Nasza ojczyzna to nie tylko „pamięć i groby”. To także ojczyste zabytki architektoniczne, ślady identyfikujące polski krąg kulturowy, świadectwa życia i pracy tysięcy rodaków. Instytut POLONIKA bada dawne magnacko-szlacheckie siedziby i pałace Wilna.

Powstająca do 1795 r. architektoniczna tkanka miejska Wilna była imponująca. Elewacje pałaców w przyulicznej zabudowie zdobiły kolumnowe portyki, ryzality, gigantyczne pilastry jońskie, uszakowe obramienia okienne, akantowe fryzy czy bogate sztukaterie. Wiele z polskich gmachów wileńskich wznoszone były przez tej klasy twórców, co Constante Tencalla, Giovanni Battista Gisleni, czy też Wawrzyniec Gucewicz. Przez wieki poddawane były licznym przebudowom, zmieniały się ich funkcje, niektóre zaś doświadczały smutnego losu powojennej rozbiórki. Warto choćby wspomnieć o barokowych pałacach polskich, jak: Pałac Słuszków, mieszczący w czasie insurekcji kościuszkowskiej sztab powstańczy, Pałac Sapiehów na Antokolu, przebudowany później na szpital oraz Pałac Paców – od 1675 r. jedna z najwspanialszych magnackich rezydencji w Wilnie.

Celem projektu „Rezydencjonalna nowożytna architektura Wilna do 1795 r.”, zaplanowanego przez dr. hab. Annę Sylwię Czyż, jest przeprowadzenie badań terenowych i źródłowych w Polsce i Wilnie. Kwerendy pozwolą na przygotowanie katalogu wraz z syntetyczno-analitycznym opracowaniem. Pracami zostanie objętych ponad 26 obiektów, w tym nieistniejących już rezydencji. Temat jest ważny nie tylko ze względu na miejsce Wilna w historycznym i artystycznym pejzażu dawnej Rzeczypospolitej, lecz także z powodu znacznego zniszczenia dawnej tkanki miasta w XIX i XX w.

W 2019 r. przeprowadzono w Wilnie część badań źródłowych i terenowych. Przygotowano wstępne opracowanie studialne pokazujące tło historyczne, uwarunkowania urbanistyczno-architektoniczne, środowisko fundatorów, artystów i budowniczych nowożytnego Wilna oraz ogólną charakterystykę architektury rezydencjonalnej tego miasta. Opracowano katalog 13 pałaców.

Materiały będą podstawą do opracowania książki „Rezydencjonalna nowożytna architektura Wilna do 1795 r.”