Norbert Tadeusz (1940-2011), jeden z najważniejszych przedstawicieli ekspresjonizmu niemieckiego po 1945 r., wywodził się z rodziny polskich emigrantów żyjących w Niemczech. Jego kompozycje malarskie często przedstawiały wnętrza pracowni artystycznych, czego przykładem jest dwustronna praca, namalowana na drzwiach, znajdująca się w zbiorach Nowej Pinakoteki w Monachium. Starannie zaaranżowane kadry z codziennymi przedmiotami, o śmiałej kolorystyce i fakturze, stanowiły pretekst do reinterpretacji przestrzeni, traktowanej od epoki romantyzmu jako niezależne dzieło sztuki.

Joseph Beuys i artystyczna edukacja

Dwustronna realizacja malarska Tadeusza powstała w 1964 r. podczas studiów artysty na Państwowej Akademii Sztuk Pięknych w Düsseldorfie. Na jednej ze stron drzwi Tadeusz namalował przestrzeń twórczą swojego ówczesnego nauczyciela - Josepha Beuysa (1921-1986). Beuys był jednym z najważniejszych powojennych niemieckich artystów, który w swojej sztuce badał zagadnienia pamięci i przepracowywania przeszłości. W swojej praktyce i teorii podkreślał znaczenie sztuki w procesie edukacji. Jego słynne twierdzenie „Każdy jest artystą” wzywało do twórczego i odpowiedzialnego istnienia, a teoria społeczeństwa jako rzeźby w nieustannym procesie transformacji, którą można kształtować poprzez działania twórcze, dawała nadzieję na przezwyciężenie kryzysu wartości po II wojnie światowej i duchowe odrodzenie społeczeństwa. Refleksje Beuysa znalazły podatny grunt w krajach niemieckojęzycznych, wpływając również na pedagogiczną praktykę Tadeusza, który nauczał na wielu uznanych niemieckich akademiach artystycznych, w tym między innymi w Düsseldorfie, Karlsruhe, Berlinie i Braunschweigu.

Jak wyjaśniać obrazy martwemu zającowi?

W pracowni Beuysa, uchwyconej pędzlem Tadeusza, panuje pozorny nieporządek. W przestrzeni, do której wstępu bronią deski, można dostrzec fragment truchła zająca i filc - obiekty, które wkrótce będą utożsamiane ze sztuką Beuysa w związku z performansem „Jak wyjaśniać obrazy martwemu zającowi?”. 26 listopada 1965 r. Beuys w pustej przestrzeni Galerie Schmela w Düsseldorfie, odizolowany od widzów, wyjaśni obrazy martwemu zwierzęciu. Artysta pokryje swą twarz płynnym miodem i płatkami złota, co będzie miało podkreślać wartość procesu intelektualnego jako czynu mogącego zmienić świat. Do jednego buta przytwierdzi kawałek żelaza, a do drugiego filc, aby panować nad odgłosem uderzeń obuwia. Obchód Beuysa po galerii z zającem na ramieniu przywiedzie na myśl interpretatorom szamańską praktykę obnoszenia chorego albo próbę nawiązania braterstwa z totemicznym zwierzęciem. Korzystając z symboli zwierząt, substancji, rytuałów i śmierci, Beuys będzie dążył do odejścia od historii i dotknięcia pamięci najbardziej archaicznej, opartej na prostych obrazach. Swymi działaniami mającymi na celu “powrót do początków” poprzez anamnezę (przypomnienie), będzie starał się opanować oddziaływanie przeszłości na teraźniejszość i odnowić duchowość odbiorców.

Automatyzm Blinky'ego Palermo?

Na odwrocie drzwi z obrazem pracowni Beuysa znajduje się wizerunek przyjaciela Tadeusza z czasów studenckich - malarza Blinky’ego Palermo (1943-1977). Przedstawiony tyłem, przy automacie do gry Fipper, Palermo tworzył monochromatyczne, abstrakcyjne kompozycje z barwnymi akcentami. Za sprawą Beuysa zainteresował się relacjami koloru i formy, zaczął odchodzić od pracy na płótnie i eksperymentować z konstruktywistycznymi zasadami porządku, co mogło stanowić inspirację dla kompozycji Tadeusza na deskach. Zestawienie wizerunków „przestrzeni twórczych” Palermo i Beuysa na jednej płaszczyźnie przez Tadeusza można traktować jako próbę oddania przestrzeni podpatrzonych podczas nauki albo wyraz refleksji nad procesem powstawania dzieł sztuki.