Tekst w czasopiśmie "Wieści z Polski" opisujący uroczystość odsłonięcia pomnika Adama Mickiewicza w Paryżu. Opisane są osoby, które przemawiały podczas tego wydarzenia, wspomniana jest specjalna msza św., a także przebieg i obsada uroczystości (Źródło: „Wieści z Polski”, Warszawa 1929, R: 2, nr 5, s. 8-9, za: Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa).

Uwspółcześniony odczyt tekstu

Odsłonięcie pomnika Adama Mickiewicza w Paryżu. 

Dnia 28 kwietnia b.r. odbyła się w Paryżu podniosła uroczystość, radosna dla serca każdego Polaka, mianowicie odsłonięcie pomnika Adama Mickiewicza. Już w przeddzień t.j. w sobotę dn. 27 odbyła się akademja w języku francuskim w wielkim amfiteatrze Sorbony staraniem Collège de France, którego Mickiewicz był niegdyś profesorem, wespół z towarzystwem France-Pologne. 

Zagaił zebranie członek instytutu p. Maurycy Croiset, poczem profesor André Mazon wygłosił wspaniały odczyt o życiu i twórczości Mickiewicza. Przemawiali również przedstawiciel Ministerstwa W.R. i O.P. Franciszek Potocki, rektor Kallenbach, prof. Ujejski, profesor K. Kostanecki, Andrzej Strug. Na sali obecni byli: p. ambasador Chłapowski w otoczeniu personelu ambasady, konsul generalny Poznański wraz z personelem konsulatu, generał Gouraud, biskup Chaptal, ambasador Panafieu, rodzina Wieszcza w osobach Józefa Mickiewicza, Marii Mickiewiczówny, dr. Ludwika Góreckiego, Leona Royer, kapitana Choisy, marszałkowie Daszyński i Szymański oraz wicemarszałek senatu Stanisław Posner, delegacje wszechnic polskich i związków literackich i tłumy publiczności. 

Na zakończenie artysta francuski Herve deklamował „Odę do Młodości” i inne utwory Mickiewicza. Nazajutrz w niedzielę odbyła się Msza św. w kościele polskim Wniebowzięcia, którą celebrował ksiądz Lagoda, nowy rektor polskiej misji katolickiej we Francji. Na nabożeństwie obecny był także Ignacy Paderewski, przybyły ze Szwajcarii, b. marszałek Pułaski, generał Demain, szef misji wojskowej francuskiej w Polsce. Piękne kazanie okolicznościowe wygłosił ks. Łuczak. 

O godzinie 3-ej po południu odbyło się uroczyste odsłonięcie pomnika na placu Almy. Pomnik dłuta Bourdelle’a jest jednym z najpiękniejszych, jakie Paryż posiada. Poprzednio już u stóp pomnika wmurowano garść polskiej ziemi specjalnie przywiezionej z kopca Kościuszki. Odsłonięcie pomnika odbyło się w obecności przedstawicieli władz miejskich, wojskowych i cywilnych. 

Prezydenta Doumergue reprezentował generał Sassem, ministra Brianda - ambasador Laroche, poza tem obecni byli posłowie czechosłowacki, jugosłowiański, fiński i attaché wojskowy angielski, dyrektor departamentu sztuk pięknych Paul Léon, marszałek izby Buisson, który specjalnie przybył z Cannes, były ambasador Panafieu, prefekt policji Chiappe, Ignacy Paderewski, delegacja polska z ministrem Carem, na czele z marszałkami Daszyńskim i Szymańskim, wicemarszałkiem senatu Stanisławem Posnerem, szereg wybitnych osobistości polskich i francuskich oraz przedstawiciele kilkudziesięciu towarzystw polskich z północnej i wschodniej Francji ze sztandarami. 

Przy pomniku przemawiali po kolei najpierw wiceprzewodniczący Towarzystwa France-Pologne, p. Lewandowski, - prezes rady miejskiej miasta Paryża Lemarchand, - minister oświaty Marnaud, ostatni zaś ambasador Chłapowski, który rozpoczął swe przemówienie słowami Victora Hugo: 

„Mówić o Mickiewiczu, znaczy mówić o pięknie i sprawiedliwości, której był obrońcą, mówić o obowiązku, którego był bohaterem, mówić o wyzwoleniu, którego był zwiastunem”. 

Wyraziwszy zaś wdzięczność inicjatorom pomnika, jego autorowi oraz miastu Paryżowi i rządowi francuskiemu, podkreślił ambasador nierozerwalność węzłów, łączących Francję z Polską we wspólnych wysiłkach ku obronie tradycji przodków i kierowanie swych ludów przez miłość ojczyzny ku ideałom pokoju, sprawiedliwości i postępu. Francja nie zawiodła pokładanych w niej przez Mickiewicza i wszystkich Polaków nadziei. Zakończył ambasador Chłapowski swe przemówienie, wznosząc okrzyk „Niech żyje Francja”. 

Po przemówieniu nastąpiło składanie wieńców - od miasta Paryża, od Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, od Towarzystwa Opieki Kulturalnej nad wychodźtwem polskim we Francji, od Armii Polskiej, od studentów polskich, z Litwy, od Uniwersytetu w Wilnie. Ten ostatni był uwity z kłosów i kwiatów polnych litewskich. O godzinie 5-tej po południu odbyła się w sali Iena akademja w języku polskim, na której przemawiał m.in. Stefan Rejer, prezes Związku Robotników Polskich we Francji. 

Po akademji nastąpił koncert, wieczorem zaś odbył się obiad w Ambasadzie na cześć prezydenta Doumergue’a i artu na 1000 osób. We wszystkich uroczystościach związanych z odsłonięciem pomnika brał udział Zdzisław ks. Lubomirski, prezes Opieki Polskiej nad rodakami na obczyźnie. Tak szczegółowy opis uroczystości tych podany tu został w tem przekonaniu, że hołd, złożony w stolicy Francji przez przedstawicieli obu zaprzyjaźnionych narodów wielkiemu Poecie-wygnańcowi, miły będzie sercom Polaków z obczyzny, którzy podobnie jak On zdała od Ojczyzny będąc, z myślą o Niej żyją i pracują. 

Mickiewicz, który „kochał cały Naród, wszystkie przyszłe i przeszłe jego pokolenia”, dla emigrantów-tułaczów, którzy po upadku powstania znaleźli schronienie na francuskiej ziemi, najczulszą żywił troskę. Aby ukoić ich tęsknotę za utraconym krajem, stawił im przed oczy w arcydziele swem „Panu Tadeuszu” piękność przyrody polskiej i życia polskiego. Mówił o tem Ignacy Chrzanowski, wybitny krytyk i znawca polskiej literatury, na odczycie, wygłoszonym w kilka dni po odsłonięciu pomnika Mickiewicza w Bibliotece Polskiej w Paryżu, i wykazywał owe „wartości trwałe, nie tylko wiekowe, ale nawet wiekuiste zarówno polskie jak ogólnoludzkie”, które wielki poeta wzniósł do skarbnicy ducha polskiego. 

Dla emigrantów stworzył Mickiewicz „Księgi Pielgrzymstwa”, które zaczynają się od przykazania wiary w przyszłość i miłość Ojczyzny. Nie brakło wprawdzie emigrantom miłości Ojczyzny, ale brakło im wiary w przyszłość, mówił dalej Ignacy Chrzanowski. Dlatego zaczął poeta od przykazania wiary i powraca do niego w innem miejscu, mówiąc: „Strzeżcie się utyskiwania i narzekania i powątpiewania”. 

A dalej jeszcze napomina Mickiewicz, że wśród emigrantów „trafiają się ludzie zaraźliwi to jest źli Polacy, którzy zarażają innych niewiarą swoją. Pomnik wzniesiony przez wielkiego artystę Bourdelle’a, który choć obcy, odczuł głębiej niż inny ducha poety, stanie się niewątpliwie miejscem pielgrzymek wielu Polaków, nowoczesnych tułaczy - emigrantów, we Francji chleba szukających. 

Niechże wzniesiona do góry ręka Mistrza przypomina im wzniosłe jego przykazanie i wskazuje jak żyć potrzeba, aby nie tylko na obczyźnie nic z ducha swego nie utracić, ale jeszcze bardziej go pogłębić i poszerzyć, każdy według miary swojej siłę czerpiąc u źródeł wiecznie żywych miłości i wiary, z których brał natchnienie Mickiewicz.