Dawny kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Panny Marii w Korościatynie, fot. Posterrr, 2016
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Wikimedia Commons, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Panny Marii w Korościatynie
Dawny kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Panny Marii w Korościatynie, fot. Posterrr, 2016
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Wikimedia Commons, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Panny Marii w Korościatynie
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-002255-P/165081

Kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Panny Marii w Korościatynie

Korościatyn | Ukraina | obwód tarnopolski | rejon czortkowski
Krynycia, ukr. Krynycia (Криниця)
Identyfikator: POL-002255-P/165081

Kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Panny Marii w Korościatynie

Korościatyn | Ukraina | obwód tarnopolski | rejon czortkowski
Krynycia, ukr. Krynycia (Криниця)

Warianty nazwy:

Cerkiew unicka pw. Narodzenia Matki Boskiej w Korościatynie

Zarys historyczny
Obecnie wieś zwie się „Krynica”, choć w XVI odnotowywana była także jako miasto (sic!) o nazwie „Suchodół”. Leży przy drodze z Buczacza do Stanisławowa, około 6 km na południowy zachód od Monasterzysk. Pierwsze wzmianki o Korościatynie pochodzą już z XV w. Wśród właścicieli miejscowości, na przestrzeni stuleci, wymienia się m.in.: Awdańców z Buczacza, Buczackich (czyli Tworowski herbu Pilawa), Mohyłów, Wiśniowieckich, Łosiów, Przerembskich, Koreckich, Głogowskich, Stefana Hasso Agospowicza, Juliana Żurakowskiego, Tytusa Szawłowskiego. Od końca XIX w. do II wojny światowej miejscowość należała do Słoneckich.

Korościatyn przez całe stulecia podlegał pod parafię w Monasterzyskach, jednak w roku 1893 rozpoczęto wznoszenie kościoła filialnego, który konsekrowany został w roku 1901. Precyzyjne ustalenie roku ukończenia budowy nie jest jednak dokładnie znane. W roku 1902 powstała tu ekspozytura, a dwadzieścia trzy lata później Korościatyn doczekał się własnej niezależnej parafii.

W roku 1944 oddział UPA, przy wsparciu lokalnych Ukraińców, dokonał masowego mordu na Polakach. Część polskiej ludności wraz z księdzem schroniła się w Monasterzyskach. Spalono większość zabudowań mieszkalnych oraz część plebanii.

Nie są znane losy wyposażenia. Wiadomo, że ostatni proboszcz, Mieczysław Krzemiński, wyjechał na zachód w roku 1945. Opuszczony obiekt w Korościatynie początkowo był użytkowany jako cerkiew unicka, następnie jako magazyn artykułów spożywczych. W latach 1989-1990 trafił w ręce prawosławnych, a od początku lat 90. XX w. służy jako cerkiew unicka pw. Narodzenia Matki Boskiej.

Architektura
Obiekt leży w centrum miejscowości, na wzniesieniu. Prezbiterium zostało skierowane na zachód. Budowlę wystawiono z cegły i kamienia oraz otynkowano. Składa się z dwuprzęsłowej nawy oraz jednoprzęsłowego, węższego i niższego prezbiterium od środka zamkniętego półkoliście, a od zewnątrz pięciobocznie z aneksami na planach kwadratów po bokach, które mieszczą zakrystię i skarbiec. Z kolei nawa poprzedzona jest przez poszerzony aneks frontowy, na który składa się prostokątna kruchta oraz piętro mieszczące chór muzyczny. Po bokach znajdują się kwadratowe w rzucie wieże, które w przyziemiu mieszczą klatkę schodową i skład.

Fasada zwraca uwagę wysmakowaną zdobnością. Jest trójpolowa, jednokondygnacyjna, ale w jej zwieńczeniu znajdują się, wspomniane wyżej, dwie flankujące, trójkondygnacyjne wieże. Ponad belkowaniem mieści się attyka, która stanowi cokół zwieńczenia części środkowej oraz drugiej kondygnacji wież. Dodatkowo jest wspólnym elementem wszystkich części fasady. Wieże są identyczne z każdej strony. W polach dolnej kondygnacji umiejscowiono aedicule składające się z półkolumn kompozytowych oraz licznymi zdobieniami. W środku aedicul od przodu umieszczono prostokątne nisze zamknięte półkoliście.

Andrzej Betlej w swoim opracowaniu na temat obiektu, pisze:

„Druga kondygnacja wież na attyce, z narożnikami opiętymi lizenami, wspierającymi belkowanie ze zdwojonym fryzem, w wyłamanych partiach ponad podporami ozdobionym kanelowaniem; na osi belkowania klucze w formie klińców. W polach pomiędzy lizenami obszerne wnęki, ujęte w pilastry toskańskie wspierające półkoliste arkady. Wnęki od frontu i po bokach przeprute oknami, z pozostałych stron ślepe. Trzecia, niska kondygnacja wież zamknięta wydatnym profilowanym gzymsem, ozdobiona ze wszystkich stron prostokątnymi płycinami, w których ślepe oculusy” [czyli okrągłe okna - przyp. red.].

Elewacje boczne nawy zostały wyartykułowane poprzez ciekawy układ niższych półpilastrów toskańskich wspierających półkoliste arkady. W arkadach znajdują się uskokowo zgłębione okna. Dominantę w artykulacji nawy stanowią kolumny dzielące jej przęsła flankowane przez półpilastry. Belkowanie nad nimi jest silnie wyłamane, a jego gzyms tworzy niewielkie trójkątne przyczółki.

W prezbiterium elewacje zewnętrzne artykułowane są poprzez pilastry toskańskie na cokołach. Całość zamyka zwielokrotniony profilowany gzyms. Okna prezbiterium zostały ujęte w profilowane arkadki wsparte na półpilastrach toskańskich i umieszczone w ramach przypominających aedicule. Część ołtarzową doświetla koliste okno znajdujące się na osi zamknięcia.

Nad nawą znajduje się dach dwuspadowy. Nad prezbiterium tożsamy, różniący się jedynie zakończeniem. Nad pozostałymi częściami zastosowano niskie daszki dwuspadowe o kalenicach prostopadłych do osi kościoła. Hełmy wież obito blachą. Pozostałe powierzchnie dachówką.

We wnętrzu większość elewacji została wykonana z kamienia. Artykułowane są one pilastrami toskańskimi wspierającymi belkowanie z tryglifowym fryzem. Wyjątek stanowią granie przęseł nawy, gdzie ustawiono kolumny toskańskie.

Warto zwrócić uwagę na liczne alabastrowe elementy, którymi wzbogacono i uszlachetniono staranny detal. Przykład stanowić może ciekawe wykończenie pomiędzy nawą a chórem muzycznym.

Nad nawą zastosowano sklepienie żaglaste, a nad prezbiterium kolebkowe z konchą i lunetami nad zamknięciem. Chór muzyczny znajduje się w pomieszczeniu nad kruchtą przedłużony o płytką emporę, którą wsparto na przyściennych filarach toskańskich.

Do najważniejszych elementów związanych z wyposażeniem i otoczeniem obiektu należą m.in.:

  • Zdobny i skomplikowany ołtarz główny z murowaną mensą i retabulum wykonanego z szarego alabastru. Konstrukcja oparta została m.in. o kolumny, a wykończenie o bardzo staranny detal. Zwieńczenie w formie niewielkiej aediculi;
  • Ołtarze boczne znajdujące się po bokach łuku tęczowego, z murowanymi mensami, ponad którymi alabastrowe kolumny toskańskie, należące do systemu podziałów architektonicznych nawy;
  • Alabastrowa mensa ołtarzowa w postaci płyty wspartej na dwóch kolumienkach;
  • Ciekawa plebania, która nie dorównuje zdobnością głównemu obiektowi, ale zaprojektowana została bardzo starannie i z dbałością o szczegóły;
  • Dzwonnica w formie odcinka muru, zwieńczona trójkątnym przyczółkiem.


Obiekt został zachowany w dobrym stanie. Na miejscu brak jest jednak oryginalnego wyposażenia. Jak pisze Andrzej Betlej w swoim opracowaniu na temat obiektu, kościół w Korościatynie stanowi wybitny przykład architektury historyzmu z końca XIX w. Dlaczego? Według historyka sztuki uwagę zwrócić należy przede wszystkim na jakość zastosowanych materiałów (m.in. liczne elementy alabastrowe we wnętrzu) oraz na finezyjny system podziałów architektonicznych i wysoką klasę detalu. Autor wyraźnie jednak podkreśla, że nie jest łatwo zdefiniować kostium stylowy obiektu. Pewne wektory wskazują na subtelny neobarok, a inne na tradycję manierystyczną. Choć twórca projektu niekoniecznie musiał znać termin „manieryzm”. Tak czy inaczej obiekt jest bardzo nietypowy jak na region, zdominowany głównie przez neogotyckie budowle. Betlej sugeruje, że koncepcja mogła powstać poza Galicją, np. w Wiedniu.

Czas powstania:

konsekracja 1901

Bibliografia i archiwalia:

  • Andrzej Betlej, „Kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Panny Marii w Korościatynie”, w: „Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej”, cz. 1: „Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego”, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie, 2010, ISBN 978-83-89273-69-74, t. 18, s. 131-137.

Publikacja:

12.10.2024

Ostatnia aktualizacja:

12.10.2024

Opracowanie:

Michał Dziadosz
rozwiń
Fotografia przedstawiająca Kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Panny Marii w Korościatynie Fotografia przedstawiająca Kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Panny Marii w Korościatynie Galeria obiektu +1
Dawny kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Panny Marii w Korościatynie, fot. Posterrr, 2016
Fotografia przedstawiająca Kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Panny Marii w Korościatynie Fotografia przedstawiająca Kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Panny Marii w Korościatynie Galeria obiektu +1
Dawny kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Panny Marii w Korościatynie, fot. Posterrr, 2016

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz