania przy Rue de Chaillot 74. Zdecydowały względy zdrowotne, finansowo pomogli miłośnicy jego twórczości. Chociaż trudno sobie to dzisiaj wyobrazić, ale wówczas była to wciąż jeszcze podparyska miejscowość. Dawny adres nie istnieje, dom zburzono w 1866 r., a ulicy zmieniono bieg, a jej fragment nosi dziś nazwę Rue de Bauchart. To miejsce opisał Cyprian Kamil Norwid „Ta ulica, która zaczynała się od Pól Elizejskich, miała po lewej stronie szereg domów, których parterowe piętra wychodziły na ogrody i z których można było zobaczyć kopułę Panteonu i cały Paryż. To jedyne miejsce, z którego perspektywa przypominała nieco rzymską. Apartament Chopina miał ten sam widok. Jego głównym pomieszczeniem był ogromny salon z dwoma oknami, w których stał nieśmiertelny fortepian”. We wrześniu 1849 roku Chopin zamieszkał w apartamencie przy Place Vendôme 12, gdzie opiekę sprawowała nad nim siostra Ludwika Jędrzejewiczowa (1807-1855). To mieszkanie stało się miejscem śmierci kompozytora, 17 października, o drugiej w nocy.

Jego pogrzeb odbył się w świeżo wzniesionym, monumentalnym kościele Madeleine 30 października 1849 r. Zgromadził około 3000 osób, a podczas uroczystości, zgodnie z wolą kompozytora, zabrzmiało Requiem Mozarta oraz jego własny „Marsz żałobny”. Było to ostatnie wielkie paryskie wydarzenie związane z życiem Chopina. Stąd jego ciało zostało przeniesione na paryski cmentarz Père-Lachaise, gdzie rok później powstał jego nagrobek. Tylko serce, siostra Ludwika, zabrała ze sobą do Warszawy.

Paryskie pamiątki

W Paryżu do dziś zachowały się liczne pamiątki po Fryderyku Chopinie. Najważniejszym miejscem jest Biblioteka Polska na Wyspie św. Ludwika (Île Saint-Louis), gdzie w zaaranżowanym salonie Chopina zgromadzono meble, portrety i przedmioty codzienne związane z kompozytorem. Wśród najcenniejszych paryskich pamiątek po Chopinie znajdują się dwa słynne portrety: wykonany przez Eugène’a Delacroix (1798-1863) obraz, przechowywany w Luwrze oraz portret Ary’ego Scheffera (1795-1858) znajdujący się w zbiorach paryskiego Muzeum Carnavalet. Warto wspomnieć, że w 1911 r. powstało w Paryżu, istniejące do dzisiaj, Towarzystwo Chopinowskie (Société Chopin). Jego założyciel Édouard Ganche (1880-1945) zgromadził obszerną kolekcję chopinianów, niestety uległa ona rozproszeniu po jego śmierci. Od 1983 r. Towarzystwo jest organizatorem corocznego paryskiego Festiwalu Chopinowskiego.

W przestrzeni miasta kompozytor upamiętniony jest aż przez dwa pomniki: w Parc Monceau oraz w Ogrodzie Luksemburskim (Jardin du Luxembourg), a także wspomniane tablice, umieszczone na czterech dawnych adresach przy: 

• Boulevard Poissonnière 27 - tablica z napisem: FREDERIC CHOPIN / HABITA CETTE MAISON / 1831-1832 //.
• Rue Pigalle 16 - tablica z napisem: Ici s’élevaient / les pavillons qu’habitaient / George SAND & Frédéric CHOPIN / de 1839 à 1842??.
• Square d’Orleans 9 - tablica z napisem: FREDERIC CHOPIN / HABITA CETTE MAISON / 1842 à 1849 //.
• Rue de Chaillot 74 - odsłonięta w 2010 r. tablica z napisem: Fryderyk Chopin (1810-1849) / resida en ce Lieu / de mai à août 1849 // Plac Vendôme 12 - tablica z napisem: „Frederic Francois Chopin / ne a Zelazowa-Wola (Pologne)/ le 22 fevrier 1810 / est mort dans cette maison / le 17 octobre 1849”.   

Więcej o paryskich śladach o Chopinie znaleźć można, m.in. w książce André Delapierre, Thomas Schlunke, „Chopin à Paris”, Paris 2004, a także artykule Anny Czarnockiej, zamieszczonym na portalu Chopin.pl, w portalu „Dziedzictwo za granicą. Baza poloników”, w tekście Henryka Musielaka, zamieszczonym w „Ruchu Muzycznym” (1978 r.), w tekście, zamieszczonym na stronie paryskiego Towarzystwa Chopinowskiego, w artykule „Pleyel & Chopin”, zamieszczonym na portalu Histoire de piano oraz książce Cecilia Jorgensen, Jens Jorgensen, „Chopin and the Swedish Nightingale”, Paris 2003.