Bank Gospodarstwa Krajowego został utworzony w 1924 r. z inicjatywy premiera i ministra skarbu Władysława Grabskiego. Od końca lat 20. stał się  największym bankiem II Rzeczypospolitej. BGK był instytucją  kredytu długoterminowego, a jego głównymi klientami zostały przede wszystkim instytucje i przedsiębiorstwa państwowe oraz samorządy. Misją  szczególną  Banku było wspieranie rozwoju gospodarczego państwa i realizacja rządowych programów społeczno-gospodarczych. Bank finansował lub współfinansował wiele inwestycji państwowych, zwłaszcza budowlanych oraz najważniejsze przedsięwzięcia strategiczne dla obronności kraju. Główną siedzibą  Banku od 1931 r. był gmach centrali w Warszawie, wzniesiony według projektu Rudolfa Świerczyńskiego przy Alejach Jerozolimskich. Odziały BGK znajdowały się  w kilkunastu miastach w Polsce. 

Historia budowy Banku Gospodarstwa Krajowego w Wilnie 

Decyzja o budowie oddziału wileńskiego została uchwalona przez Radę Nadzorczą Banku Gospodarstwa Krajowego w czerwcu 1936 r. Zakupiono wówczas wspólnie z bankiem P.K.O. obszerny plac przy ul. Mickiewicza 16. Projekt wyłoniony w drodze konkursu powierzono laureatom I miejsca, warszawskim architektom: Stanisławowi Gałęzowskiemu i Józefowi Pańkowskiemu. Pańkowski projektował już wcześniej dla BGK – według jego projektu zbudowano w latach. 1934-1935 oddział Banku w Lublinie. Projekt został zatwierdzony przez Wydział Komunikacyjno-Budowlany Urzędu Wojewódzkiego oraz zaakceptowany przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, w połowie 1937 r. rozpoczęto budowę. Prace budowlane prowadziła firma Wileńskie Przedsiębiorstwo Robót Inżynierskich Witolda Giedroycia. Gmach został przekazany do użytku w końcu 1938 r., 11 grudnia odbyła się  uroczystość poświęcenia i otwarcia gmachu z udziałem najwyższych władz państwowych i kościelnych.  

Architektura i wnętrza 

Gmach Banku Gospodarstwa Krajowego został zaprojektowany na rzucie litery „L” – z czterokondygnacyjnym budynkiem frontowym i biurowym i niższym skrzydłem mieszczącym salę operacyjną. Całość wzniesiono w konstrukcji żelbetowej, z elewacją frontową licowaną piaskowcem, pozostałe pokryte szlachetnym tynkiem mineralnym (terazytem). W budynku frontowym  na parterze mieściły się biura, na drugiej kondygnacji – pomieszczenia dyrekcyjne, ostatnie dwa piętra zajmowały mieszkania urzędników banku. Wystrój sali operacyjnej powierzono – podobnie jak w sąsiednim gmachu banku P.K.O. – Ludomirowi Sleńdzińskiemu. Fryz malarski, który obiegał trzy ściany sali był zatytułowany „Przejawy życia gospodarczego Wileńszczyzny”. W centralnej części umieszczono kompozycję  alegoryczną „Upływ czasu”, wzdłuż ścian bocznych – symboliczne sceny przedstawiające rozmaite gałęzie gospodarki narodowej (Tkactwo, Budownictwo, Przemysł, Ciesielstwo i in.). 

Bryła gmachu BGK odznacza się lekką, modernistyczną formą z wyraźnymi odniesieniami do architektury funkcjonalizmu. Pasmowo ułożone zdwojone okna w elewacji frontowej uzyskały wertykalny kontrapunkt w postaci charakterystycznego motywu, zaczerpniętego z twórczości Le Corbusiera – wspartego na słupach ryzalitu klatki schodowej, osłoniętej pionowym parawanem wygiętej ślepej ściany i doświetlonej pasami bocznych przeszkleń. Masywność jej powierzchni złagodzono płaskorzeźbą „Fortuna” autorstwa wileńskiego rzeźbiarza Tadeusza Godziszewskiego.  

Forma architektoniczna gmachu budziła kontrowersje już na etapie zatwierdzania projektu. W odpowiedzi na zarzuty o niedostatek monumentalności Rada Budowlana banku odpowiadała:  

„Elewacja od strony ul. Mickiewicza uważana jest przez Radę Budowlaną za rozwiązaną odpowiednio. Co się tyczy zastrzeżenia w stosunku do zastosowania bryły ryzalitu, nadmieniamy, że wygięcie płaszczyzny (...) i uwidocznienie jej grubości nadaje jej dużą lekkość, wytworzony natomiast pion kompozycyjny z rzeźbą nad wejściem, dostatecznie bogato i monumentalnie podkreśla wejście do Banku. Wobec tego niezrozumiałym jest dla nas zarzut zbyt skromnego opracowania wejścia.” 

Krytycznie oceniany był gmach BGK w środowisku wileńskich konserwatystów, historyków sztuki i miłośników starego Wilna. Zarzuty dotyczyły zarówno braku majestatyczności odpowiedniej dla siedziby poważnej instytucji bankowej, jak i niespełnienia wymogów wielkomiejskiej lokalizacji, wymagającej w tym miejscu reprezentacyjnej budowli, nie zaś „fabrycznej składnicy”. Tym niemniej budowa modernistycznej siedziby Banku Gospodarstwa Krajowego w eksponowanym miejscu przy głównej ulicy, była widomym znakiem trwałego zakorzenienia się  w Wilnie form architektury nowoczesnej.  

Adres historyczny: ul. Mickiewicza 16 

Adres współczesny: Gedimino Prospektas 14