Zarys historyczny

Miejscowość znajduje się ok. 12 km na północny zachód od Czortkowa. Przez wioskę przepływa potok o nazwie Biała, będący dopływem Seretu. Zanotowana historia tego miejsca sięga XV w., kiedy to król Władysław III nadał te dobra wraz z okalającymi miejscowościami Michałowi Mużyle Buczackiemu. Na przestrzeni wieków Biały Potok należał m.in. do rodu Podlewskich, a w okresie międzywojennym do Jadwigi Horodyskiej i Franciszka Rudrofa. Formalnie wieś podlegała pod parafię w Chomiakówce, ale w drugiej dekadzie XX w. potrzeba posiadania odrębnego obiektu sakralnego doprowadziła do zainicjowania jego budowy. Proces związany z przekazywaniem i adaptacją gruntów nie był jednak łatwy i przeciągał się dość długo. W roku 1927 wmurowano kamień węgielny i rozpoczęto prace, które spowalniane były przez liczne problemy, w tym natury finansowej. Budowę świątyni ukończono ma początku lat 30. Konsekracja miała miejsce 25 sierpnia 1933 r.

Okres powojenny to czas niepewności i niepokoju. Obiekt przez piętnaście lat po światowym konflikcie wprawdzie istniał i był używany jako kościół, jednak w roku 1960 władze sowieckie postanowiły zamienić go na magazyn kołchozowy. Część mniejszego wyposażenia udało się ocalić, lecz większość została zniszczona. Kościół został ponownie przekzany wiernym dopiero w roku 1990. Przez kolejne lata prowadzono remont. Uzupełniono brakujące fragmenty, a dachy pokryto blachą. W roku 1997 odbyła się rekonsekracja świątyni. Obiekt funkcjonuje do dziś i jest obsługiwany przez księży z miejscowości Rydoduby.

Architektura

Obiekt znajduje się u podnóża wzniesienia, po wschodniej stronie drogi biegnącej z Rydodubów do Byczkowiec. Kościół składa się z trójnawowego oraz trójprzęsłowego korpusu oraz jednoprzęsłowego prezbiterium, które zamknięto półkoliście. Skierowane jest ono na południowy wschód. Przed nawą główną znajduje się aneks frontowy, który zbudowano na rzucie prostokąta. Na parterze mieści on kruchtę, a na piętrze chór muzyczny. Po bokach towarzyszą mu prostokątne pomieszczenia.

Zewnętrzny wygląd kościoła jest bardzo charakterystyczny. Uwagę zwraca przede wszystkim surowy budulec. Budowlę wzniesiono z kamienia, który w pewnych fragmentach uzupełniony został cegłami. Elewacje z ciosów kamiennych usadowiono na niskim cokole. Większość z nich została zamknięta gzymsami. Z kolei elewacje aneksów naw bocznych i bocznych pomieszczeń odchodzących od kruchty (po drugiej stronie tożsamych opinających prezbiterium) wyartykułowane zostały pseudopilastrami.

Elewacja frontowa kruchty, która przykrywa przednią elewację części nawowej, zwraca uwagę trójkątnym szczytem ujętym w postumenty. Podobne rozwiązanie zastosowano po drugiej stronie nad częścią prezbiterialną. Narożniki fasady ujęte zostały w pary wąskich lizen. W środkowym polu znajduje się prostokątna płycina i wpisane w nią koliste okienko. Ponad łukiem zamykającym tę część znajduje się kamienna tablica z datą 1933 r.

Nad nawą główną i kruchtą zastosowano dachy dwuspadowe. Nad prezbiterium tożsamy, ale przechodzący w stożkowy. Z kolei aneksy przykrywają dachy trójpołaciowe. Obita blachą wieżyczka na sygnaturkę zakończona została cebulastą kopułką zwieńczoną gałką z krzyżem. W ogólnym kształcie przypomina tego typu konstrukcje charakterystyczne dla prawosławnych obiektów sakralnych. Różni ją jednak smuklejsza i bardziej wyciągnięta figura. Nie jest jednocześnie typowa dla świątyń łacińskich, w których najczęściej spotykamy konstrukcje ażurowe.

Wewnątrz obiektu ściany są otynkowane. Filary oddzielające nawy mają kształt czworoboczny, ale o ściętych narożnikach. Wspierają one półkoliste arkady, nad którymi góruje profilowany gzyms. Arkada tęczowa ma kształt półkolisty. Wnętrze nakryto stropami. Otwory okienne w ścianach bocznych części nawowych mają kształt leżącego prostokąta. W prezbiterium zastosowano okna prostokątne, zamknięte półkoliście, a w pozostałych częściach prostokątne. Drzwi także mają kształt prostokąta.

Zabezpieczony drewnianą balustradą chór muzyczny znajduje się na piętrze, ponad kruchtą. Prowadzą do niego schody znajdujące się w pomieszczeniu po lewej stronie.

Do najważniejszych elementów wyposażenia i otoczenia obiektu należą m.in.:

• datowany na początek XX w. neogotycki drewniany ołtarz z obrazem Matki Boskiej w środkowym polu oraz rzeźbami przedstawiającymi św. Kazimierza i św. Stanisława Kostkę po bokach,
• drewniana ambona,
• neobarokowy konfesjonał z początków XX w.,
• feretrony, obrazy i rzeźby datowane na XIX i XX w.,
• dwukondygnacyjna dzwonnica-bramka prowadząca na dziedziniec.

Obiekt zachowany jest w dobrym stanie. Jak pisze Katarzyna Brzezina w swoim opracowaniu na temat kościoła, na miejscu została zachowana znaczna część wyposażenia, którego większość pochodzi z innych świątyń. Przykładem może być rzeźba przedstawiająca Matkę Boską z Dzieciątkiem przeniesiona z Białobożnicy.

Nazwa: kościół filialny pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Białym Potoku

Nazwa funkcjonująca obecnie: j.w.

Dział: architektura

Lokalizacja: Ukraina, obwód: czortkowski, miejscowość: Biały Potok

Autor: Marian Teodor Wtórzecki

Data powstania: 1931-1933

Dane techniczne: obiekt murowany z ciosów kamiennych oraz cegły