Muzeum Sztuki Walters (The Walters Art Museum) w Baltimore to jedna z najważniejszych kolekcji sztuki w Stanach Zjednoczonych, znana z wyjątkowo szerokiego ujęcia historii kultury – od starożytnego Egiptu po XIX-wieczną Europę. To właśnie w tym europejskim segmencie zbiorów odnaleźć można dzieła związane z historią Rzeczypospolitej, które świadczą o obecności polskich wątków w sztuce dawnego kontynentu. W kolekcji znaleźć możemy obiekty powiązane z polskim dziedzictwem. Szczególnie interesujące dwa z nich wpisujące się ikonografię Augusta II Mocnego i Stanisława Leszczyńskiego. Ponadto odnaleźć możemy kufel z przedstawieniem Zygmunta I (1467-1548) pochodzący z ok. 1550-1575 , pochodzący z  1719 roku portret Marii Klementyny Sobieskiej. Dziełem o XX wiecznym rodowodzie jest „The Szyk Haggadah” manuskrypt, jeden z najdroższych, jakie wykonane zostały w XX wieku – jego autorem jest Amerykanin polskiego pochodzenia Arthur Szyk (1894-1951).

Pierwszym z nich jest misa Augusta II Mocnego (1670-1733). Ten okazały późnobarokowy zabytek został wykonany około 1720 roku dla Augusta II Mocnego (1670-1733), elektora Saksonii i króla Polski. Jest jednym z dwóch bliźniaczych egzemplarzy, które po raz pierwszy zaprezentowano w 1722 roku w słynnym Grünes Gewölbe w Dreźnie – monarszym skarbcu, który w 1723 roku przekształcono w publiczne muzeum. Drugi z nich nadal znajduje się w kolekcji drezdeńskiej. Różnią się sposobem przedstawienia umieszczonego na nich konia. Obiekt z kolekcji amerykańskiej przedstawiony jest w bardziej dynamicznej poziome  unoszący przednie nogi w dynamicznym, pokazowym ruchu, zaś niemiecki w kłusie paradnym.

Obiekt ten stanowi świadectwo splendoru dworu saskiego i jednocześnie wyraźny znak symbolicznego połączenia Saksonii i Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Na misie z agatu osadzono dynamicznie przedstawionego wykonanego w emalii konia, który zgodnie z opisem z 1722 roku ma „polską dekorację”. Z bogato emaliowanego czapraka wystaje rękojeść miecza koronacyjnego oraz krzyż Orderu Orła Białego – najwyższego polskiego odznaczenia, ustanowionego przez Augusta w 1705 roku.

Na odwrocie kielicha umieszczono emaliowaną plakietę z wizerunkiem jeźdźca na koniu, czyli Pogoń herb Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wśród pozostałych polskich emblematów znajdują się: korona królewska Polski spoczywająca na purpurowej poduszce biały orzeł. Ponadto odnaleźć możemy monogram Augusta II. Dekorację wzbogacają elementy animalistyczne – psy i salamandry – subtelnie wplecione w barokowy ornament akantu.

Całość wykonano z niezwykłym kunsztem charakterystycznym dla twórczości Johanna Melchiora Dinglingera, nadwornego jubilera saskiego, który od 1698 roku kierował pracownią wraz z braćmi: Georgiem Friedrichem (emalierem) i Georgiem Christophem (złotnikiem). Artyści ci czerpali z zasobów mineralnych Saksonii, kontynuując renesansową tradycję łączenia półszlachetnych kamieni i emalii ze szlachetnymi metalami. Warto dodać, że międzynarodowa renoma Dinglingera była tak duża, że w 1712 roku gościł w swoim domu samego cara Piotra Wielkiego.

Drugim jest miniatura z wizerunkiem Stanisława Leszczyńskiego z około. 1750 roku. Jest to medalion z portretem króla Stanisława Leszczyńskiego (1677-1766) w stroju reprezentacyjnym z okresu jego panowania w Lotaryngii. Obraz został wykonany techniką miniaturową i zamknięty w metalowej, owalnej ramie z oczkiem do zawieszenia charakterystycznej dla osiemnastowiecznych portretów osobistych, często noszonych jako pamiątka lub znak lojalności.

Król ukazany jest w półpostaci, z lekko skręconą sylwetką i wzrokiem skierowanym ku widzowi. Ubrany jest w ciemny, bogato haftowany mundur z ozdobnymi guzikami i akselbantami (epolety), typowy dla francuskiej mody dworskiej. Przez pierś przewieszona jest biała szarfa orderowa, a na piersi widnieje gwiazda Orderu Ducha Świętego, czyli najwyższego orderu francuskiego, nadawanego wyłącznie członkom dynastii królewskiej i głowom zaprzyjaźnionych państw. W dłoni Leszczyński trzyma laskę marszałkowską lub ceremonialną buławę, będącą symbolem władzy i autorytetu.

Portret łączy w sobie cechy reprezentacyjnego wizerunku monarszego i sentymentalnej miniatury dworskiej, typowej dla stylu portretowego połowy XVIII wieku, zwłaszcza na dworze w Lunéville i Nancy. Podobne ujęcia można znaleźć w portretach Jeana-Baptiste’a van Loo oraz Jeana Girardeta, nadwornych malarzy Stanisława Leszczyńskiego w Lotaryngii.

Oba dzieła wpisują się w szerszy kontekst europejskiego mecenatu artystycznego, w którym polscy władcy zarówno z dynastii saskiej, jak i z kręgu francuskiej arystokracji, byli aktywnymi uczestnikami.

W kolekcji muzeum znajduje się również iluminowana Hagada Paschalna opracowana przez polsko-żydowskiego artystę Artura Szyka w latach 1934-1936. Jest to pierwsze wydanie z roku 1940. Dzieło to, uważane za jedno z najwybitniejszych osiągnięć sztuki książki XX wieku, stanowi wizualny komentarz artysty do historii żydowskiego wyjścia z Egiptu oraz aluzję do współczesnych mu wydarzeń politycznych, w szczególności wzrostu nazizmu w Europie. Hagada zawiera 48 pełnostronicowych miniatur malowanych akwarelą i gwaszem, w których tekst hebrajski został zintegrowany z iluminacjami w duchu średniowiecznej tradycji rękopiśmienniczej. W warstwie wizualnej Artur Szyk połączył stylistykę średniowiecznych manuskryptów z nowoczesnym, zaangażowanym przekazem politycznym. Tradycyjne sceny – jak „Cztery pytania” czy „Czterech synów”  zostały uzupełnione o aluzje do realiów lat 30. XX wieku. Przykładem jest postać Niegodziwego Syna, stylizowana na sympatyka nazizmu z charakterystycznym wąsikiem i strojem przypominającym niemiecki mundur.

Początkowo artysta planował publikację Hagady w Polsce lub Francji, jednak ze względu na wyraźne odniesienia polityczne (m.in. swastyki na opaskach egipskich żołnierzy) wydawcy odmówili współpracy. W 1937 roku Szyk przeniósł się do Londynu, gdzie rozpoczął współpracę z nowo utworzoną oficyną Beaconsfield Press, powstałą specjalnie w celu wydania Hagady. Wtedy, prawdopodobnie pod wpływem cenzury lub sugestii politycznych, artysta zamalował najbardziej kontrowersyjne symbole. W 1940 roku ukazało się pierwsze wydanie Hagady Szyka – luksusowy nakład liczący 250 egzemplarzy na pergaminie, oprawionych w skórę, z równoległym tekstem hebrajskim i angielskim oraz komentarzem historyka Cecila Rotha. Publikacja została zadedykowana królowi Jerzemu VI i spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem – „The Times” określił ją jako dzieło „godne miejsca wśród najpiękniejszych książek, jakie stworzyła ręka człowieka”. Szyk wykorzystywał archaizujące formy, takie jak inicjały zdobione bogatą paletą kolorystyczną, złocenia i ornamentykę florystyczną, by podkreślić sakralny wymiar Hagady, a zarazem nadawał im aktualny przekaz moralny. Jego prace cechuje mistrzostwo miniatury oraz dbałość o ikonograficzną precyzję i narracyjność.

Katalog

Puchar z przedstawieniem Zygmunta I
Matthes Gebel (ok. 1500-1574)
ok. 1550-1575, medal 1538
wys. 25,8 cm
nr inw. 57.1029

Nabyty przez Henry'ego Waltersa w 1908 r., przekazany do kolekcji muzeum w formie testamentalnej.

Obiekt pokazywany na wystawach
2000 - Small Northern European Portraits from The Walters Art Gallery, Baltimore. National Gallery of Art, Washington.
1994 - Artful Dining: The Exhibition. The Walters Art Gallery, Baltimore.
1971-1972 - World of Wonder. The Walters Art Gallery, Baltimore.

W 1966 roku poddany był drobnym pracom konserwatorskim 

Reprodukcja i więcej informacji w katalogu muzeum

Kielich Augusta II Mocnego
Johann Melchior Dinglinger

ok. 1700-1720
agat, złoto, srebro, srebro pozłacane, emalia, diamenty i kamienie półszlachetne
wys. 29 cm
nr inw. 57.1994 

Zakup muzealny w 1971 r.

Obiekt do 2025 roku był czterokrotnie eksponowany (informacja za kartą katalogową)
2014-2016 -  „From Rye to Raphael: The Walters Story”, The Walters Art Museum, Baltimore.
2003-2004 -  „The Fabergé Menagerie. The Walters Art Museum”, Baltimore; Columbus Museum of Art, Columbus; Portland Art Museum, Portland.
1984 -   „Objects of Vertu: Precious Works of the Eighteenth Century”, The Walters Art Gallery, Baltimore.
1971-1972 -  „World of Wonder”. The Walters Art Gallery, Baltimore.

W roku 2014 poddany był drobnym pracom konserwatorskim w związku z przygotowaniem go na wystawę

Reprodukcja i więcej informacji w katalogu muzeum

Partyzana z motywem dwugłowego orła, korony i tarczy herbowej
Artysta polski (wg katalogu muzealnego)
1719

stal, drewno
wys. 276,9 cm
nr inw. 51.1319

Obiekt z kolekcji Augusta II Mocnego; nabyty prawdopodobnie przez rodzinę Liechtensteinów; Nowy Jork, aukcja 19 listopada 1926 r., pozycja nr 287.

Reprodukcja i więcej informacji w katalogu muzeum

Portret Marii Klementyny Sobieskiej
ok. 1719
olej na płótnie
109,3 × 96,4 × 6 cm
nr inw. 37. 406

Pochodzenie kolekcja Don Marcello Massarentiego, Rzym następnie kupiony przez Henry Walters w 1902, w 1931 przekazany do muzeum (testamentem)

Obiekt jest eksponowany na wystawie stałej (czerwiec 2025 roku)

2006-2009 -  „Bedazzled: 5,000 Years of Jewelry from the Walters Art Museum. Frist Center for the Visual Arts”

Reprodukcja i więcej informacji w katalogu muzeum

Medalion z wizerunkiem Stanisława Leszczyńskiego
artysta nieznany (identyfikowany z kręgiem niemieckim)
1738-1750
akwarela na papierze
6,4 × 7,7 cm
nr inw. 38,33

Pochodzenie prawdopodobnie zapis testamentowy w 1931 roku

Reprodukcja i więcej informacji w katalogu muzeum

The Szyk Haggadah

Artur Szyk (1894-1951)
1940 (pierwsze wydanie) druk, tusz na pergaminie
28,8 x 25 cm
nr inw. 92.1349

Zakup muzealny ze środków Fundacji W. Altona w 2018 roku

Obiekt pokazywany na wystawie
2023 - New on the Bookshelf: Expanded Narratives, part I. 

Reprodukcja i więcej informacji w katalogu muzeum