Zarys historyczny

Monasterzyska to miejscowość znajdująca się po drodze z Buczacza do Stanisławowa. Jej nazwa może być błędnie rozumiana jako słowo pochodzące od słowa „monaster” lub „monastyr” czyli, operując pewnym skrótem, określenia klasztoru w kościołach wschodnich. Tymczasem pochodzi ona od nazwiska Monasterskich (herbu Abdank), którzy byli pierwszymi właścicielami miejscowości. Później Monasterzyska dostały się pod władanie Sienieńskich, następnie Potockich, Karola Bako de Hette, aż w końcu Mołodeckich. Parafia w miejscowości powstała przed rokiem 1600, ale nie udało się określić dokładnej daty. W XVIII wieku była jedną z najrozleglejszych w archidiecezji lwowskiej. W pewnym momencie obejmowała około dziewiętnastu wsi. Po rozbiorach parafia trafiła do dekanatu stanisławowskiego, a później do buczackiego.

Początki kościoła jako fizycznego obiektu w Monasterzyskach też nie są znane. Według niektórych wzmianek budynek istniał już pod koniec XVI wieku. Perturbacje dziejowe doprowadziły go jednak do ruiny. Ponoć w roku 1721 stał tam kościół drewniany, lecz (jak podają protokoły) „okazały”. Obiekt, który przetrwał do dziś powstał w okolicach roku 1751.

Idea rozpoczęcia budowy całkiem nowego kościoła opartego o całkiem nową ideę wiązała się z rosnącym w okolicy kultem wizerunku Matko Boskiej Bolesnej, który zrodził się na przełomie lat 30. i 40. XVIII wieku i wiązał się z cudownym obrazem. Fundatorem świątyni był kasztelan lwowski Józef Potocki.

Kościół powstawał relatywnie krótko, ale wykańczanie wnętrza i gromadzenie wyposażenia zajęło już znacznie więcej czasu. Dlatego też konsekrację datuje się na rok 1751, ale fakt ten nie oznacza, że święcono wówczas kompletny obiekt. Przykładowo w roku 1754 ołtarz główny i ambona nie były jeszcze pomalowane, ani pozłocone, a ołtarze boczne w ogóle nie istniały. Dopiero na początku lat 60. płacono rzeźbiarzom. Między innymi Janowi Pinslowi i prawdopodobnie Antoniemu Osińskiemu. Choć udział w dziełach tego ostatniego negowany jest np. przez profesora Ostrowskiego.

Burze dziejowe w mniejszym lub większym stopniu oszczędzały obiekt. Oczywiście nie obyło się bez różnych incydentów. Kiedy Polska znalazła się pod zaborami, austriackie władze skonfiskowały srebrną suknię z cudownego obrazu. Parafianie zorganizowali więc zastępczą suknię miedzianą. Warto zaznaczyć, że legendarny wizerunek nie zaginął. Obecnie znajduje się on w Bogdanowicach (województwo opolskie).

Po drugiej wojnie światowej Sowieci zamknęli obiekt i wykorzystali jego przestrzeń na magazyn. Kiedy Ukraina odzyskała niepodległość, katolikom nie udało się odzyskać kościoła. Dziś funkcjonuje on jako cerkiew.

Architektura

Obiekt położony jest w centrum miasteczka. Od strony wizualnej od razu zwraca uwagę bardzo charakterystyczną fasadą składającą się z dwóch kondygnacji, z których ostatnia zwieńczona jest dwoma symetrycznymi wieżyczkami o czterospadowych daszkach. Świątynia zwraca też uwagę charakterystycznym czerwonym, ceglastym kolorem, na który została pomalowana. Paletę uzupełniają barwy białe i szare. Prezbiterium skierowano ku północy, jest niższe i węższe o nawy głównej. Korpus składa się z trzech naw i trzech przęseł.

Układ przestrzenny świątyni inspirowany jest architekturą Francesco Borrominiego, ale w porównaniu do największych dzieł Włocha, projekt kościoła na poziomie detali jest stonowany i skromny. W środku dominuje barok.

Chór muzyczny znajduje się na górnej kondygnacji. Prowadzi do niego kolista klatka schodowa. Po bokach prezbiterium znajdują się prostokątne pomieszczenia stanowiące zakrystię wschodnią i zachodnią. Z zakrystii zachodniej wchodzi się na ambonę. Wnętrze nawy głównej oraz prezbiterium zostało opięte parami pilastrów w stylu toskańskim. Sklepienia w nawet głównej i prezbiterium są typu kolebkowego z lunetami. W nawach bocznych i kaplicach znajdują się sklepienia krzyżowe, a zakrystiach kolebkowo-krzyżowe.

Choć ogólny stan zachowania budowli jest zadowalający, z dawnego wyposażenia nie zostało w niej prawie nic. Część obiektów uległa rozproszeniu, część znajduje się we władaniu Lwowskiej Galerii Obrazów (np. figura przedstawiająca św. Annę). W Bogdanowicach (województwo opolskie) można znaleźć nie tylko cenny obraz Matki Boskiej Bolesnej, ale również obrazy przedstawiające wizerunki świętych Piotra i Pawła oraz Archanioła Michała.