Historia Bawarii kryje wiele postaci, które miały wpływ na losy regionu, a jedną z nich była Teresa Kunegunda Sobieska (1676-1730), córka króla Jana III Sobieskiego i Marii Kazimiery. Jej małżeństwo z elektorem Maksymilianem II Emanuelem było nie tylko związkiem dynastycznym, ale także pełnym napięć i dramatów osobistych.

Małżeństwo i rozczarowania
Teresa Kunegunda była ukochanym dzieckiem Jana III Sobieskiego, który nazywał ją pieszczotliwie „Pupusieńką”. Wychowana w otoczeniu artystów i intelektualistów, biegle władała kilkoma językami i miała zamiłowanie do sztuki. Jej ślub z elektorem Bawarii Maksymilianem II Emanuelem odbył się w 1695 roku, a w posagu wniosła astronomiczną sumę 500 000 talarów. Choć początkowo żyła w luksusie, małżeństwo szybko przyniosło jej gorzkie rozczarowanie. Maksymilian Emanuel, znany z licznych romansów, nie zamierzał rezygnować ze swoich miłosnych podbojów. W 1700 roku Teresa Kunegunda poważnie rozważała rozwód, nie mogąc dłużej znosić niewierności męża, ponoć nawet ogoliła głowę. Ostatecznie jednak pozostali razem, choć relacje między nimi nie należały do ciepłych. Mimo problemów małżeńskich, para doczekała się dziesięciorga dzieci. Momentem przełomowym okazało się odkrycie przez elektorkę listów miłosnych Maksymiliana do hrabiny Arco, co pogłębiło jej poczucie odrzucenia.

Regentka w czasach wojny
W 1701 roku rozpoczęła się wojna o sukcesję hiszpańską, w której Maksymilian II Emanuel stanął po stronie Francji. W 1704 roku, po klęsce wojsk bawarskich pod Höchstädt, Maksymilian Emanuel zmuszony był uciekać z kraju. Teresa Kunegunda została na miejscu i przez kilka miesięcy pełniła funkcję regentki, starając się utrzymać kontrolę nad sytuacją. Wkrótce jednak cesarskie wojska wkroczyły do Monachium, a ona sama została odsunięta od władzy. Jej sytuacja stała się dramatyczna - odcięta od męża, odkryła, że nie ma już realnej władzy ani wpływu na losy swoich dzieci. Po utracie poparcia politycznego oraz osobistych upokorzeniach zdecydowała się na ucieczkę, towarzyszył jej spowiednik. Wyjechała do Włoch, gdzie spotyka się w Padwie z przybyłą z Włoch matką. Obie panie przeprowadzają się do Wenecji. Jednak szybko okazuje się, że po latach nie potrafią się już porozumieć, a sztywny dworski ceremoniał nie ułatwia im kontaktów. Teresa Kunegunda postanawia wrócić do Monachium, ale jest już za późno. Na granicy - na wyraźne polecenie cesarza - zostaje zatrzymana. Nie może wrócić do domu, ani do swoich dzieci. Schronienie znalazła ponownie w Wenecji, gdzie nie ma już jednak jej matki, spędziła tam kolejnych kilka lat.

Dziesięć lat wygnania
Wenecja stała się dla Teresy Kunegundy azylem, ale życie tam dalekie było od królewskiego splendoru. Choć miała dostęp do kulturalnego życia miasta, jej sytuacja finansowa była trudna, a kontakt z dziećmi ograniczony. Przez dekadę nie mogła wrócić do Bawarii, ponieważ Austria odmówiła jej prawa powrotu. W tym czasie jej starsi synowie zostali wysłani do Klagenfurtu, a młodsze dzieci pozostały pod opieką Habsburgów w Monachium. Władze cesarskie nie tylko nie pozwoliły jej na powrót, ale także przejęły pełną kontrolę nad Bawarią, co doprowadziło do krwawych represji. Wydarzenia te, znane jako morderstwa bożonarodzeniowe Sendlingerów, były efektem brutalnego tłumienia buntów przeciwko habsburskiej okupacji. Teresa Kunegunda mogła jedynie bezsilnie obserwować dramatyczne wydarzenia rozgrywające się w jej adoptowanej ojczyźnie.

Powrót do Monachium
Dopiero w 1715 roku, po zakończeniu wojny o sukcesję hiszpańską, pozwolono jej wrócić do Bawarii. Spotkanie z dziećmi było pełne emocji, choć nie udało się jej odbudować dawnej pozycji. Maksymilian Emanuel powrócił do Monachium, ale ich relacja pozostawała chłodna. Teresa Kunegunda wycofała się z życia politycznego i skupiła na działalności religijnej. W tym samym roku ufundowała klasztor sióstr serwitek, jako wyraz wdzięczności za możliwość powrotu. Po śmierci męża w 1726 roku jej syn Karol Albrecht został nowym elektorem Bawarii, a pozostali synowie przyjęli godności biskupów. Sama Teresa Kunegunda zdecydowała się na powrót do Wenecji, gdzie zmarła cztery lata później. Jej ciało przewieziono do Monachium i pochowano w książęcej krypcie w Kościele Teatynów. Ciekawostką jest fakt, że jej serce i wnętrzności zostały umieszczone w osobnym naczyniu - była to wówczas częsta praktyka wśród europejskich monarchów.

Polonika związane z Teresą Kunegundą Sobieską i bawarskie Sobiesciana

Polonika w rezydencji monachijskiej
(Residenz München, Residenzstraße 1, 80333 München)
W Rezydencji Monachijskiej znajduje się rodzinny portret Jana III Sobieskiego autorstwa Henriego Gascara (1635-1701). Obraz, zatytułowany „Jan III Sobieski z rodziną”, został namalowany około 1691 roku. Kompozycja obrazu ukazuje Jana III Sobieskiego i jego żonę Marii Kazimierę d’Arquien („Marysieńkę”) (1641-1716) w otoczeniu ich dzieci. Po lewej stronie króla przedstawieni zostali jego synowie: Jakub Ludwik (1667-1737), Aleksander Benedykt (1677-1714) oraz Konstanty Władysław (1680-1726). Po prawej stronie królowej znajduje się Jadwiga Elżbieta Amalia (1673-1722), żona Jakuba, wraz z ich córką Marii Leopoldyną (1693-1695) oraz Teresa Kunegunda Sobieska (1676-1730). Olej na płótnie.

Henri Gascar, „Jan III Sobieski z rodziną”, 2 poł. XVII w., olej na płótnie, 90 × 72 cm, nr. inw. ResMü.Gw 90 

W zbiorach Rezydencji Monachijskiej, w Galerii Przodków (Ahnengalerie), znajduje się również portret Teresy Kunegundy Sobieskiej, namalowany około 1691 roku. Obraz ten został umieszczony w XVIII-wiecznej galerii portretowej dynastii Wittelsbachów, wśród 121 wizerunków członków tego rodu. W tej rokokowej sali odnaleźć można także trzy portrety księżniczek wywodzących się z polskich rodów królewskich. Obecność portretów Teresy Kunegundy Sobieskiej w Rezydencji Monachijskiej świadczy o jej znaczącej roli na bawarskim dworze oraz o dynastycznych powiązaniach między Sobieskimi a Wittelsbachami. Jako córka Jana III Sobieskiego i żona elektora Bawarii Maksymiliana II Emanuela, Teresa Kunegunda odegrała kluczową rolę w politycznych układach europejskich końca XVII i początku XVIII wieku. Portrety te stanowią nie tylko świadectwo jej pozycji, ale także przykład reprezentacyjnego malarstwa barokowego, które podkreślało prestiż i znaczenie postaci królewskich oraz ich rodzin. Więcej o portretach w rezydencji monachijskiej piszemy w tym artykule. 
W pałacowych zbiorach można także znaleźć inne dzieła z epoki Sobieskich, ukazujące związki Polski z Bawarią.

Atelier Georgesa Desmaréesa, portret Teresy Kunegundy, po 1730, olej na płótno 

Portret Teresy Kunegundy Sobieskiej w pałacu Nymphenburg 
(Schloss Nymphenburg, Schloss Nymphenburg 1, 80638 München)
Portret Teresy Kunegundy Sobieskiej autorstwa Johanna Andreasa Wolffa z 1704 roku, znajdujący się w Rezydencji Monachijskiej, ukazuje elektorkę Bawarii w uroczystej pozie, siedzącą na tle monumentalnej architektury z widoczną kolumną symbolizującą trwałość dynastii. Ubrana w bogato zdobioną suknię i płaszcz podbity gronostajem, trzyma w dłoni miniaturę swojego syna Karola Albrechta przyszłego cesarza, króla Czech i elektora bawarskiego Karola VII Bawarskiego. Portret wpisuje się w tradycję barokowego malarstwa dworskiego, cechującego się dbałością o detale, bogactwem tkanin oraz psychologiczną głębią postaci. Wolff, jako nadworny malarz Bawarii, inspirował się francuską szkołą portretową, tworząc wizerunek pełen majestatu i symboliki politycznej. W tle obrazu znajduje się inskrypcja potwierdzająca jej tytuły elektorskie i królewskie. Portret powstał w okresie trudnym dla Teresy Kunegundy, gdy jej mąż, Maksymilian II Emanuel, został zmuszony do opuszczenia Bawarii w wyniku wojny o sukcesję hiszpańską, a ona sama przez pewien czas pełniła funkcję regentki. W tym kontekście obraz zyskuje dodatkowe znaczenie jako manifest lojalności dynastycznej i podkreślenie roli Teresy Kunegundy jako strażniczki interesów Wittelsbachów. 

Johann Andreas Wolff, 1704, olej na płótnie, 160 x 119 cm, nr inw. Ny.G 21

Portret Teresy Kunegundy Sobieskiej w pałacu Nordkirchen (północne Niemcy)
(Schloss Nordkirchen, Lüdinghausen)
Portret Teresy Kunegundy Sobieskiej autorstwa Josepha Viviena to reprezentacyjne dzieło barokowego malarstwa dworskiego, powstałe w 1725 roku i przechowywane w Pałacu Nordkirchen. Jest to oficjalny portret mający podkreślać jej status i znaczenie na dworze bawarskim. Na obrazie Teresa Kunegunda została ukazana w pełnej postaci, ubrana w bogato zdobioną srebrzystą suknię z haftami i perełkami, podkreślającą jej arystokratyczny status. Na ramionach ma niebieski płaszcz podbity gronostajem, symbolizujący władzę i pochodzenie królewskie. Prawą ręką opiera się na poduszce, na której umieszczono koronę elektorską, wskazującą na jej pozycję jako elektorki Bawarii. Na pierwszym planie widoczny jest mały czarny pies, prawdopodobnie symbolizujący lojalność i oddanie. Tło obrazu tworzy monumentalna architektura, a bogato zdobione zasłony dodają kompozycji przepychu i dostojeństwa. Joseph Vivien, francuski malarz barokowy, był jednym z czołowych portrecistów dworu bawarskiego. Jego styl charakteryzował się wpływami francuskiej szkoły portretowej, a w szczególności twórczości Hyacinthe'a Rigaud i Nicolasa de Largillière. W jego dziełach widoczna jest szczególna dbałość o światłocień, fakturę materiałów i oddanie detali takich jak jedwabie, koronki czy biżuteria. Modelunek twarzy w jego portretach jest subtelny, co nadaje postaciom psychologiczną głębię. Wizerunek Teresy Kunegundy ukazuje ją z godnością i spokojem, bez przesadnej wyniosłości, co czyni ten portret wyjątkowym wśród oficjalnych wizerunków arystokracji XVIII wieku.Kunszt malarski Josepha Viviena wprowadził francuską elegancję do niemieckiego malarstwa dworskiego.

Joseph Vivien (1657-1734), portret Teresy Kunegundy Sobieskiej, 1704, olej na płótnie,

Portrety Sobieskich w Nowym Pałacu Schleißheim koło Monachium 
(Neues Schloss Schleissheim - Bayerische Staatsgemäldesammlungen, 85764 Oberschleißheim)
1. Portret konny Jana III Sobieskiego w Nowym Pałacu w Schleißheim 
Portret konny przedstawiający króla Jana III Sobieskiego (1629-1696) w rynsztunku, gromiącego wojska ottomańskie podczas bitwy pod Wiedniem w 1683 r., w zbiorach Nowego Pałacu w Schleißheim należy do najcenniejszych wizerunków władców polskich w niemieckich zbiorach muzealnych. Dla kolekcji Nowego Pałacu w Schleißheim ma on szczególne znaczenie nie tylko z uwagi na to, że obraz prawdopodobnie wyszedł spod pędzla uznanego francuskiego malarza scen historycznych Pierre'a Denisa Martina [znanego także jako Martin Młodszy albo Martin Gobelins (1663-1742)], ale także ze względu na historię stojącą za znalezieniem się królewskiego wizerunku w kolekcji elektora bawarskiego Maksymiliana Emanuela Wittelsbacha. Barokowy pałac, w którego zbiorach dziś znajduje się obraz, mimo że nie został ukończony zgodnie z projektem rezydencji i ostatecznie zrealizowano zaledwie jedno jego skrzydło, ma monumentalny charakter, a jego wnętrze odzwierciedla zainteresowania właściciela. Dowodem na to są liczne obrazy batalistyczne w kolekcji. 

Pierre Denis Martin (przypisywany), „Portret konny Jana III Sobieskiego”, olej na płótnie, 126 x 100 cm, nr inw. 2432

2. Obraz „Alegoria zjazdu elektora Maxa Emanuela z rodziną”
Obraz „Alegoria zjazdu elektora Maksymiliana II Emanuela z rodziną”, autorstwa Josepha Viviena, powstały w 1733 roku, przedstawia scenę historyczną z 1715 roku, kiedy to Maksymilian II Emanuel, elektor Bawarii, po długiej rozłące spotkał się ze swoją rodziną w zamku Lichtenberg am Lech. W centrum kompozycji widoczny jest Maksymilian II Emanuel, ujęty w oficjalnej, reprezentacyjnej pozie. Trzyma za rękę swoją żonę, Teresę Kunegundę Sobieską, podkreślając jedność rodziny po latach przymusowej separacji spowodowanej wojną o sukcesję hiszpańską. Elektor, który przez lata przebywał na emigracji we Francji, wraca do Bawarii jako władca odzyskujący swoje księstwo. Towarzyszą mu ich dzieci, w tym najstarszy syn, Karol Albrecht, późniejszy cesarz rzymski, który z największym szacunkiem i emocjonalnym uniesieniem całuje dłoń matki. W tle monumentalna architektura oraz alegoryczne postaci symbolizują doniosłość tego wydarzenia. Obraz jest bogaty w motywy alegoryczne, typowe dla malarstwa barokowego, mające na celu nadanie scenie uniwersalnego, propagandowego przesłania. W prawym górnym rogu dostrzec można personifikację pokoju i sprawiedliwości, które ukazują triumf dobra po latach konfliktów. Bogini Minerva, symbol mądrości, prowadzi młodszych książąt, co podkreśla ich edukację i przygotowanie do przyszłych ról politycznych. Wenecja, uosabiana przez kobiecą postać, wyraża wdzięczność za schronienie udzielone Teresie Kunegundzie podczas jej wygnania. W oddali widnieje personifikacja Monachium, ukazana jako kobieta w powitalnym geście, wyrażająca radość z powrotu elektorskiej pary.

Dzieło, wykonane w monumentalnym formacie, miało nie tylko upamiętniać historyczne spotkanie, ale także stanowić polityczne oświadczenie - obraz propagował legitymizację władzy Maksymiliana II Emanuela oraz podkreślał przyszłość dynastii Wittelsbachów, szczególnie poprzez wyróżnienie postaci Karola Albrechta jako jego następcy. W kontekście historycznym malowidło powstało na zamówienie arcybiskupa Kolonii, Josepha Clemensa Bawarskiego, brata elektora, aby przypomnieć o jedności bawarskiej rodziny elektorskiej oraz triumfalnym powrocie Maksymiliana po latach wojennej zawieruchy. Kompozycja obrazu jest wysoce teatralna, co wpisuje się w charakterystyczny dla epoki barokowy język sztuki, gdzie symbolika i gesty odgrywały kluczową rolę. Joseph Vivien, francuski malarz nadworny Wittelsbachów, inspirował się ikonografią dworską znaną z dzieł takich mistrzów jak Hyacinthe Rigaud czy Nicolas de Largillière, nadając portretowi zarówno majestatyczny, jak i emocjonalny charakter. Obraz przechowywany jest obecnie w Bayerische Staatsgemäldesammlungen w Monachium, jest jednym z najważniejszych obrazów propagandowych XVIII wieku, ukazujących triumf Bawarii po wojnie oraz jedność dynastii Wittelsbachów. 

Joseph Vivien (1657-1734), „Alegoria zjazdu elektora Maxa Emanuela z rodziną”, 1733, olej na płótnie, 530 x 644 cm, nr inw. 2477

3. Joseph Vivien (1657-1734), „Portret Teresy Kunegundy Sobieskiej”, kopa, 1719, olej na płótnie, 235 x 169 cm, nr inw. 2479

4. „Maria Kazimiera z dziećmi”, olej na płótnie, 129 x 97,5 cm, nr inw. 2433, ekspozycja pokój 43

Portrety Sobieskich w Alte Pinakothek Monachium
(Alte Pinakothek München - Bayerische Staatsgemäldesammlungen)
1. Portret króla Jana III Sobieskiego, olej na płótnie, 76,7 x 66,8 cm, nr inw. 6718

2. Portret króla Jana III Sobieskiego, olej na płótnie,  77,4 x 62,2, nr inw. 7551

3. Książę Aleksander Polski, syn Jana III. Sobieskiego, olej na płótnie, 73 x 58, nr inw. 6722

4. Portret Marii Kazimiery, olej na płótnie, 79,8 x 66,5, nr inw. 6719

5. Książę Jakub Ludwik Sobieski, olej na płótnie, nr inw. 6720

6. Teresa Kunegunda Sobieska, olej na płótnie, 46 x 36,1, nr inw. 4398

7. Michał Hartwagner, „Portret Teresy Kunegundy Sobieskiej”, olej na płótnie, 210 x 1300,5 cm, nr inw. 4289

8. Portret Teresy Kunegundy Sobieskiej jako Wenus z Kupidynem i gołębiami
Obraz olejny na płótnie z około 1699 roku, autorstwa Martina Maingauda, przedstawia Teresę Kunegundę Sobieską w roli Wenus, w towarzystwie Kupidyna i dwóch gruchających gołębi. 

9. Martin Maingaud, „Portret Teresy Kunegundy Sobieskiej jako Wenus z Kupidynem i gołębiami”, olej na płótnie, 200 x 136 cm, nr inw. 2478

Nowa Pinakoteka w Monachium 
(Neue Pinakothek - Bayerische Staatsgemäldesammlungen)
W dawnych zbiorach Wittelsbachów w Schleissheim i w Monachium znajduje się osiem obrazów przedstawiających zwycięskie bitwy króla Jana III Sobieskiego pochodzące z końca XVIII wieku:
- Bitwa pod Lwowem
- Bitwa pod Chocimiem
- Bitwa pod Parkanami
- Bitwa pod Wiedniem
- Bitwa pod Ostrzyhomiem
- Bitwa pod Żórawnem
- Wyprawa mołdawska

Portret Teresy Kunegundy Sobieskiej w pałacu Lustheim w Oberschleissheim
Portret Teresy Kunegundy Sobieskiej, wzorowany na portrecie Josepha Viviena, olej na płótnie, 96 x 61 cm, nr inw. 4468

Dwie miniatury z przedstawieniem Teresy Kunegundy Sobieskiej w Bawarskim Muzeum Narodowym
(Bayerisches Nationalmuseum, Prinzregentenstraße 3, 80538 München)
1. Ok. 1710, nr inw. R 4286 (eksponowany w sali 35)
2. Pocz. XVIII wieku, nr inw. 93/512 

Inne portrety Teresy Kunegundy Sobieskiej w kolekcjach poza granicami kraju
1. Portret identyfikowany przez część badaczy z Teresą Kunegundą Sobieską lub Louise Élisabeth d'Orléans, Francois de Troy, olej na płótnie, 81 x 64,5 cm, ok. 1695-1730, Lwowska Galeria Sztuki, nr inw. Ж-3410, 
2. Portret Teresy Kunegundy Sobieskiej w wieku dziecięcym, Olesko (Ukraina), olej na płótnie, ok. 1860
3. F. J. Strebell, portret Teresy Kunegundy, wzorowany na portrecie Josepha ViViena, kolekcja prywatna (?), olej na płótnie, 81 x 65 cm
4. Portret Teresy Kunegundy w kolekcji prywatnej, wzorowany na portrecie Josepha ViViena, po 1711, kolekcja prywatna (?), olej na płótnie, 
5. Peter Jacob Horemans, portret Teresy Kunegundy, kolekcja prywatna (?), olej na płótnie, 50,5 x 39 cm
6. Portret Teresy Kunegundy w kolekcji prywatnej, kolekcja prywatna (?), olej na płótnie, 78,5 x 63 cm5. 
7. Wolfgang Philipp Kilian (1654-1732), portret Teresy Kunegundy Sobieskiej, 1694, grafika, Autriacka Biblioteka Narodowa

Die Bayerische Staatsbibliothek
Modlitewnik Marii Kazimiery Sobieskiej z 1677 roku zawiera ręcznie zapisane teksty modlitw oraz wskazówki na temat pobożnego życia. Został zdigitalizowany i jest dostępny na stronie www.digitale-sammlungen.de. W zbiorach Biblioteki znajdują się także inne pamiątki rodziny Sobieskich.

Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów na fasadzie Teatynów na Odeonsplatz Monachium
(Theatinerkirche, Odeonsplatz 2, 80539 München)
W tympanonie fasady barokowej świątyni znajdują się herby Bawarii oraz Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W kościele pochowana jest Teresa Kunegunda Sobieska

Obraz "Odsiecz wiedeńska 1683" w Niemieckim Muzeum Historycznym w Berlinie
Obraz powstał około 1700 roku.