Pałac chiński i pałac mieszkalny, zamek w Złoczowie, Ukraina, fot. Анна Біляєва, 2013
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Wikimedia Commons, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Zamek w Złoczowie
Pałac na dziedzińcu, zamek w Złoczowie, Ukraina, fot. Valentyne Kovalov, 2019
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Wikimedia Commons, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Zamek w Złoczowie
Bastion, zamek w Złoczowie, Ukraina, fot. Tomasz Leśniowski, 2008
Licencja: CC BY 3.0, Źródło: Wikimedia Commons, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Zamek w Złoczowie
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-002011-P/160675

Zamek w Złoczowie

Złoczów | Ukraina | obwód lwowski | rejon złoczowski
ukr. Zołocziw (Золочів)
Identyfikator: POL-002011-P/160675

Zamek w Złoczowie

Złoczów | Ukraina | obwód lwowski | rejon złoczowski
ukr. Zołocziw (Золочів)

Miasto Złoczów (ukr. Золочів) położone nad rzeką Złoczówka, w paśmie wzgórz Woroniaków i Gołogór. Obecnie jest to stolica rejonu złoczowskiego w obwodzie lwowskim Ukrainy. Miejscowość pojawia się w źródłach pisanych po raz pierwszy w XII w. Za czasów Władysława Jagiełły wieś królewska. W 1442 r. Złoczów był w rękach Jana z Sienna. Sienieńscy wznieśli w Złoczowie pierwszą, zapewne drewnianą, obronną siedzibę („fortalitium”), wzmiankowaną w źródłach pisanych od pierwszej połowy XVI w. W 1523 r. miejscowość otrzymała od Zygmunta I Starego prawo miejskie magdeburskie. W 1532 r. Władysław Sieniński sprzedał miasto „cum foratlitio” Górkom. W 1592 r. Złoczów nabył chorąży wielki koronny (później także wojewoda i kasztelan lubelski) Marek Sobieski. Istniejący obecnie zamek bastionowy wzniósł w latach 1634-1636 Jakub Sobieski, ojciec przyszłego króla Polski, Jana Sobieskiego. Po Sobieskich zamkiem władali Radziwiłłowie, zaś w 1801 r. Złoczów wraz z zaniedbanym i zrujnowanym zamkiem nabył hrabia Łukasz Komarnicki. Odrestaurował on budowlę, z której uczynił swoją główną siedzibę.

Zamek położony jest na wzgórzu, w południowo-wschodniej części miasta. Wzniesiony został wedle zasad fortyfikacji szkoły staroholenderskiej. Posadowiono go na rzucie czworoboku, z czterema pięciobocznymi bastionami w narożach. Dostępu do warowni broniła głęboka fosa. Fortyfikacje, wykonane z ziemi, w dolnych partiach posiadały opłaszczowanie kamienne, z narożami zaakcentowanymi ciosami. W narożach bastionów wzniesiono heksagonalne kawaliery (wieżyczki strażnicze), z otworami strzelniczymi i tarczami herbowymi Sobieskich od przedpola. Całość wzmacniały dodatkowe fortyfikacje ziemne, oraz rawelin przed bramą zamkową. Na osi kurtyny północnej znajdował się dwukondygnacyjny budynek bramny, dostępny przez most zwodzony, przerzucony nad fosą. Od strony zewnętrznej wjazd zdobił boniowany portal, flankowany przez wydatne woluty, z głową lwa w kluczu archiwolty. Nad naprożem umieszczono płytę (obecnie na dziedzińcu) z napisem: „Sub Tuum Praesidium Confugimus Santa Dei Gentrix” („Pod Twoją obronę uciekamy się, Święta Boża Rodzicielko”). Całość wieńczył silnie profilowany gzyms. W wałach od strony dziedzińca umieszczono kazamaty, pełniące funkcję mieszkania dla załogi oraz magazynów na wypadek oblężenia. Przy kurtynie zachodniej stał pałac, posadowiony na rzucie wydłużonego czworoboku, dwukondygnacyjny, boniowany w narożach. Pomieszczenia parteru, wśród których znajdował się kaplica, zostały przesklepione. Kamienny portal wejściowy ujęty został w pilastry korynckie i zwieńczony wydatnym belkowaniem. Także z kamienia wykonano obramienia otworów okiennych, na parterze boniowane, z prostym nadprożem, na piętrze z trójkątnymi naczółkami. Na dziedzińcu znajdowały się budynki gospodarcze oraz studnia. Koło bramy stał budynek prochowni.

Jan Sobieski odnowił zamek, zdewastowany podczas wojen kozackich. Złoczów, obok Żółkwi i Jaworowa, stanowił jedną z ulubionych siedzib Jana III, już jako króla Polski. W 1672 r., w czasie wojny polsko-tureckiej, zamek został zdobyty i obsadzony załogą turecką. Rychło jednak powrócił do swego prawowitego właściciela. W 1675 r. warownia skutecznie oparła się atakom tatarskim. W 1690 r. nieprzyjacielski czambuł zaskoczył przebywającego na zamku Jana III, jednakże i tym razem zamkowe fortyfikacje wytrzymały szturm. Za czasów króla Jana wzmocniono ziemne umocnienia twierdzy i rawelin przed bramą zamkową. Przy południowej kurtynie zamku wzniesiono dwukondygnacyjną rotundę, zwieńczoną kopułą z galeryjką (tzw. pawilon chiński), ozdobioną tarczami herbowymi Janina. W XVIII wieku do budowli dostawiono dwa boczne, parterowe pawilony. Za czasów Jana III odnowiono też zamkowe ogrody.

Po śmierci króla zamek odziedziczyli jego synowie: Konstanty, a następnie Jakub. Po zgonie Jakuba Sobieskiego zamek przeszedł w ręce jego córki, „królewnisi” Marii Karoliny Sobieskiej. Przed swa śmiercią w 1740 r. Maria Karolina wyznaczyła na swojego głównego spadkobiercę Michała Kazimierza Radziwiłła „Rybeńkę” - swojego ukochanego z młodości. Radziwiłłowie nie dbali jednakże o niemodną już obronną rezydencję. Budowla w końcu XVIII stulecia była zdewastowana i chyliła się już ku ruinie. Zamek uratował od zagłady hrabia Łukasz Komarnicki, jednakże jego syn, Aleksander, wydzierżawił budowlę rządowi austriackiemu z przeznaczeniem na koszary. W 1872 r. władze zaborcze nabyły zamek od sukcesorów Aleksandra. W gmachu pałacu urządzono sąd powiatowy i więzienie, zaś tzw. pawilon chiński stał się kaplicą więzienną. W tym stanie dotrwał zamek do I wojny światowej. Po jej zakończeniu rozpoczął się tragiczny okres w dziejach rezydencji, bowiem w murach zamkowych doszło wkrótce do wielu krwawych wydarzeń. Podczas wojny polsko-ukraińskiej o Galicję Wschodnią (1918-1919) zamek ponownie został zamieniony na więzienie, w którym Ukraińcy zamordowali kilkudziesięciu Polaków. W II RP budowla także pełniła funkcje penitencjarne. Po 17 września 1939 r. więzienie zostało przejęte przez NKWD, które przetrzymywało tam polskich i ukraińskich przeciwników nowej władzy. W związku z wybuchem wojny radziecko-niemieckiej 22 czerwca 1941 r. enkawudziści dokonali masakry osadzonych w złoczowskim więzieniu, grzebiąc ciała ofiar m.in. na dziedzińcu zamkowym. Masakra w złoczowskim więzieniu posłużyła jako pretekst do przeprowadzenia pogromu Żydów, oskarżanych o współpracę z NKWD. Zamek był też miejscem egzekucji ludności żydowskiej Złoczowa, dokonywanych przez Niemców (między innymi 4 lipca 1941 r.).

Rezydencja służyła jako więzienie aż do 1954 r., w 1979 r. przeprowadzono remont zabytku, następnie został on przeznaczony na cele muzealne. Dalsze prace remontowe miały miejsce w 1. dekadzie XXI w. Obecnie zamek jest siedzibą Państwowego Muzeum-Rezerwatu „Złoczowski Zamek”, będącego filią Lwowskiej Galerii Sztuki. W tzw. pawilonie chińskim mieści się natomiast Muzeum Kultur Wschodu.

Czas powstania:

1634-1636

Publikacja:

25.11.2024

Ostatnia aktualizacja:

25.11.2024

Opracowanie:

Piotr Lasek
rozwiń
Fotografia przedstawiająca Zamek w Złoczowie Fotografia przedstawiająca Zamek w Złoczowie Galeria obiektu +2
Pałac chiński i pałac mieszkalny, zamek w Złoczowie, Ukraina, fot. Анна Біляєва, 2013
Fotografia przedstawiająca Zamek w Złoczowie Fotografia przedstawiająca Zamek w Złoczowie Galeria obiektu +2
Pałac na dziedzińcu, zamek w Złoczowie, Ukraina, fot. Valentyne Kovalov, 2019
Fotografia przedstawiająca Zamek w Złoczowie Fotografia przedstawiająca Zamek w Złoczowie Galeria obiektu +2
Bastion, zamek w Złoczowie, Ukraina, fot. Tomasz Leśniowski, 2008

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz