Walters Art Museum w Baltimore posiada jedną z najcenniejszych kolekcji dzieł sztuki w Stanach Zjednoczonych. W europejskiej części zbiorów znajduje się sześć obiektów związanych z historią Rzeczypospolitej.

Wśród nich są cztery zabytki powiązane z polskimi królami - jaspisowy kufel z przedstawieniem Zygmunta I Starego, puchar i partyzana z kolekcji Augusta II Mocnego oraz miniatura w formie medalionu z wizerunkiem Stanisława Leszczyńskiego. Do poloników należy także portret Marii Klementyny Sobieskiej. Z kolei obiektem o XX-wiecznym rodowodzie jest Hagada paschalna Artura Szyka - arcydzieło sztuki ilustratorskiej i edytorskiej.

Puchar misternie zdobiony

Jednym z najciekawszych eksponatów jest puchar ceremonialny Augusta II Mocnego, elektora Saksonii i króla Polski. Ten późnobarokowy, misternie zdobiony zabytek wykonano około 1720 roku w Pradze. Jest to jeden z dwóch bliźniaczych egzemplarzy, zaprezentowanych po raz pierwszy w 1722 roku w słynnym Grünes Gewölbe (pol. Zielone Sklepienie) w Dreźnie - monarszym skarbcu, który już w następnym roku przekształcono w publiczne muzeum. Drugi puchar nadal znajduje się w kolekcji drezdeńskiej. Oba obiekty różnią się opracowaniem figurki konia osadzonej na misie z agatu. Egzemplarz z Walters Art Museum ukazuje go w bardziej dynamicznej pozie, z uniesionymi przednimi nogami, natomiast ten ze zbiorów drezdeńskich - w kłusie paradnym.

Puchar stanowi świadectwo splendoru dworu saskiego i zarazem symbolicznie podkreśla unię personalną Saksonii z Rzeczypospolitą Obojga Narodów. Na misie, obok wspomnianego konia, umieszczono - zgodnie z opisem z 1722 roku - „polską” dekorację. Z bogato emaliowanego czapraka wyłaniają się rękojeść miecza koronacyjnego oraz krzyż Orderu Orła Białego, najwyższego polskiego odznaczenia ustanowionego w 1705 roku przez Augusta II. Do polskich odniesień należą także korona spoczywająca na purpurowej poduszce oraz biały orzeł. Na odwrocie pucharu znajduje się emaliowana plakieta z Pogonią, czyli herbem Wielkiego Księstwa Litewskiego. Ozdobnym elementem jest także monogram monarchy. Całość dopełniają detale animalistyczne - psy i salamandry - subtelnie wplecione w barokowy ornament akantu.

Jest to dzieło wysokiej klasy, wykonane z doskonałym wyczuciem formy, charakterystyczne dla twórczości Johanna Melchiora Dinglingera, który od 1698 roku pełnił funkcję nadwornego jubilera władców Saksonii. Współpracował on z braćmi: Georgiem Friedrichem (emalierem) i Georgiem Christophem (złotnikiem). Artyści ci kontynuowali renesansową tradycję łączenia półszlachetnych kamieni i emalii ze szlachetnymi metalami. Międzynarodowa renoma Dinglingera była tak duża, że w 1712 roku w jego pracowni gościł car Piotr Wielki.

Miniaturowy portret króla

Interesującym obiektem jest również miniaturowa, owalna akwarela przedstawiająca króla Stanisława Leszczyńskiego w stroju reprezentacyjnym z okresu jego panowania w Lotaryngii. Portret, datowany na około 1750 rok, ma formę medalionu - ujęto go w metalową, owalną ramę z oczkiem do zawieszenia, charakterystyczną dla XVIII-wiecznych portretów osobistych, często noszonych jako pamiątka lub znak lojalności.

Władca został ukazany w półpostaci, z lekko skręconą sylwetką i wzrokiem skierowanym ku widzowi. Ma na sobie ciemny, bogato haftowany mundur z ozdobnymi guzikami, akselbantami i epoletami. Przez prawą pierś przewieszona jest biała szarfa orderowa, a na lewej piersi widnieje gwiazda Orderu Ducha Świętego - najwyższego orderu francuskiego, nadawanego członkom dynastii królewskiej oraz głowom zaprzyjaźnionych państw. W dłoni Stanisław Leszczyński trzyma laskę - symbol władzy i autorytetu.

Portret łączy cechy reprezentacyjnego wizerunku monarszego i sentymentalnej miniatury dworskiej, typowej dla stylu portretowego połowy XVIII wieku, zwłaszcza na dworze w Lunéville i Nancy. Podobne ujęcia można znaleźć w lotaryńskich portretach Jeana-Baptiste’a van Loo (1684-1745) oraz Jeana Girardeta (1709-1778), nazywanego „malarzem króla Polski” Stanisława Leszczyńskiego.

Hagada Szyka

W zbiorach Walters Art Museum znajduje się także bogato zdobiona Hagada paschalna z ilustracjami polsko-żydowskiego artysty Artura Szyka - egzemplarz pierwszego wydania z 1940 roku. Publikacja uchodzi za jedno z najwybitniejszych osiągnięć sztuki ilustratorskiej i edytorskiej XX wieku. Obejmuje 48 pełnostronicowych miniatur, malowanych akwarelą i gwaszem, w których tekst hebrajski wkomponowano w iluminacje nawiązujące do średniowiecznej tradycji rękopiśmiennej. Widoczne są w nich m.in. inicjały zdobione bogatą paletą barw, złocenia oraz ornamentyka florystyczna. Miniatury Szyka wyróżniają się rozbudowaną ikonografią, narracyjnością i dbałością o szczegół. Stanowią wysokiej klasy przykład miniatury książkowej, w której artysta świadomie odrzucił modernizm na rzecz twórczego zwrotu ku przeszłości.

Oryginalność „Hagady Szyka” polega jednak przede wszystkim na połączeniu archaizującej stylistyki, podkreślającej sakralny wymiar tekstu, z nowoczesnym, zaangażowanym przekazem politycznym. Tradycyjne sceny, takie jak „Cztery pytania” czy „Czterej synowie”, uzupełniono aluzjami do realiów lat 30. XX wieku. Przykładem jest postać Niegodziwego Syna, stylizowana na sympatyka nazizmu - z charakterystycznym wąsikiem i strojem przypominającym niemiecki mundur.

Początkowo Szyk planował publikację Hagady w Polsce lub we Francji, jednak ze względu na wyraziste odniesienia polityczne - m.in. swastyki na opaskach egipskich żołnierzy - wydawcy odmówili współpracy. W 1937 roku artysta przeniósł się do Londynu i rozpoczął współpracę z oficyną Beaconsfield Press, powołaną specjalnie z myślą o wydaniu Hagady. W toku prac, prawdopodobnie pod wpływem cenzury lub sugestii politycznych, zamalował najbardziej kontrowersyjne symbole.

Pierwsze wydanie Hagady Szyka miało charakter luksusowy: przygotowano jedynie 250 egzemplarzy na pergaminie, oprawionych w skórę, z równoległym tekstem hebrajskim i angielskim oraz komentarzem historyka Cecila Rotha. Publikację zadedykowano królowi Jerzemu VI. Spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem, a „The Times” określił ją jako dzieło „godne miejsca wśród najpiękniejszych książek, jakie stworzyła ręka człowieka”.

Katalog poloników w Walters Art Museum

Kufel z przedstawieniem Zygmunta I Starego
Matthes Gebel (ok. 1500-1574)
Kufel: około 1550-1575 roku, medal: 1538 rok
Wysokość 25,8 cm
Nr inw. 57.1029

Nabyty przez Henry'ego Waltersa (1848-1931) w 1908 roku. Przekazany do kolekcji muzeum w zapisie testamentowym w 1931 roku. W 1966 roku poddany był drobnym pracom konserwatorskim.

Obiekt był prezentowany na wystawach:

• w 2000 roku, „Small Northern European Portraits from The Walters Art Gallery”, National Gallery of Art, Washington;
• w 1994 roku, „Artful Dining: The Exhibition”, The Walters Art Gallery, Baltimore;
• w latach 1971-1972, „World of Wonder”, The Walters Art Gallery, Baltimore.

Reprodukcja i dodatkowe informacje w katalogu muzeum
 

Puchar ceremonialny Augusta II Mocnego
Johann Melchior Dinglinger
Około 1720 roku
Agat, złoto, srebro, srebro pozłacane, emalia, diamenty i kamienie półszlachetne
Wysokość 29 cm
Nr inw. 57.1994

W zbiorach muzeum od 1971 roku. W 2014 roku poddany był drobnym pracom konserwatorskim w związku z przygotowaniem go na wystawę.

Obiekt był prezentowany na wystawach:

• w latach 2014-2016, „From Rye to Raphael: The Walters Story”, The Walters Art Museum, Baltimore;
• w latach 2003-2004, „The Fabergé Menagerie”, Walters Art Museum, Baltimore; Columbus Museum of Art, Columbus; Portland Art Museum, Portland;
• w 1984 roku, „Objects of Vertu: Precious Works of the Eighteenth Century”, The Walters Art Gallery, Baltimore;
• w latach 1971-1972, „World of Wonder”, The Walters Art Gallery, Baltimore.

Reprodukcja i dodatkowe informacje w katalogu muzeum


Partyzana z kolekcji Augusta II Mocnego z motywem dwugłowego orła, korony i tarczy herbowej
Artysta polski
1719 rok
Stal, drewno
Wysokość 276,9 cm
Nr inw. 51.1319

Obiekt z kolekcji Augusta II Mocnego; kupiony przez Henry’ego Waltersa na aukcji w Nowym Jorku 19 listopada 1926 roku (pozycja nr 287).

Reprodukcja i dodatkowe informacje w katalogu muzeum

Miniatura z wizerunkiem Stanisława Leszczyńskiego
Artysta nieznany (identyfikowany z kręgiem niemieckim)
1738-1750
Akwarela na papierze
6,4 × 7,7 cm
Nr inw. 38.33

Prawdopodobnie zapis testamentowy Henry’ego Waltersa z 1931 roku.

Reprodukcja i dodatkowe informacje w katalogu muzeum

Portret Marii Klementyny Sobieskiej
Około 1719 roku
Olej na płótnie
109,3 × 96,4 × 6 cm
Nr inw. 37.406

Obraz pochodzi z rzymskiej kolekcji Don Marcello Massarentiego (1817-1905). Zakupiony przez Henry’ego Waltersa w 1902 roku, a w 1931 roku przekazany do muzeum zapisem testamentowym. 

Obiekt jest eksponowany na wystawie stałej (stan na czerwiec 2025 roku). W latach 2006-2009 był także prezentowany na wystawie „Bedazzled: 5,000 Years of Jewelry from the Walters Art Museum” w Frist Center for the Visual Arts w Nashville, The John and Mable Ringling Museum of Art w Sarasota oraz w Walters Art Museum w Baltimore.

Reprodukcja i dodatkowe informacje w katalogu muzeum

Hagada Szyka
Artur Szyk
1940 rok (pierwsze wydanie) druk, tusz na pergaminie
28,8 x 25 cm
Nr inw. 92.1349

Zakup sfinansowany ze środków Fundacji W. Altona Jonesa w 2018 roku.
Obiekt pokazywany w 2023 roku na wystawie „New on the Bookshelf: Expanded Narratives, part I”.

Reprodukcja i dodatkowe informacje w katalogu muzeum

Wszystkie opisy katalogowe opracowano na podstawie danych Walters Art Museum w Baltimore.