Autor nieznany, pomnik Tadeusza Kościuszki w Zuchwil, 1817, piaskowiec, medalion z brązu, obręcz i krzyż żeliwne, fot. Norbert Piwowarczyk, 2024, wszelkie prawa zastrzeżone
Źródło: Instytut Polonika
Fotografia przedstawiająca Pomnik Tadeusza Kościuszki w Zuchwil
Autor nieznany, pomnik Tadeusza Kościuszki w Zuchwil, 1817, piaskowiec, medalion z brązu, obręcz i krzyż żeliwne, fot. Andrzej Pieńkos, 2014
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Pomnik Tadeusza Kościuszki w Zuchwil
Autor nieznany, pomnik Tadeusza Kościuszki w Zuchwil, 1817, piaskowiec, medalion z brązu, obręcz i krzyż żeliwne, fot. Andrzej Pieńkos, 2014
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Pomnik Tadeusza Kościuszki w Zuchwil
Autor nieznany, pomnik Tadeusza Kościuszki w Zuchwil, 1817, piaskowiec, medalion z brązu, obręcz i krzyż żeliwne, fot. Andrzej Pieńkos, 2014
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Pomnik Tadeusza Kościuszki w Zuchwil
Autor nieznany, pomnik Tadeusza Kościuszki w Zuchwil, 1817, piaskowiec, medalion z brązu, obręcz i krzyż żeliwne, fot. Andrzej Pieńkos, 2014
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Pomnik Tadeusza Kościuszki w Zuchwil
Autor nieznany, pomnik Tadeusza Kościuszki w Zuchwil, 1817, piaskowiec, medalion z brązu, obręcz i krzyż żeliwne (fragment), fot. Norbert Piwowarczyk, 2024, wszelkie prawa zastrzeżone
Źródło: Instytut Polonika
Fotografia przedstawiająca Pomnik Tadeusza Kościuszki w Zuchwil
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-001447-P

Pomnik Tadeusza Kościuszki w Zuchwil

Identyfikator: POL-001447-P

Pomnik Tadeusza Kościuszki w Zuchwil

Warianty nazwy:
Kosciuszko-Denkmal in Zuchwil

Tadeusz Kościuszko zmarł na emigracji w Solurze 15 października 1817 r. i jego zwłoki złożono po zabalsamowaniu w tamtejszym kościele jezuitów. W 1818 r. zostały ekshumowane i przewiezione do Krakowa, wcześniej jednak podzielone dawnym zwyczajem, dotyczącym wielkich osobistości: serce otrzymała zgodnie z testamentem zmarłego jego przyjaciółka Emilia Zeltner (zabrała je w okolice Lugano, gdzie się osiedliła po zamążpójściu, skąd trafiło w 1895 do polskiego muzeum w Rapperswilu i ostatecznie do Warszawy), natomiast jej ojciec Franz Xavier Zeltner (Kościuszko mieszkał u tej rodziny w Solurze) wnętrzności, które pochował 17 października na cmentarzu w pobliskim Zuchwil, obok kościoła katolickiego St. Martin. Zeltner również wzniósł tam oryginalny pomnik, nieznanego projektu, nawiązujący do rozpowszechnionego w XVIII w. klasycystycznego modelu kompozycji elementarnych brył (por. np. koncept J.W. Goethego w jego parku w Weimarze pomnika Dobrej Fortuny, pomniki w duńskim parku Jaegerspris).

Miejsce to szybko stało się celem pielgrzymek polskich emigrantów, w epoce romantyzmu powstała legenda, zgodnie z którą autorem koncepcji pomnika miałby być Andrzej Towiański. O ile z powodów chronologii jest to wykluczone, to mógł on istotnie mieć udział w dodaniu w 1844 r. na froncie cokołu brązowego medalionu Kościuszki, repliki dzieła sławnego francuskiego portrecisty Pierre-Jeana Davida d’Angers. Medalion otacza napis po łacinie: „Fratres patri suo. Die XV Octobris MDCCCXXXXIV” / Bracia-rodacy ojcu swemu w dniu 15 października 1844). Piramidalną kompozycję schodków i czteroczęsciowego cokołu wieńczy kula z krzyżem i promienną złotą gwiazdą. Pod medalionem wykuty napis po łacinie: „Viscera Thaddae Kościuszko deposita die XVII Octobris MDCCCXVII”. Pierwotny stan pomnika i jego otoczenia ukazuje litografia według Zygmunta Vogla z 1824 r. Polscy patrioci gromadzili się przy pomniku przy różnych okazjach, nie tylko związanych z samym Naczelnikiem, łożyli także datki i fundowali wyposażenie sąsiedniej kaplicy (m.in. rodzina Olizar w 1832 r.). Barwna akwatinta Franza Graffa z 1839 r. ukazuje hołd „Polskich emigrantów przy gobie Kościuszki w Zuchwil”. W roku powstania styczniowego, 23 września 1863 r., swoje uniesienia patriotyczne spisał Henryk Merzbach w wierszu „Na grobie Kościuszki”. Pomnik pozostał na swoim miejscu nawet po likwidacji przykościelnego cmentarza. Teren wokół niego zaczęto lokalnie określać jako „Polenanlage”.

Obok pomnika znajduje się kamienna ława wykuta w 1941 r. przez polskiego żołnierza Pakułę wg projektu Tadeusza Tomaszewskiego, artysty krakowskiego i żołnierza II Dywizji Strzelców Pieszych. Napis na niej określa dzień internowania w Szwajcarii polskich żołnierzy: „18.VI.1940”. Miejsce kultu narodowego wzbogacił postawiony obok pomnik Tadeusza Reytana (inauguracja w 1880 r., w setną rocznicę śmierci, zniesiony ok. 1950 r.), a następnie, w 1942 r. przebudowa i przekształcenie pobliskiej kaplicy cmentarnej przez polskich artystów-żołnierzy w tzw. „Polenkapelle”. Prowadzone w XIX w. w gospodzie Birchi księgi wpisów odwiedzających pomnik zostały po 1936 r. przeniesione do Muzeum Kościuszki w Solurze. Na miejscu natomiast trwa tradycja składania pod pomnikiem w pierwszą niedzielę listopada wieńców przez ambasadora RP w Szwajcarii, przedstawicieli Polonii i władz lokalnych. Jedna z uliczek w Zuchwil została nazwana Kosciuszkoweg. W 2010 r. przeprowadzona została konserwacja pomnika i całego otoczenia. Opiekę nad całym założeniem sprawuje Kosciuszko-Gesellschaft z Solury.

Osoby powiązane:
Czas powstania:
1817
Bibliografia i archiwalia:
  • Jan Zieliński, „Nasza Szwajcaria”, Warszawa 1999, s. 191.
  • „Polskie ślady w Solurze i Zuchwilu / Polnische Spuren in Solothurn und Zuchwil”, red. P. Zielony, T. Ackermann, R. Pawłowski, Warszawa–Solothurn 2022.
  • „Tadeusz Kosciuszko. Freiheitskämpfer, Reformator, Staatsmann”, red. F.C. Furrer, nr specjalny „Solothurn. Festzeitung” z 27.09.2011.
Słowa kluczowe:
Publikacja:
19.07.2024
Ostatnia aktualizacja:
22.10.2024
Opracowanie:
prof. Andrzej Pieńkos
rozwiń

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz