Portret hrabiny Elżbiety (Elizy) Krasińskiej ze zbiorów Wołyńskiego Muzeum Krajoznawczego w Łucku jest jednym z trzech zachowanych wizerunków tej postaci autorstwa znanego niemieckiego portrecisty Franza Xavera Winterhaltera.

Pozostałe dwa znajdują się w Warszawie - jeden w zbiorach Zamku Królewskiego, drugi w Muzeum Pałacu w Wilanowie - przy czym na tym ostatnim Krasińska przedstawiona jest w towarzystwie dzieci. Winterhalter namalował jeszcze dwa inne portrety hrabianki, jednak ich losy pozostają nieznane - nie wiadomo, czy przetrwały ani gdzie ewentualnie się znajdują. Obraz z Łucka, sygnowany i datowany na rok 1853, powstał najprawdopodobniej w Baden-Baden, w najlepszym okresie twórczym artysty.

Na konterfekcie Elżbiety Krasińskiej (1820-1876) Winterhalter mistrzowsko balansuje między idealizmem a realizmem. Z jednej strony portret odznacza się precyzyjnym oddaniem detali: faktury skóry, struktury włosów czy delikatności tkanin, co nadaje przedstawieniu autentyczności. Z drugiej strony malarz posługuje się subtelnymi pociągnięciami pędzla - szczególnie widocznymi w partiach twarzy i fryzury - podkreśla w ten sposób urodę i wdzięk modelki, a obraz nabiera ponadczasowego, dalekiego od weryzmu, charakteru.

Kompozycja jest przemyślana i zrównoważona. Wyrafinowana poza hrabiny, mimo odwrócenia głowy, nie sprawia wrażenia wymuszonej, co podkreśla jej wdzięk i kobiecość. Dominują ciepłe, naturalne odcienie, które dodają obrazowi spokoju i elegancji. Czerwień sukni kontrastuje z jasną skórą i białymi koronkami, co daje wrażenie głębi, a jednocześnie podkreśla delikatność modelki. Harmonijne zestawienia barwne nadają obrazowi spójność i elegancję, zachwycając subtelną kolorystyką i mistrzowskim wykorzystaniem światłocienia do modelowania twarzy. Zabiegi te pozwalają też artyście na uzyskanie wrażenia trójwymiarowości. Gra świateł i cieni oraz odwrócenie głowy dodaje przedstawieniu głębi i życia.

Portret ukazuje Elżbietę Krasińską w stanie melancholijnej zadumy. W odróżnieniu od wielu innych dzieł artysty wzrok modelki nie jest skierowany na widza, lecz na coś bliżej nieokreślonego, gdzieś w oddali. Twarz kobiety wyraża spokój i refleksję, a subtelny uśmiech oraz spojrzenie sugerują nostalgiczne zamyślenie. Oczy są wyraziste i pełne życia, a ich ekspresja pogłębia emocjonalny wymiar przedstawienia.

Obraz niewątpliwie wpisuje się w modne, aczkolwiek niezbyt nowoczesne w połowie XIX wieku, malarstwo salonowe. Skupienie się na indywidualności portretowanej, emocjonalny wydźwięk i ciepła kolorystyka łączą ten obraz z epoką romantyzmu. Jednakże malarstwo Winterhaltera zdaje się tkwić głęboko w tradycji oświeceniowej, na którą nałożono bardziej współczesny artyście filtr. Jego podejście jest bliskie estetycznej koncepcji „wewnętrznego zmysłu” Francisa Hutchesona, który dowodził, że piękno jest obiektywną cechą, która wywołuje przyjemność w obserwatorze dzięki proporcji, harmonii i jedności formy. Portret Krasińskiej, poprzez staranne przedstawienie harmonijnych rysów twarzy, subtelne oświetlenie i wysmakowanie detali stroju, może być postrzegany jako ucieleśnienie tej koncepcji.

Winterhalter zdaje się dążyć w tym dziele nie tylko do uchwycenia fizycznej urody modelki, lecz również - a może przede wszystkim - do wyrażenia piękna moralnego. Przyjemność estetyczna wywołana przez formę oraz urodę portretowanej, zdaje się kierować widza ku pozamaterialnemu pięknu. Nie tylko estetyczne, ale także etyczne doświadczenie staje się tutaj efektem zmysłowej percepcji odbiorcy. Dostajemy zatem nie tylko idealizujący wizerunek Krasińskiej, ale też i przedstawienie jej zalet duchowych i moralnych.

Eliza Krasińska była postacią nietuzinkową. Jej biografia w dużym stopniu była zdeterminowana przez związek z Zygmuntem Krasińskim, poetą polskiego romantyzmu i wieszczem narodowym, który w roli męża sprawdził się niezbyt dobrze. Płomienny romans, a później przyjaźń z dawną kochanką oraz skrajny egocentryzm sprawiały, że życie u boku jednego z największych romantyków nie było zbyt romantyczne. Po jego śmierci wyszła ponownie za mąż za Ludwika Krasińskiego, z którym spędziła ostatnie 16 lat życia. Był to prawdopodobnie najlepszy okres w jej życiu.

Choć bardziej znana jako bohaterka portretów, Elżbieta Krasińska miała także artystyczne aspiracje. Kształciła się u Eugène’a Delacroix i samego Winterhaltera, jednak nigdy nie miała szansy, aby jej talent mógł się w pełni rozwinąć. Pozostała utalentowaną amatorką, ale sztuka była niewątpliwie jej wielką pasją.

Portret hrabiny Elżbiety Krasińskiej autorstwa Franza Xavera Winterhaltera jest nie tylko pięknym i eleganckim dziełem sztuki, ale także pełnym życia i emocji. Jego mistrzowskie połączenie realizmu i idealizmu, subtelna kolorystyka i umiejętność gry światłem sprawiają, że obraz ten ma ponadczasowy charakter i głęboko oddziałuje na widza.

Za pomoc w zebraniu informacji o obiekcie dziękuję Ilonie Nestoruk z Wołyńskiego Muzeum Krajoznawczego w Łucku.

Opis obrazu:

Franz Xaver Winterhalter
Portret hrabiny Elżbiety Krasińskiej
1853 r.
Olej na płótnie  
51 x 42 cm (owal)  
Wołyńskie Muzeum Krajoznawcze, Łuck  
Nr inw. Ж-41/ КВ -16478
Portret został przekazany do muzeum w 1940 r. z Zamku Radziwiłłów w Ołyce
Portret znajduje się w katalogu prac artysty (pod. 53kr-a]