Brama cmentarza na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Licencja: , Źródło: cmentarznarossie.uksw.edu.pl
Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Licencja: , Źródło: cmentarznarossie.uksw.edu.pl
Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Licencja: , Źródło: cmentarznarossie.uksw.edu.pl
Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Licencja: , Źródło: cmentarznarossie.uksw.edu.pl
Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Licencja: , Źródło: cmentarznarossie.uksw.edu.pl
Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Licencja: , Źródło: cmentarznarossie.uksw.edu.pl
Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Licencja: , Źródło: cmentarznarossie.uksw.edu.pl
Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Licencja: , Źródło: cmentarznarossie.uksw.edu.pl
Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Licencja: , Źródło: cmentarznarossie.uksw.edu.pl
Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Licencja: , Źródło: cmentarznarossie.uksw.edu.pl
Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Licencja: , Źródło: cmentarznarossie.uksw.edu.pl
Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Licencja: , Źródło: cmentarznarossie.uksw.edu.pl
Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Licencja: , Źródło: cmentarznarossie.uksw.edu.pl
Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, domena publiczna
Licencja: , Źródło: cmentarznarossie.uksw.edu.pl
Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie
Nagrobek Izy Salmonowicz, cmentarz na Rosie, Wilno, fot. Bartosz Frątczak, 2024
Licencja: CC BY 3.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: CM-000160-P/57635

Cmentarz Na Rossie w Wilnie

Identyfikator: CM-000160-P/57635

Cmentarz Na Rossie w Wilnie

Cmentarz znajduje się w dzielnicy Rossa (Rasų seniūnija) między ulicami Rossa (Rasų gatve) i Listopadową (Sukilėlių gatve), która oddziela starą część (tzw. Stara Rossa) i nową część (tzw. Nowa Rossa). Stara Rossa, ciągnąca się między ulicami Rossa i Listopadową, rozłożona jest na pagórkowatym terenie między tzw. Górką Literatów a brzegiem tzw. Karpiówki. W tej części znajdowały się katakumby, stoi kaplica cmentarna, zachowały się liczne pomniki wybitnych postaci oraz najciekawsze pod względem artystycznym realizacje. Poprzedza ją niewielki, wydzielony z jej przestrzeni, cmentarz wojskowy. Miejsce szczególne – to na nim spoczęło serca marsz. Józefa Piłsudskiego w otoczeniu polskich żołnierzy poległych w walkach o Wilno. Nowa Rossa znajduje się po drugiej stronie ul. Listopadowej. Ta część kształtowała się przynajmniej od pocz. XX w., w nieuporządkowany sposób. Znalazł się na nim jednak ważne miejsce – sąsiadujące ze sobą mogiły żołnierzy polskich i litewskich. Pochowane są na nim osoby, które zginęły w walce o Wilno, stojąc po dwóch różnych stronach. Nad cmentarzem polskich żołnierzy góruje wystawiona w 1930 roku kolumna z napisem wyłącznie w języku polskim „Wilno – swoim obrońcom”. Wszystkie te trzy części stanowią jedną nekropolię – wileńską Rossę. Najstarszym pomnikiem na wileńskiej Rossie jest pochodząca z ok. 1630 roku tablica z wileńskiego kościoła św. Kazimierza, wtórnie umieszczona na cmentarzu w latach 60. XIX w. Ponadto na cmentarzu znajdują się XVIII wieczne płyty nagrobne przeniesione z cmentarza ewangelickiego po jego likwidacji w 2 poł. XX w. Najstarsze obiekty, które zapewne od początku związane były z cmentarzem to pochodzące z lat 1813 i 1816 tablice – Katarzyny Gąseckiej i Augustyna Roszkowskiego – pierwotnie znajdujące się zapewne w katakumbach. Z około 1820 roku pochodzi charakterystyczny pomnik nagrobny w kształcie urny na kolumnie otoczony ogrodzeniem w formie murowanego ogrodzenia na planie koła. Pomnik ten, sięgający zapewne do włoskich wzorców, został fatalnie zrekonstruowany w 2 poł. XX w. Za najstarszy zachowany pomnik Na Rossie można uznać głaz na grobie rodziny Bécu. Nie wiemy, kiedy dokładnie powstał; pochowane są pod nim cztery osoby: Katarzyna (zm. 1806) i August Bécu (zm. 1824) oraz Aleksandra i Jan Mianowscy (oboje zmarli w 1832 roku). Najbardziej znaną postacią pochowaną na Rossie osobą jest zatem August Bécu, ojczym Juliusza Słowackiego. Do annałów historii przeszła jego nietypowa śmierć od pioruna kulistego, który raził go podczas drzemki we własnym łóżku, została przywołana w Dziadach Adama Mickiewicza. Pomnik ten jest zatem przykładem romantycznej mody, której potem będą hołdowali twórcy głazów-steli. Formy, która nie jest specyficzna dla wileńskiego cmentarza, ale przez częstotliwość na pewno charakterystyczna dla lokalnego środowiska. Interesujące jest, że przy jej kompozycji nie skupiano się na dekoracji, ale przede wszystkim na formie napisu. W romantyczną tendencję wpisują się też pomniki, które możemy określić jako kaplice-słupy, nawiązujące do tradycji ludowych. Na Rossie łącznie pochowano kilkadziesiąt tysięcy osób. Większość upamiętniały drewniane krzyże, proste płyty czy betonowe opaski. Nierzadko są anonimowe, jednak na niemal 9 tys. mogił zachowały się imiona i nazwiska, czasem inne informacje o zmarłej osobie. Te ślady powoli odchodzą w zapomnienie, napisy się zacierają.

Warianty nazwy:

Cmentarz Misjonarzy a Rossie, lit. Rasų kapinės

Czas powstania:

1801

Powierzchnia:

10,8 ha (Stara i Nowa Rossa)

Historia:

Historia wileńskiej Rossy sięga 1801 roku, kiedy rada miasta zdecydowała o lokalizacji cmentarza na obrzeżach miasta, na terenie określonym jako uroczysko Rossa. Zachowane Metryki pogrzebowe Góry Zbawiciela, czyli księgi pogrzebowe kościoła misjonarzy, wskazują jako pierwszy pochówek na nowym cmentarzu burmistrza Wilna Jana Müllera, który spoczął tam w 1801 roku. Wynika z nich również, że nowy cmentarz szybko stał się popularnym miejscem pochówków. Był wtedy zresztą jedynym zamiejskim cmentarzem Wilna. Na jego popularność wpłynęła także dobra organizacja – przede wszystkim zbudowanie już w 1802 roku katakumb, a następnie ogrodzenia. Zwieńczeniem tych prac było wystawienie kaplicy cmentarnej. Znana obecnie neogotycka budowla pochodzi z lat czterdziestych i pięćdziesiątych XIX wieku, jednak jej budowa musiała być planowana od samego początku. Na pierwszy rzut oka cmentarz Na Rossie może sprawiać wrażenie nieco chaotycznego założenia brak bowiem klasycznego układu alei i sektorów. Jest jednak układem przemyślanym, z dominującą w części centralnej kaplicą i pierwotnie katakumbami przeznaczonymi dla szczególnie zasłużonych mieszkańców, układem głównych alei podporządkowanych osiom cmentarza. Ten pierwotny układ uległ modyfikacji wraz z włączeniem w obręb cmentarza tzw. Górki Literatów usytuowanej naprzeciw nowej bramy. Z czasem ku niej przesunęło się centrum całego założenia. Przypieczętowaniem tych zmian w organizacji przestrzeni cmentarza było stworzenie „alei profesorskiej”. Znalazła się ona na tyłach cmentarza wojskowego, na terenie wcześniej niemającym większego znaczenia. To wpisanie cmentarza w krajobraz wymusiło ukształtowanie terenu; na początku XIX wieku było to rozwiązanie dość nowatorskie, poprzedziło m.in. francuskie realizacje wywodzące się z idei angielskich parków krajobrazowych z Père-Lachaise na czele.

Już w XIX wieku starano się cmentarz opisywać i katalogować znajdujące się na nim pomniki. Prace te rozpoczął Antoni Łazarowicz, który rozpoczął spisywanie pomników wileńskiej Rossy już w 1841 roku. Bardziej systematyczne działania podjęli w okresie dwudziestolecia międzywojennego Lucjan Uziębło i Wacław Wejtko, którzy tworzyli kartoteki najważniejszych pomników. Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku wykonano kolejny spis pomników. Natomiast w latach 2013–2016 po raz pierwszy została przeprowadzona pełna inwentaryzacja Starej Rossy i częściowa Nowej Rossy w ramach realizacji grantu z Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Była prowadzona przez zespół pod kierunkiem dr hab. Anny Sylwii Czyż i dr. Bartłomieja Gutowskiego. Efektem tych prac jest katalog internetowy zawierający karty ewidencyjne zabytków, drukiem ukazał się katalog niezachowanych pomników z kartotek Lucjana Uziębły i Wacława Wejtki oraz opracowania Aleksandra Śnieżki, a także wydana przez Instytut Polonika monografia „Cmentarz Na Rossie w Wilnie. Historia, sztuka, przyroda”.
 

Czynny:

Nie

Bibliografia i archiwalia:

  • „Cmentarz na Rossie w Wilnie, badania inwentaryzacyjne”, katalog on-line, opr. Anna Sylwia Czyż i Bartłomiej Gutowski, dostęp on-line http://cmentarznarossie.uksw.edu.pl/.
  • Czyż Anna Sylwia, Gutowski Bartłomiej , „Cmentarz na Rossie w Wilnie. Niezachowane pomniki na podstawie kartotek Wacława Wejtki, Lucjana Uziębły i Aleksandra Śnieżki”, Warszawa 2021.
  • Śnieżko, A. „Rossa - miasto umarłych. Groby zasłużonych”, t. 1, Wrocław 1970, maszynopis w zbiorach PAU Kraków.
  • Małachowicz Edmund. „Cmentarz na Rossie w Wilnie”, Wrocław 1993.
  • Strona internetowa Społecznego Komitetu Opieki nad Starą Rossą, http://www.rossa.lt.
  • Gutowski Bartłomiej, „Najsłynniejsza z wileńskich nekropolii", „Mówią Wieki”, nr specjalny, 2018, nr 2.
  • Katalog osobowy, "Cmentarz na Rossie w Wilnie, badania inwentaryzacyjne", opr. Anna Sylwia Czyż i Bartłomiej Gutowski, dostęp on-line http://cmentarznarossie.uksw.edu.pl/.

Data wykonania dokumentacji:

2017

Publikacja:

06.06.2024

Ostatnia aktualizacja:

29.10.2024

Karta założona przez:

Bartłomiej Gutowski

Opracowanie / zatwierdzenie:

Bartłomiej Gutowski
rozwiń
Brama cmentarza na Rossie w Wilnie Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie Galeria obiektu +14
Brama cmentarza na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Cmentarz Na Rossie w Wilnie Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie Galeria obiektu +14
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Cmentarz Na Rossie w Wilnie Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie Galeria obiektu +14
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Cmentarz Na Rossie w Wilnie Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie Galeria obiektu +14
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Cmentarz Na Rossie w Wilnie Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie Galeria obiektu +14
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Cmentarz Na Rossie w Wilnie Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie Galeria obiektu +14
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Cmentarz Na Rossie w Wilnie Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie Galeria obiektu +14
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Cmentarz Na Rossie w Wilnie Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie Galeria obiektu +14
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Cmentarz Na Rossie w Wilnie Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie Galeria obiektu +14
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Cmentarz Na Rossie w Wilnie Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie Galeria obiektu +14
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Cmentarz Na Rossie w Wilnie Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie Galeria obiektu +14
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Cmentarz Na Rossie w Wilnie Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie Galeria obiektu +14
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Cmentarz Na Rossie w Wilnie Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie Galeria obiektu +14
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, 2017, domena publiczna
Cmentarz Na Rossie w Wilnie Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie Galeria obiektu +14
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, fot. Bartłomiej Gutowski, domena publiczna
Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie Fotografia przedstawiająca Cmentarz Na Rossie w Wilnie Galeria obiektu +14
Nagrobek Izy Salmonowicz, cmentarz na Rosie, Wilno, fot. Bartosz Frątczak, 2024

Lista obiektów na cmentarzu

6608
Pokaż na stronie:

Projekty powiązane

1
  • Brama cmentarza na Rossie w Wilnie
    Dokumentacja cmentarza na Rossie w Wilnie Zobacz