Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Dywinie

Kościół rzymskokatolicki pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Dywinie (również Dziwin, biał. Дзівін, ros. i ukr. Дивин), wsi położonej na Polesiu Brzeskim, w rejonie kobryńskim obwodu brzeskiego, 6 km na północ od granicy białorusko-ukraińskiej.

Historia

Pierwszy kościół w Dywinie, uposażony w roku 1660 przez królów Jana Kazimierza Wazę i następnie przez Michała Korybuta Wiśniowieckiego, był drewniany, z dobudowaną z boku zakrystią. W jego wnętrzu znajdowały się trzy ołtarze, ambona i chór muzyczny nad wejściem. W snycerskim ołtarzu głównym, pomiędzy czterema malowanymi na biało kolumnami, znajdował się obraz Najświętszej Marii Panny, a w dwóch rzeźbionych ołtarzach bocznych umieszczono przedstawienia św. Piotra i św. Antoniego.

W roku 1728 z funduszy i staraniem ks. Jana Antoniego Wojewódzkiego, który przejął wówczas obowiązki proboszcza, została wystawiona nowa świątynia. Drewniany kościół, założony na planie prostokąta, miał dwa aneksy zakrystii i skarbca oraz wysoką sygnaturkę nad gontowym dachem. Na wyposażenie składały się ołtarze, przeniesione zapewne z poprzedniej świątyni, wraz z ich obrazami, a także ambona, malowane stalle ustawione pod ścianami prezbiterium oraz pozytyw na chórze muzycznym. Kościołowi nie podlegały filie ani kaplice, jedynie przy dworze rzeczyckim znajdowała się kapliczka z rzeźbioną figurą św. Jana Nepomucena.

W roku 1866 kościół przejęli prawosławni, a parafia katolicka została skasowana. Nie wiadomo jakich zmian dokonano w bryle świątyni w ramach jej adaptacji na cerkiew, nieznane są także losy barokowego wyposażenia.

W trakcie działań wojennych roku 1915 dawny kościół - wówczas od blisko półwiecza funkcjonujący jako cerkiew prawosławna - został spalony. Jeszcze przed zakończeniem wojny, w 1917 r., nastąpiło odrodzenie parafii katolickiej i dzięki jej staraniom został zbudowany kolejny drewniany kościół, tym razem pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny.

Nie są znane żadne przekazy źródłowe opisujące wygląd i wyposażenie nowo wystawionej świątyni. Jedynym ikonograficznym śladem jej istnienia jest fotografia zamieszczona na okładce czasopisma „Polesie” z roku 1932, ukazująca część oszalowanej fasady z trójkątnym naczółkiem pomiędzy dwoma wieżami.

Po II wojnie światowej parafia katolicka została zlikwidowana, a kościół przekształcony w restaurację i z czasem rozebrany.

Kościół znajdował się w centrum dawnego miasteczka, na terenie dzisiejszego parku położonego przy skrzyżowaniu ulic Lenina i Sowieckiej. Był drewniany, zapewne konstrukcji zrębowej, oszalowany poziomo, na planie prostokąta. Miał dwuwieżową, trójdzielną fasadę z lisicami, ponad okapowym gzymsem znajdował się trójkątny naczółek zwieńczony krzyżem na kuli. Wieże były na rzucie kwadratów, z prostokątnymi przeźroczami i wysokimi czterospadowymi daszkami krytymi gontem.

Zagadnienia artystyczne

Na temat kościoła dywińskiego w literaturze naukowej, encyklopedycznej i popularnej pojawiały się jedynie wzmianki, które nie rozwiązywały zagadnień związanych z jego dziejami, formą czy wystrojem. Zdarzało się nawet, że omyłkowo ilustrowały je archiwalne fotografie drewnianej unickiej cerkwi pw. Paraskiewy Piatnicy, zbudowanej w latach 40. XVIII w., w roku 1869 przejętej na cerkiew prawosławną (w okresie międzywojennym Dywin nazywano „miasteczkiem o trzech cerkwiach”).

Znane jedynie z opisów archiwalnych dwa poprzednie kościoły dywińskie wyglądały podobnie i wpisywały się w analogiczne realizacje powstałe na terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego w okresie nowożytnym (badacze zwrócili uwagę na długie trwanie tradycji w budownictwie drewnianym dawnej Rzeczypospolitej). Ich niewielkie, zwarte bryły ze ścienno-szczytowymi fasadami, nakryte niewysokimi dachami, były charakterystyczne dla drewnianych świątyń tego obszaru.

Trzeci kościół, wystawiony w roku 1917, służył wiernym niewiele ponad dwadzieścia lat. Jego budowniczowie, zapewne miejscowi cieśle, zdecydowali się na wystawienie dwuwieżowej fasady, z pewnością pamiętając poprzednią świątynię, odebraną katolikom przez rząd carski i przekształconą w cerkiew prawosławną. Przy budowie korzystali z typowego projektu, być może opracowanego przez jeden z Komitetów Odbudowy, które działały już od roku 1915. Świątynia, pomimo dwuwieżowej fasady, należała raczej do skromnych. Przypominała zarówno realizacje wcześniejsze z końca wieku XIX i początku XX, jak i późniejsze z lat międzywojennych, np. kościół w Lewaczach (1927-1928). Powstanie dywińskiej świątyni, której budowę rozpoczęto w czasie wojny, świadczyło o szybkim odradzaniu się katolicyzmu i polskości na tych ziemiach i wyraźnej potrzebie walki z rutenizacją oraz wpisywało się w ideę odbudowy nowego, niepodległego państwa polskiego.