Pierwsi Polacy, którzy przybyli do Argentyny, wedle wszelkiego prawdopodobieństwa byli weteranami wojen napoleońskich. Po nich napływały kolejne fale polskiej emigracji politycznej i zarobkowej i włączały się w miejscowe walki wyzwoleńcze. Wśród argentyńskich świąt narodowych jest także Dzień Polskiego Osadnika (Día del Colono Polaco), który przypada 8 czerwca.

Historia powstania Polonii w Argentynie

Licząca dziś od 120 do 450 tys. osób Polonia w Argentynie powstała w wyniku kolejnych fal emigracji z ziem polskich. Pierwsze miały charakter polityczno-wojskowy: nad La Platę przybywali weterani służący pod Napoleonem, powstańcy listopadowi i styczniowi oraz emigranci po drugiej wojnie światowej. Wychodźstwo ekonomiczne zostało zapoczątkowane osiedleniem się czternastu rodzin z Małopolski w prowincji Misiones.

Po rewolucji 1905 r. spora grupa robotników przybyła z Królestwa Polskiego i zamieszkała w Buenos Aires. W okresie międzywojennym w Argentynie osiedliło się ok. 150 tys. obywateli polskich, w tym wielu Żydów i Ukraińców. Osadnicy, zwłaszcza na prowincji, zmagali się z ciężkimi warunkami życia. Często, wbrew zapowiedziom i oczekiwaniom, przybywali do puszczy, którą dopiero mieli wykarczować, by móc się tam osiedlić. Zmagali się też z wieloma  chorobami, insektami i trudnym klimatem – a mimo to wciąż napływali kolejni Polacy.

Polskie organizacje w Argentynie

W 1890 r. utworzono Towarzystwo Polskie, pierwszą organizację polonijną w Ameryce Łacińskiej. W okresie międzywojennym władze Rzeczypospolitej dały swoim wsparciem impuls dla bujnego rozwoju życia polonijnego. Utworzono wówczas m.in. działającą do dziś Polsko-Argentyńską Izbę Handlową. Podczas drugiej wojny światowej Polonia argentyńska w ramach pomocy polskim żołnierzom organizowała zbiórki pieniędzy, wysyłanie paczek do jeńców i opiekę nad uchodźcami. Nawet ok. 2000 Argentyńczyków o polskich korzeniach zaciągnęło się do Wojska Polskiego.

Dziś Związek Polaków w Argentynie zrzesza 34 organizacje, a centrum ruchu polonijnego pozostaje prowincja Misiones (gdzie powstały pierwsze polskie skupiska). Od 1960 r. w Buenos Aires działa też Biblioteka Polska im. Ignacego Domeyki. Wydawanych jest kilka polskich gazet, m.in. „Głos Polski: czasopismo bezpartyjne i niezależne” (nieprzerwanie od 1922 r.). Działa również Polska Misja Katolicka w Argentynie.

Pierwsze polskie osady w Argentynie

Smutną prawdą o II Rzeczypospolitej jest fakt, że mieszkało w niej kilka milionów ludzi, którzy nie mogli zapewnić sobie godziwego poziomu życia, a tym bardziej awansu społecznego. W sferze rolnictwa: ziemi nie można było dzielić w nieskończoność, a najbardziej radykalna reforma nie zaspokoiłaby jej głodu. W przemyśle nawet dziesięć Centralnych Okręgów Przemysłowych nie wchłonęłoby mieszkańców przeludnionej wsi, nie wspominając o opłacalności ich potencjalnej produkcji.

Wyjściem z sytuacji dramatycznego przeludnienia wsi miało stać się osadnictwo poza granicami kraju. Jedną z prób radzenia sobie z tym zagadnieniem były działania utworzonej w 1930 r. Ligi Morskiej i Kolonialnej. Organizacja, we współpracy z MSZ, poszukiwała terenów do masowego osiedlenia obywateli polskich, m.in. na pograniczu argentyńsko-brazylijsko-paragwajskim.

Do realizacji rządowej polityki osadniczej na kontynencie południowoamerykańskim powołana została spółka Międzynarodowe Towarzystwo Osadnicze. Jej działalność w Argentynie i Brazylii odbywała się za pośrednictwem spółek osadniczych, które dokonały zakupów terenów. Akcję osadniczą w argentyńskiej prowincji Misiones prowadziła Compaña Colonizadora del Norte (należąca do rządu RP). Do wybuchu drugiej wojny światowej sprowadzono 144 rodziny (pierwsze przypłynęły w 1937 r.). Założyły one pierwsze polskie kolonie, które nazwali: Polana, Wanda (na cześć córki Józefa Piłsudskiego) i Gobernador Lanusse.

O wiele jednak liczniejsza była oddolna emigracja do Argentyny. Po klęsce 1939 r. rząd Argentyny przejął ziemie spółki i – mimo prób rewindykacji ze strony władz PRL, jak i Polonii – jest ich właścicielem do dzisiaj.

Polacy, o których pamięta się w Argentynie

Witold Gombrowicz (1904–1969), jeden z najwybitniejszych polskich pisarzy XX w., dotarł do Argentyny jako dziennikarz relacjonujący dziewiczą podróż statku pasażerskiego MS Chrobry. Gdy wybuchła wojna, postanowił ją przeczekać w Buenos Aires, gdzie mieszkał do roku 1963. Warto jednak wspomnieć jeszcze przynajmniej trzech innych przedstawicieli argentyńskiej Polonii.

Wilnianin Robert Adolf Chodasiewicz (1832–1896), wojskowy, inżynier i topograf, pionier wojsk balonowych, walczył w szeregu wojen w Europie i obydwu Amerykach. W 1890 r. współzakładał w Buenos Aires Polskie Stowarzyszenie Demokratyczne. W jego pogrzebie wziął udział ówczesny prezydent Republiki Argentyńskiej.

Pochodzący spod Tarnopola Jan Szychowski (1890–1960), choć ukończył tylko kilka klas szkoły powszechnej, był znanym konstruktorem (m.in. pierwszej wykonanej w Argentynie tokarki), wynalazcą i przedsiębiorcą (jego zakład produkujący maszyny rolnicze przyniósł mu fortunę i rozgłos, podobnie jak Amanda, rodzinne przedsiębiorstwo znane w świecie z produkcji yerba mate). Pomysłowość i przedsiębiorczość Szychowskiego docenił Rząd RP, przyznając mu w 1936 r. Brązowy Krzyż Zasługi, oraz National Geographic Society, które w 1957 r. nadało mu tytuł honorowego członka. Od 1997 r. w Apóstoles działa Muzeum Juana Szychowskiego.

Kresowianin Florian Czarnyszewicz (1900–1964) już w Argentynie stworzył w autobiograficznej powieści Nadberezyńcy wspaniałe literackie obrazy polskiej szlachty zagrodowej na Mińszczyźnie (Białoruś) z początków XX w., której zagłady dokonało sowieckie NKWD w latach 1937–1938 w ramach tzw. operacji polskiej.

Dzień Polskiego Osadnika

Día del Colono Polaco, obchodzony 8 czerwca (od 1995 r.), ustanowiony przez parlament Argentyny jako święto narodowe, upamiętnia przybycie w 1897 r. do Buenos Aires pierwszych czternastu polskich rodzin. Corocznie w tym czasie, w Buenos Aires, pod patronatem Ambasady RP w Argentynie, Związku Polaków w Argentynie oraz Asociación Cultural Argentino Polaca i Fundación Argentina organizowany jest tygodniowy cykl imprez kulturalnych poświęconych Polsce i Polakom.