Rzeźba „Grande Toscano”
Paryż
Powstała w 1981 r. rzeźba „Grande Toscano” autorstwa polskiego artysty Igora Mitoraja (1944-2014) przedstawia wycięty z całości fragment męskiego ciała: połowę twarzy, połowę tułowia, z ucięta lewą ręką. W klatce okienku wkomponowana męska głowa, pod nią wkomponowany bezpośrednio w rzeźbę, tors kobiecy okaleczony i fragmentaryczny.

Rzeźba „Grande Toscano” jest interpretowana w wieloraki sposób. Niektórzy badacze wskazują na wyrażony w pracy artysty triumf piękna nad zranieniem oraz całości nad fragmentem.

Według innych interpretacji rzeźba „Grande Toscano” jest hołdem dla Toskanii i jej mieszkańców, poprzez nawiązanie stylem do renesansowego, toskańskiego rzeźbiarza Donatella. 

Bywa również interpretowana jako zapis osobistego doświadczenia Igora. Kobieca głowa jest bowiem podobizną Aleksandry, ulubionej modelki Igora Mitoraja, z którą artystę łączyła wielka przyjaźń. Kobieca głowa, nawiązując do tytułu rzeźby, może stanowić również symbol samej Toskanii, którą Igor od razu pokochał i która była mu bardzo bliska.

Rzeźba znajdująca się przy ulicy Bobrowieckiej jest trzecią kopią Grande Toscano. Dwie pozostałe znajdują się w Paryżu oraz Mediolanie.

Materiał: brąz
Czas powstania: 1981
Opracowanie informacji: Agnieszka Stabro

Rzeźba „Testa addormentata”
Londyn
Ludzka głowa, spoczywająca na prawym boku. Artysta wykorzystuje w niej znany m.in. z rzeźby „Eros bendato” motyw zabandażowania, jednak tym razem głowa jest zabandażowana niemal całkowicie. Widać jedynie charakterystyczne usta oraz fragment nosa.

Tytuł rzeźby oznacza „głowa uśpiona, śpiąca”, akcent zatem położony został przez Igora Mitoraja nie na bandaże, będące symbolem zniewolenia, skrępowania, lecz na metaforyczną potrzebę odcięcia się od codzienności, rzeczywistości, popadnięcia w sen, który może oznaczać również poezję, chęć zanurzenia się w metafizyce.

Chociaż owinięta bandażami, czyli w jakiś sposób skrępowana głowa, nie wywołuje u odbiorcy negatywnych odczuć, przeciwnie. Usta, w delikatnym, ledwie zasugerowanym półuśmiechu, a także bijący od dzieła spokój i harmonia pozwalają myśleć, że tytułowa głowa pogrążona jest w przyjemnym, niczym niezakłóconym śnie.

Materiał: brąz
Czas powstania: 1983
Opracowanie informacji: Agnieszka Stabro

Rzeźby „Tyndareus”
Florencja, Paryż
Olbrzymia głowa męska o klasycznym profilu, ujęta w typowej dla artysty formule fragmentarycznej, sugerującej uszkodzenie starożytnego odlewu. Brązowe rzeźby Mitoraja, nawiązujące w formie do sztuki antycznej, tytułami zaś do kultury i mitologii klasycznej lub ogólnych skojarzeń włoskich, zdobią liczne miejsca publiczne i budowle na całym świecie. Lubiane właśnie z powodu owych aluzji, tradycyjnego szlachetnego materiału, ale też przeważnie cenione za wysoką klasę rzemiosła rzeźbiarskiego stały się powtarzalnym składnikiem dekoracji miejskiej. Szczególnie często znajdują się w sąsiedztwie chłodnej architektury biurowej późnego modernizmu, z którą kontrastują swym pozornym tradycjonalizmem. „Terapeutyczną” funkcję rzeźb Mitoraja w takich miejscach znakomicie ujął amerykański krytyk Donald Kuspit: „to niejako ożywienie klasycznego ducha w warunkach współczesnego nieuduchowienia i upadku na duchu”.

Na ogromnych przestrzeniach esplanady nowej dzielnicy biurowej Paryża, La Défense, znajduje się wiele rzeźb znanych artystów współczesnych. W 2000 r. ustawiono tam w trzech różnych punktach dzielnicy dzieła Mitoraja z brązu: „Tindaro”, „Ikar i Ikaria”. Pomysłodawcą inicjatywy ustawienia rzeźb w La Défense był paryski marszand Jean-Gabriel Mitterand, którego Galeria JGM zajmuje się promocją i sprzedażą prac Mitoraja. Zdaniem Joanny Sitkowskiej-Bayle „odlane z brązu sylwetki, ułomne i okaleczone, lecz niepozbawione sugestywności i siły, stanowią swoisty kontrapunkt dla perfekcyjnie wytyczonych linii wieżowców (...). Wznoszą się one na tle gładkich fasad budynków niczym rozbitkowie, którym przyszło osiąść w obcej krainie”.

We Florencji w Ogrodach Boboli w pobliżu Prato dei Castagni znajduje się inna wersja tej rzeźby, wykonana z brązu, powstała w 1997 r. Praca została podarowana przez artystę Galerii Uffizi z okazji wystawy monograficznej zorganizowanej w Ogrodach Boboli i Narodowym Muzeum Archeologicznym we Florencji.

Czas powstania: 1983, odsłonięcie 2000
Opracowanie informacji: prof. Andrzej Pieńkos

Pomnik „Torso alato”
Greve in Chianti
Pomnik „Torso alato” polskiego rzeźbiarza Igora Mitoraja znajduje się na Piazza Matteotti w Greve in Chianti we Włoszech. Obiekt powstał w 1985 r. Wykonany jest z brązu.

Czas powstania: 1985

Rzeźba „Grande Toscano”
Mediolan
Wykonana z brązu rzeźba „Grande Toscano” autorstwa Igora Mitoraja znajduje się na placu przy kościele Santa Maria del Carmine w Mediolanie. Przedstawia popiersie mężczyzny, w miejscu jego serca znajduje się otwór, a w nim umieszczona jest twarz miejscu uczuciowego mięśnia znajduje się głowa Aleksandry, wieloletniej inspiracji polskiego artysty. Bezpośrednio pod piersią mężczyzny, w strukturę rzeźby wkomponowany jest fragmentaryczny tors kobiecy. Rzeźba ma dwie bliźniacze kopie, jedną w Paryżu a drugą w Polsce. Grande Toscano Igora Miroraja to hołd artysty dla Donatella, który bryluje na  Piazza Del Carmine. 

Czas powstania: 1986

Rzeźba „Ikaria”
Paryż, Syrakuzy
Ikaria to postać, należąca do prywatnej galerii nieistniejących w mitologii, a wymyślonych przez artystę bohaterów, obok Dea Roma (bogini Rzymu) czy łowców Gorgon. Interpretowana jako siostra lub żona Ikara.

Ikaria to postać kobieca, pozbawiona głowy, za to posiadająca skrzydła. Jest niższa od Ikara, jej prawą stopę przytrzymuje obca dłoń. Do lewej kostki przywiera figurka kobieca bez rąk, głowy i nóg. W torsie i skrzydłach Ikarii artysta umieścił stop klatki, a w nich fragmenty męskich głów, co jest przykładem często stosowanego u Igora przemieszczenia w obrębie jednego dzieła. Na łonie Ikarii znajduje się Meduza, czyli mitologiczna Gorgona. Sylwetka rzeźby została zdominowana przez ogromne skrzydła.

W la Défense Ikaria i Ikar ustawione są naprzeciwko siebie, dialogując. Uwięzieni w nowoczesnej dzielnicy Paryża jak Dedal i Ikar na Krecie przez Minosa, stanowią symbol pragnień jej mieszkańców o ucieczce ze szklanej, odhumanizowanej architektury.

W Polsce inna wersja „Ikara” (1996) znajduje się w prywatnej kolekcji. 

Znajduje się również w Syrakuzach przy Castello Maniace.

Materiał: brąz
Czas powstania: 1987
Opracowanie informacji: Agnieszka Stabro

Rzeźba „Centurione”
Bamberg
Rzeźba, ustawiona na postumencie, przedstawia niekompletną, męską głowę, a także fragment szyi. Głowa odłupana jest po skosie, przez co pozbawiona została prawego oka. Zachowany został natomiast klasyczny, harmonijnie wykrojony nos i charakterystyczne dla dzieł Mitoraja usta, zastygłe w lekkim uśmiechu.

Tytułowy centurion to inaczej setnik, czyli w starożytnym Rzymie niższy oficer, dowódca centurii, najmniejszej jednostki taktycznej legionu, liczącej stu żołnierzy. Przeważanie centurionami zostawali najbardziej doświadczeni i zasłużeni żołnierze, gdyż to właśnie na nich podczas bitwy spoczywała główna odpowiedzialność za przebieg walki.

„Centurion” Igora Mitoraja został ranny w walce, ale mimo to, pozostaje piękny i intrygujący. W myśl idei twórczości artysty, że prawdziwe piękno kryje się w naszych niedoskonałościach i odniesionych ranach, a nie w doskonałym, pozbawionym skaz ideale.

Materiał: brąz
Czas powstania: 1987
Opracowanie informacji: Agnieszka Stabro

Rzeźba „Centauro”
Mediolan
Pomnik „Centauro” powstał w 1990 r. i jest częścią fontanny na piazza Enzo Paci w Mediolanie.

Czas powstania: 1990
Więcej informacji: https://www.polacywewloszech.com/2015/08/04/mediolan-pomnik-igora-mitoraja-centauro-odrestaurowany/

Rzeźba „Per Adriano”
Santa Cruz de Tenerife
Rzeźba poświęcona cesarzowi Hadrianowi przedstawia jego ukochanego faworyta, Antinousa, który tragicznie zginął w wodach Nilu. Twarz „Per Adriano” (w tłumaczeniu „Hadrianowi”), stworzona w 1992 r., znajduje się na Plaza de la Isla de Madeira w centrum Santa Cruz de Tenerife na Wyspach Kanaryjskich. Należy do serii rzeźb, w których autor nawiązuje do antyku, wprowadzając jednocześnie akcenty nowoczesności. 

Czas powstania: 1992

Rzeźba „Per Adriano” 
Haga
Rzeźba Igora Mitoraja, „Per Adriano” („Hadrianowi”), powstała w 1993 r. Pierwsza wersja tej rzeźby (1992) znajduje się na Plaza de la Madera w Santa del Cruz na Teneryfie (od 1993). Twarz młodzieńca to uosobienie Antinousa, faworyta i prawdziwej miłości cesarza Hadriana. Rzeźba w Hadze stoi od 2001 r. na patio-placu pomiędzy budynkami publicznymi i mieszkalnymi. Również publiczne i prywatne (dewelopera) środki zostały przeznaczone na jej zakup.

Czas powstania: 1993

Rzeźba „Light of the Moon” 
Haga
„Light of the Moon” Igora Mitoraja w Hadze to rzeźba wykonana z brązu, pokryta patyną. Znajduje się na szczycie białej wydmy. Gdy w 1994 r. ją tam umieszczono, miała zwracać uwagę na znajdujące się pod nią nowo otwarte muzeum Beelden aan Zee. Rzeźba nie tylko wskazuje lokalizację, ale także symbolizuje tematykę muzeum, jaką jest nowoczesna i współczesna rzeźba (międzynarodowa i krajowa) z motywem ludzkiej postaci we wszystkich jej aspektach.​​​​​​

Czas powstania: 1994

Rzeźba „Centauro”
Londyn
Jedna z ulubionych rzeźb artysty. Powstawała co najmniej trzy lata. Przedstawia mitologicznego centaura, półkonia, półczłowieka, ustawionego na postumencie, na którym artysta umieścił fragmenty popiersi z zabandażowanymi głowami. W jednym z popiersi medalion z twarzą Gorgony. Pod kopytami Centaura porzucony, niekompletny, pozbawiony głowy i nóg tors męski z, być może, zerwaną z tarczy głową Meduzy. Powierzchnia rzeźby wzbogacona licznymi elementami innych rzeźb, powstawianymi w klatki, np. półprofil twarzy, przypominający artystę czy tors kobiecy. Na męskiej muskulaturze piersi fragment blaszanej zbroi z głową Meduzy.

Sam artysta mówił, że tworząc Centaura chciał uniknąć za wszelką cenę XIX wiecznej maniery jeźdźca czy konia. Stworzył za to formę klasyczną, z wpisaną współczesnością.

Rzeźba doskonale łączy w sobie charakterystyczne cechy stylu Mitoraja. Mityczna postać, będąca symbolem siły i nieokiełznanego męstwa, jest w przedstawieniu polskiego rzeźbiarza ułomna, okaleczona, niepełna. Utrącone ramiona „Centaura” to kolejny popularny motyw w twórczości Mitoraja. W torsie Centaura widać także inspirację Michałem Aniołem, fascynację antykiem, starożytnością, mitologią.

Materiał: brąz
Czas powstania: 1994-1995
Opracowanie informacji: Agnieszka Stabro

Rzeźba „Centaur” 
Pietrasanta
Brązowy posąg Centaura, na niewielkim cokole kamiennym, stoi nieco ukryty na skwerze na tyłach zabytkowego budynku ratusza, w pobliżu katedry. Typowe dzieło Mitoraja, doskonale wpisujące się w krajobraz toskańskiego miasteczka artystów: quasi-antyczne torso, mitologiczny centaur bez rąk, na cokole wyrzeźbione fragmenty popiersi, stwarzające sugestię kolekcji starożytnych znalezisk.

Rzeźbiarz osiadł w Pietrasanta pod koniec lat 80. XX w., zakładając tam pracownię. Położona w pobliżu Carrary miejscowość słynie z kamieniarzy, specjalizujących się w pracy w marmurze, a także znakomitych odlewni brązu. Pracowało tu i mieszkało wielu artystów z wielu krajów, m.in. Fernando Botero, którego rzeźby stoją w mieście niedaleko prac Mitoraja. Polski rzeźbiarz wykonał tam także dekoracje malarskie w ratuszu i rzeźbiarskie w jednym z kościołów. Motyw Centaura podejmował kilkakrotnie w swojej twórczości, jedna z wersji była np. eksponowana przed krakowskimi Sukiennicami w czasie wielkiej retrospektywy Mitoraja w 2005 r., inną ustawiono w 2003 r. w Londynie w dzielnicy Canary Wharf. W Mediolanie zrealizowano w 1991 r. „Fontannę centaura”. Rzeźba z Pietrasanta nosi typowe cechy „konceptualnego klasycyzmu” Mitoraja, operującego łatwymi skojarzeniami i podważającymi je paradoksami formalnymi. Pozornie antyczny posąg z brązu, nawiązujący do stylistyki rzeźb greckich okresu klasycznego, wzbogacony (albo zubożony) jest o rozmaite absurdalne wstawki i wycinki: kwadratowy otwór z głową ludzką w boku konia, fragment przypominający zbroję, zsuwający się z postumentu, głowy powklejane w cokół, lanca stojąca mimo braku rąk, które powinny ją trzymać.

Czas powstania: 1995
Opracowanie informacji: prof. Andrzej Pieńkos

Rzeźba „Eros bendato”
Pietrasanta
Rzeźba przedstawia gigantycznych rozmiarów męską głowę greckiego boga miłości Erosa, ułożoną na prawym boku, pustą w środku.

Rzeźba charakteryzuje się pięknem i regularnością rysów twarzy. Spokój i dostojne piękno, emanujące z klasycznej formy zostaje rozbite poprzez niedokończenie, wydłubane oczodoły, zasłoniętą oraz owiniętą bandażami twarz. Pojawiające się bandaże to bardzo często wykorzystywany motyw w twórczości artysty.

Zraniona głowa Erosa bywa interpretowana jako symbolika cierpienia, a także upadku współczesnej cywilizacji. Jej pustka może zachęcać do jej wypełnienia wartościami i sensem.

Postać Erosa była wielokrotnie przetwarza twórczo przez Igora Mitoraja. Artysta używał do rzeźbienia różnych materiałów (brąz, trawertyn, biały marmur) i pokrywał ich powierzchnie różnymi fakturami.

Do najbardziej znanych „Erosów” zaliczyć można min. rzeźby „Eros bendato screpalato” czy „Eros alato con mano” (żeński tors ze skrzydłami, po lewej stronie oplatająca go dłoń).

Materiał: brąz
Czas powstania: 1999
Opracowanie informacji: Agnieszka Stabro

Rzeźba „Ikaro” w dzielnicy La Défense
Paryż
Postać mężczyzny na postumencie. Ciężar ciała spoczywa na prawej nodze, lewa wysunięta, co daje złudzenie ruchu. Harmonię w rzeźbie artysta osiągnął poprzez pochylenie głowy, wyraźnie umięśnienie nóg i antyczny, doskonały w proporcjach tors bohatera. Kontrast tworzy odłupany tył głowy i brak rąk. W przeciwieństwie do popularnych wyobrażeń w kulturze, Ikar Igora Mitoraja pozbawiony jest skrzydeł.

Interpretowany jako metafora cierpienia Ikar, usytuowany w nowoczesnej, pełnej współczesnych drapaczy chmur dzielnicy bankowej i korporacyjnej, może również symbolizować chęć ucieczki człowieka z zmechanizowanej codzienności i współczesności ku wolności oraz beztrosce, a także pragnienie wyrwania się z sideł rutyny oraz powtarzalności.

Podobnie jak w przypadku Erosa, Igor Mitoraj bardzo chętnie sięgał po postać Ikara, wymienić wystarczy chociażby takie prace, jak: Ikaro screpalato (1998), Ikaro (1998), Ikrao grezzo (1998), Ikaro (1999), Ikaro alato (2000).

Rzeźbę „Ikaro alato” można oglądać w Warszawie (Żoliborz, ul. Wybrzeże Gdyńskie 4, przed Centrum Olimpijskim). „Ikaro alato”, w przeciwieństwie do rzeźby „Ikaro”, posiada jedno skrzydło (z prawej strony).

Materiał: brąz
Czas powstania: 1999
Opracowanie informacji: Agnieszka Stabro

Freski „Świt” i „Zmierzch”
Pietrasanta
Dwa freski „Świt” i „Zmierzch” autorstwa Igora Mitoraja powstały w 2000 r. Znajdują się one w Sala Consiliare w Ratuszu Palazzo Communale w Pietrasanta (dokładny adres: piazza Matteotti 29, 55045 Pietrasanta). Przedstawiają one zabandażowane sylwety (dwie i trzy) ukazane do pasa.

Czas powstania: 2000

Rzeźba „Tindaro Screpolato” w Ogrodach Boboli
Florencja
Rzeźba „Tindaro Screpolato” Igora Mitoraja znajduje się w Ogrodach Boboli we Florencji, gdzie jest jedynym współczesnym dziełem. Wykonana z brązu. Ustawiona w 2002 r. po wystawie poświęconej twórczości artysty.

Czas powstania: przed 2002

Rzeźba „Eros”
Bamberg
Rzeźba przedstawia uszkodzoną głowę Erosa - greckiego boga miłości. Została wykonana z brązu. Znajduje się w Bambergu od 2002 r.

Czas powstania: 2002

Rzeźba „Dea Roma”
Rzym
Artysta wyrzeźbił „Boginię Rzymu” w trawertynie z Tivoli. Ponad stukilogramowa głowa bogini stanęła na Piazza Monte Grappa 16 września 2003 r. Dzieło jest jednocześnie fontanną - po twarzy bogini splywają łzy.

Czas powstania: 2003
Więcej informacji: https://www.voiceofrome.com/2018/03/06/igor-mitoraj-i-jego-dea-roma-w-holdzie-wiecznemu-miastu/

Płaskorzeźba „Wrota Anielskie”
Rzym
Płaskorzeźba, umieszczona na drzwiach Bazyliki Matki Anielskiej i Męczenników, ukazuje dwa momenty kluczowe dla chrześcijaństwa; Zwiastowanie i Zmartwychwstanie. Praca nad rzeźbą, dedykowaną Karolowi Wojtyle, zajęła artyście dwa lata.

Drzwi, zaprojektowane i wykonane przez Igora Mitoraja, składają się z dwóch skrzydeł, oddzielonych od siebie wąskimi filarami z cegły z ceglaną wnęką pośrodku. Płaska powierzchnia drzwi pokryta została zieloną i rdzawą patyną.

Na prawym skrzydle płaskorzeźby artysta umieścił postaci archanioła Gabriela i Marii, utrzymane w konwencji posągów antycznych. Maria nosi mokrą, przylegającą do ciała tkaninę, co jest nawiązaniem do bogiń greckich okresu hellenistycznego i stosowanego wówczas stylu „mokry szat” , eksponujących piękno ciała.

Archanioł Gabriel posiada tors greckiego młodzieńca.

Na lewym skrzydle drzwi Mitoraj umieszcza Chrystusa, którego całe ciało przeorane jest głęboko krzyżem.

W archiwolcie sześć głów (świadków, strażników, męczenników). W dolnej części skrzydła, pod postacią Chrystusa inne głowy, niektóre opasane bandażami.

„Wrota anielskie” oddają piękno antyku, symbolicznie odnosząc się do chrześcijaństwa.

Niektórzy badacze widzą we „Wrotach anielskich” nawiązanie do ikony.

Materiał: brąz
Czas powstania: 2006
Opracowanie informacji: Agnieszka Stabro

Relief „Annnciazione” nad wrotami Chiesa di Sant'Agostino
Pietrasanta
Relief, umieszczony w archiwolcie nad wrotami Chiesa di Sant’Agostino, powtarza motywy oraz postaci, znane z „Wrót Anielskich” Bazyliki Matki Anielskiej i Męczenników. Po lewej stronie reliefu artysta umieszcza Marię pod postacią greckiej bogini okresu hellenistycznego. Naprzeciwko niej znajduje się Chrystus, ukazany pod postacią greckiego młodzieńca, którego tors przeorany został krzyżem. Inaczej niż w rzymskich i warszawskich „Wrotach anielskich”,anioł, w tym przypadku Archanioł Gabriel, jest figurą niewielkich, wręcz niemal mikroskopijnych rozmiarów. Znajduje się w lewej, górnej części kompozycji. Jego wizerunek został zredukowany do głowy ze skrzydłami.

Materiał: brąz
Czas powstania: 2013
Opracowanie informacji: Agnieszka Stabro

Rzeźby w bazylice Matki Bożej Anielskiej i Męczenników
Rzym
Dzieła polskiego rzeźbiarza zobaczymy przy Piazza della Repubblica w Rzymie. Na skrzydłach drzwi do bazyliki zobaczymy dwie rzeźby ze złoconego brązu. Po wejściu do bazyliki po prawej stronie znajduje się rzeźba w marmurze tego samego artysty. Rzeźba „Święty Jan Chrzciciel” przedstawia ściętą na rozkaz Heroda głowę Jana Chrzciciela, podaną na tacy na życzenie Herodiady.

Rzeźby „Centaur”, „Dedal”, „Centurion” oraz „Ikar uskrzydlony”
Pompeje
Wśród ruin starożytnego miasta Pompejów znajdują się cztery rzeźby Igora Mitoraja: „Centaur”, „Dedal”, „Centurion” oraz „Ikar uskrzydlony”. W 2016 r. odbyła się tu wystawa 30 prac artysty.

Więcej informacji: https://www.polacywewloszech.com/2017/04/21/dedal-igora-mitoraja-pozostanie-na-zawsze-w-pompejach/; https://culture.pl/pl/galeria/igor-mitoraj-prace-galeri

Rzeźba „Upadły Anioł” na Placu Cudów
Piza
Rzeźba Igora Mitoraja „Upadły Anioł” znajduje się na Placu Cudów w Pizie, we Włoszech. Praca słynnego polskiego artysty została wykonana z brązu. Przedstawia uskrzydlony męski tors, umieszczony bez postumentu na trawie. 

Głowa Jana Chrzciciela w Bazylice Matki Bożej Anielskiej i Męczenników
Rzym
Głowa Jana Chrzciciela wykonana przez Igora Mitoraja znajduje się w Bazylice Matki Bożej Anielskiej i Męczenników w Rzymie. Rzeźba wykonana z białego kamienia, w typowym dla Mitoraja stylu.

Rzeźba „Ikar” 
Syrakuzy
W mieście Syrakuzy na Sycylii we Włoszech znajduje się rzeźba Igora Mitoraja pt. „Ikar”. Praca wykonana z brązu pokrytego patyną. Przedstawia uskrzydloną, pozbawioną głowy androgyniczną postać, umieszczoną na postumencie.

Rzeźba „Dedal”
Pompeje
Rzeźba „Dedal” Igora Mitoraja w Pompejach. W 2016 r. odbyła się tu wystawa 30 prac artysty.

Rzeźba „Centauro”
Pompeje
Wykonana z brązu rzeźba „Centauro” Igora Mitoraja jest jedną z czterech prac artysty (obok „Dedala”, „Centuriona” oraz „Ikara uskrzydlonego”) prezentowanych w Pompejach. 

Rzeźba „Upadek Ikara”
Agrigento
Zdjęcie rzeźby wygrało w konkursie Instytutu Polonika „Dziedzictwo bez granic” w 2024 r.

Rzeźby Igora Mitoraja takie jak „Upadek Ikara” odwołują się do klasycznych proporcji - tego, co trwałe i ponadczasowe.  Przedstawiają postacie o antycznych rysach, ale uszkodzone, jakby były reliktami starożytności, wydobytymi z zapomnienia. Kryją w sobie zarówno piękno, jak i niewątpliwy tragizm, mogący przywodzić na myśl upadek wielkich cywilizacji, ale i ludzkich ambicji. Nabierają szczególnego znaczenia, w świecie, w którym cyfrowe media wzmacniają fragmentaryczność tożsamości, która rozdzielana jest między pracę, rodzinę i inne aktywności. 

Ambicja i granice ludzkich możliwości
„Upadek Ikara” nie jest jedynie hołdem dla starożytnego mitu, lecz refleksją nad kondycją człowieka. Mitoraj, korzystając z symboliki mitycznego Ikara, przekazuje uniwersalne przesłanie o ludzkich dążeniach, ambicjach oraz nieuchronnych ograniczeniach, z którymi każdy człowiek musi się zmierzyć. Postać Ikara, symbolizująca zarówno odwagę, jak i pychę, staje się w tym kontekście metaforą dla kondycji człowieka, który nieustannie balansuje między marzeniami o przekraczaniu granic a świadomością swoich własnych ograniczeń.

Historia Ikara, który w swojej ambicji wzbił się zbyt wysoko, staje się opowieścią o ludzkim pragnieniu sięgania poza to, co możliwe, o przekraczaniu granic, zarówno fizycznych, jak i mentalnych. Jest to fundamentalna cecha natury człowieka - dążenie do nieznanego, pragnienie odkrywania nowych horyzontów, zarówno w sensie dosłownym, jak i metaforycznym. Ikar w mitologii reprezentuje nie tylko młodzieńczy idealizm, ale także nieostrożność i brak zrozumienia dla własnych ograniczeń, co prowadzi do jego tragicznego upadku.

Rzeźba z Agrigento przedstawia odłamaną, częściowo uszkodzoną postać ludzką. Ta fragmentaryczność to zarówno starożytne dziedzictwo, jak i kruchość ludzkiego losu, podobnie jak ruiny antycznych świątyń, wśród których się  znajduje. To zestawienie harmonii i rozkładu - piękna i destrukcji - w pewnej perspektywie nadaje pracom Mitoraja metafizyczny wymiar, postać pozbawiona swojego pierwotnego kontekstu ma ambicje stania się fragmentem czegoś większego, co już nie istnieje. 

Pycha i kara
Rzeźba Mitoraja nawiązuje do pojęcia hybris, czyli pychy, która w starożytnej Grecji często prowadziła do zguby. Ikar, ignorując ostrzeżenia swojego ojca Dedala, wzbił się zbyt wysoko, gdzie gorące promienie słońca stopiły wosk jego skrzydeł. To historia, która uczy o konsekwencjach nieposłuszeństwa wobec naturalnych praw i o tym, jak pycha może prowadzić do tragicznych skutków.

W kontekście kondycji człowieka pycha nie dotyczy jedynie nadmiernych ambicji, ale również chęci kontrolowania świata, który nas otacza. Współczesny człowiek, uzbrojony w technologię i naukę, coraz częściej staje w obliczu wyzwań, które wykraczają poza jego możliwości. Jednak to pytanie Mitoraja o to, czy człowiek, tak jak Ikar, nie jest czasem zbyt pewny siebie, próbując wznieść się zbyt wysoko, nie zważać na naturalne granice i konsekwencje swoich działań.

Rzeźba w Dolinie Świątyń - kontrowersje
Umiejscowienie rzeźby w Dolinie Świątyń w Agrigento nie jest przypadkowe. Jest to jedno z najbardziej imponujących stanowisk archeologicznych na świecie, wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Znajdują się tu monumentalne pozostałości starożytnych greckich świątyń, które poświęcone były różnym bogom. Usytuowana została tam w roku 2011, przy okazji wystawy prac Igora Mitoraja, a następnie podarowana miastu, trwale (?) wpisała się w miejsce jej umieszczenia, jednak dekontekstualizując je wizualnie. Ta zmiana, którą mogła tłumaczyć wystawa czasowa - jak możemy przeczytać w krytycznych wypowiedziach - stając się trwałą, budzi pewien niepokój co do zasadności. Stąd pojawiające się od lat głosy wskazujące, że powinna zostać przeniesiona w inne miejsce. 

„Upadek Ikara” może być odczytywany jako przypomnienie o upadku wielkich cywilizacji, tak jak antyczne ruiny, pośród których umieszczona jest rzeźba. Tak jak starożytna Grecja, a po części i Rzym, których świątynie i posągi przetrwały tylko jako fragmenty dawnej chwały, tak i Ikar staje się symbolem tego, co z czasem przemija. Jednak nie brak również głosów, że owa monumentalność, szczególnie w tym miejscu, jest przytłaczająca, odwraca porządek miejsca, czyniąc antyczne ruiny jedynie tłem dla współczesności. Krytycy rzeźb Mitoraja podkreślają, że chociaż nie można odmówić im artystycznego kunsztu, piękna, a może po prostu efektownej ładności, to nastawione są przede wszystkim na spektakularność. Szczególnie w świecie starożytnych ruin stają się „ogrodowymi krasnalami”, jednak pozbawionymi ich - na swój sposób uroczej - bezpośredniości. Zarzuca się im, że  stają się bardziej ucieczką „w znaczenia”, w jakimś sensie wygodną w swojej ogólności refleksją nad człowiekiem niż poruszaniem kwestii znacznie bardziej istotnych dla współczesności.

Opracowanie informacji:  Bartłomiej Gutowski