Maria Kazimiera Sobieska spędziła w Rzymie piętnaście lat. W przestrzeni Wiecznego Miasta jej pobyt upamiętnia do dziś tylko kilka skromnych pamiątek. Najbardziej widocznym znakiem pozostaje jej herb w portyku Palazzo Zucarri przy Piazza della Trinità dei Monti.

W poszukiwaniu rezydencji

Maria Kazimiera po przybyciu do Rzymu w 1699 roku zamieszkała w Palazzo Odescalchi przy Piazza dei Santi Apostoli. W lipcu 1701 roku zakupiła Villę Torres (obecnie Villa Malta), położoną na zboczu wzgórza Pincio i otoczoną ogrodami. Miejsce okazało się jednak zbyt szczupłe dla pomieszczenia królowej wraz z jej dworem, a także rodziną: leciwym ojcem, kardynałem Henri de la Grange d’Arquien (ur. 1613) oraz synami Aleksandrem Benedyktem (ur. 1677) i Konstantym Władysławem (ur. 1680), którzy przybyli do Rzymu w 1700 roku. Maria Kazimiera rozglądała się więc za możliwością zakupu czy najmu pobliskich nieruchomości. Ostatecznie w Casa Stefanoni przy via Felice (obecnie via Sistina) ulokowała swojego ojca, a równolegle otrzymała od papieża Klemensa XI zgodę na objęcie niektórych części Palazzo Zuccari. Choć Francesca Ceci twierdzi, że królowa dzierżawiła pewne pomieszczenia w pałacu już od Wielkanocy 1700 roku, to niewątpliwie 31 lipca 1702 roku wynajęła część budynku, by osadzić tam benedyktynki-sakramentki. Ich klasztor i kościół znajdowały się od strony via Felice. Przy przeznaczonej dla nich przestrzeni miało mieścić się kilka pokoi Marii Kazimiery. Zakonnice przybyły do Rzymu w nocy z 6 na 7 października 1702 roku.

Kilka dni wcześniej wydano pozwolenie na konstrukcję drewnianego mostu nad via Felice, łączącego Palazzo Zuccari z Casa Stefanoni, z której było już przejście do Villa Torres i jej ogrodów. W maju 1703 roku królowa zakupiła jeszcze willę pod miastem od strony Porta Pia. W ten sposób miała wszystko to, co powinna posiadać prawdziwa arystokratka w Rzymie: pałac miejski (Palazzo Zuccari), podmiejską willę (Villa Torres), willę poza murami miasta (willa przy Porta Pia) i prywatną kaplicę (przy klasztorze sakramentek w Palazzo Zuccari). Jej włości były położone blisko siebie, a sprawną komunikację między nimi zapewniał drewniany most nad via Felice. To praktyczne i „szyte na miarę” rozwiązanie wynikało niewątpliwie z ograniczonych środków finansowych królowej.

Od Wielkanocy 1703 roku zarówno ona jak i członkowie jej licznego dworu byli rejestrowani w księgach parafii San Andrea delle Fratte, co oznaczało, że Palazzo Zuccari stał się wówczas główną rezydencją królowej. Jego niewątpliwymi atutami były dobre położenie w pobliżu centrum miasta i rezydencji papieży na Kwirynale oraz zdrowe powietrze na wzgórzu Pincio. Często jednak budynek okazywał się zbyt mały na potrzeby reprezentacyjne wdowy po Janie III Sobieskim, stąd przy większych audiencjach Maria Kazimiera wciąż korzystała z pomieszczeń w Palazzo Odescalchi; tam np. przyjmowała życzenia świąteczne i noworoczne członków Świętego Kolegium.

Palazzo Zuccari w czasach Marii Kazimiery

Palazzo Zuccari został zbudowany pod koniec XVI wieku dla malarza Federica Zuccariego i zajmował działkę między niedawno wytyczonymi via Felice i via Gregoriana. W wyniku kolejnych transakcji i podziałów sto lat później pozostawał w rękach czterech różnych właścicieli. Maria Kazimiera Sobieska do 1707 roku sukcesywnie próbowała powiększać swoją część pałacu. Niektórzy jednak odmawiali jej sprzedaży, np. nigdy nie udało się jej pozyskać pomieszczeń dekorowanych freskami Federica Zuccariego.

Palazzo Zuccari i jego okolice stały się sceną rozmaitych inicjatyw kulturalnych i religijnych podejmowanych przez Marię Kazimierę. Jedna z najwspanialszych uroczystości miała miejsce 10 czerwca 1703 roku, trzy dni po wizycie papieża Klemensa XI w klasztorze sakramentek. Fasady klasztoru i kościoła na Trinità dei Monti udekorowano tapiseriami pokazującymi triumfy militarne króla Jana III Sobieskiego, które podarował królowej jej zięć, Maksymilian II Emanuel Wittelsbach. Na oknach Casa Stefanoni powieszono drewniane litery układające się w imię „M.Casimira”, oświetlane pochodniami. W tym też roku na drewnianym moście nad via Felice po raz pierwszy odbyły się serenady. Owe muzyczne przedstawienia stały się wkrótce tradycją wyczekiwaną przez Rzymian, a miejsce ich wystawiania zyskało nazwę Arco della Regina (Łuk Królowej). Począwszy od 1704 roku spektakle muzyczne organizowano też we wnętrzach Palazzo Zuccari. Najpewniej odbywały się one w stosunkowo dużej sali na piętrze, o powierzchni około 80 metrów kwadratowych i wysokości około 7,60 metra. Wokół pałacu, do kościoła Trinità dei Monti organizowano także procesje.

Wszystkie te uroczystości i przedsięwzięcia stanowiły okazję do manifestowania pozycji społecznej królowej-wdowy po Janie III Sobieskim. Przypominanie jego zasług dla ocalenia chrześcijaństwa zapewniało Marii Kazimierze prestiż i poważanie, stąd co roku 12 września, w rocznicę bitwy pod Wiedniem, przyozdabiała pałac pochodniami lub organizowała pokaz fajerwerków. Z jej korespondencji z synem Jakubem Ludwikiem wynika, że planowała ozdobić wnętrza Palazzo Zuccari malowidłami al fresco przedstawiającymi czyny jej zmarłego małżonka. Zamiarów tych jednak nie udało się zrealizować.

Aleksander Sobieski przejmuje stery

W 1708 roku w Palazzo Zuccari skasowano klasztor sakramentek, a Maria Kazimiera zaczęła rozważać opuszczenie Rzymu. W Wiecznym Mieście zamieszkał jednak na stałe jej syn Aleksander Sobieski, który poświęcił się inicjatywom literackim, muzycznym i artystycznym. To on stopniowo wpływał na repertuar i dobór artystów teatru w Palazzo Zuccari, a jego energia niewątpliwie skłoniła matkę do przedłużenia pobytu nad Tybrem. Być może to z jego inicjatywy w 1711 roku od strony placu Trinità dei Monti do fasady pałacu dostawiono tzw. tempietto. Czterokolumnowy portyk miał pełnić nie tylko funkcje estetyczne i reprezentacyjne, ale być też balkonem dla orkiestry. W jego wnętrzu, nad drzwiami do pałacu umieszczono zwieńczony koroną kartusz. Znajdują się na nim herby Polski i Litwy (Orzeł i Pogoń), a pośrodku, w polu sercowym - herb Sobieskich z tarczą Janina i herb rodu de la Grange d’Arquien z trzema jeleniami. Za projektanta tempietta uważa się zwykle Filippa Juvarrę, który tworzył scenografie do przestawień na dworze Marii Kazimiery, choć niewykluczone jest autorstwo Ludovica Gregoriniego lub Mattea Sassi. Być może z inicjatywy Aleksandra Sobieskiego powstało także kolejne pomieszczenie na muzyczne spektakle, tym razem w Villa Torres.

19 czerwca 1714 roku Maria Kazimiera opuściła Rzym i przeniosła się do Francji. Dokładnie pięć miesięcy później w Palazzo Zuccari zmarł Aleksander Sobieski, poważnie chory na gościec, czyli reumatoidalne zapalenie stawów. Arco della Regina nad via Felice został zburzony w 1799 roku. Dziś w Palazzo Zuccari o polskiej królowej przypomina tylko jej monogram w pomieszczeniu dawnej kaplicy i herb w pięknym tempietto, świetnie widocznym ze szczytu słynnych Schodów Hiszpańskich.