Zarys historyczny

Chomiakówka stanowi dzisiaj część większego Kossowa, leżącego ok. 15 km na północny zachód od Czortkowa.

W czasach najazdów tureckich była jedną z granicznych miejscowości znajdujących się po stronie polskiej. Niemal od początków XIX w. z miejscowością związana była rodzina Podlewskich.

Początkowo Chomiakówka należała do parafii w Czortkowie, jednak w roku 1854 utworzono tu kapelanię, od roku 1884 obsługiwaną przed czortkowskich dominikanów. Już pod koniec tej samej dekady przekształcono ją w niezależną pariafię, obejmującą m.in. takie miejscowości jak: Białobożnica, Biały Potok, Byczkowce, Chomiakówka, Kalinowszczyzna, Kossów, Romaszówka, Rydoduby, Siemakowce. Działały tu liczne organizacje i stowarzyszenia religijne: Bractwo Różańcowe, Katolickie Stowarzyszenie Kobiet, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej oraz Trzeci Zakon Świętego Franciszka. Pod parafię podlegał kościół filialny w miejscowości Biały Potok.

Świątynia w Chomiakówce powstała w roku 1854 w wyniku rozbudowy istniejącej już od roku 1846 kaplicy grobowej Podlewskich. Początkowo kościół nosił wezwanie Narodzenia Najświętszej Panny Marii. W latach 60. XIX w. na patrona wybrano św. Antoniego Padewskiego. Kolejne lata to czas uzupelniania wyposażania świątyni oraz dokonywania różnych modernizacji.

Podczas I wojny światowej kościół najprawdopodobniej nie ucierpiał, żołnierze rosyjscy zniszczyli częściowo dzwonnicę, parkan i stodołę proboszcza.

Po wojnie miały miejsce mniejsze i większe remonty, z których najważniejsze przypadły na rok 1937, kiedy to skupiono się na naprawie wież grożących zawaleniem. Prace ukończono w przededniu II wojny światowej.

W czasie wojny świątynia nie ucierpiała. W roku 1943 Niemcy zrabowali wprawdzie jeden z dzwonów, a rok później Sowieci dokonali kolejnych kradzieży, lecz struktura budynku pozostała bez zmian. W roku 1945 część mieszkańców Chomiakówki wyjechała na zachód wraz z wikarym, księdzem Marcinem Niewieściukiem. Ksiądz Kazimierz Fleischhacker postanowił jednak pozostać na miejscu i opiekować się kościołem.

W roku 1947 udało się zarejestrować świątynię w nowej administracji. Rok później Ukraińcy próbowali przejąć obiekt na cerkiew prawosławną, ale bez skutku. W roku 1950 plebania została zamieniona na szkołę, a rok później przeprowadzono częściowy remont świątyni. Została ona zamknięta dopiero po śmierci księdza Fleischhackera w roku 1961. Po upadku ZSRR obiekt zwrócono wiernym. Obecnie miejscowość nosi nazwę Kossów-Chomiakówka i jest obsługiwana przez księży z Białobożnicy.

Architektura

Murowany i otynkowany obiekt znajduje się w centrum dawnej Chomiakówki. Jest orientowany, czyli zwrócony prezbiterium w kierunku umownego wschodu, w domyśle Jerozolimy. Jak pisze Katarzyna Brzezina w swoim opracowaniu na temat świątyni, kościół stanowi rzadki na terenie Galicji przykład późnego neoklasycyzmu. W stylu tym utrzymana jest zwłaszcza fasada mająca formę filarowo-kolumnowego portyku.

Obiekt składa się z czteroprzęsłowej nawy z masywem frontowym, który w swej środkowej części mieści chór muzyczny, a w górnej partii nadbudowaną wieżę. Po obu stronach umieszczono aneksy z klatkami schodowymi prowadzącymi na piętro. Prezbiterium jest znacznie węższe od głównego korpusu i zamknięte półkoliście. Flankują je dwa prostokątne aneksy, które mieszczą kaplicę Podlewskich (od północy) i zakrystię (od południa). Na osi prezbiterium od strony wschodniej znajduje się niewielki prostokątny aneks osłaniający wejście do krypty.

Elewacje zewnętrzne posadowiono na wysokim cokole, a od góry zamknięto belkowaniem obiegającym całą budowlę.

Na osi wejścia głównego znajduje się tablica z napisem:

„AD MAIOREM DEI GLORIAM ET | FIDELIUM ANIMARUM SALUTEM AETERNAM TRANSFORMAVIT | SACELLUM IN ECCLESIAM PAROCHIALEM ANNO DOMNNI 1854 | VALERIANUS BOGORJA PODLEWSKI | PLACANDO CLEMENTIAM OMNIPOTENTIS PRO SE | ATQUE UXORE VANDA MARIA KOZICKA ET PROLIBUS SUIS”

czyli:

„DLA WIĘKSZEJ CHWAŁY BOŻEJ I | WIECZNEGO ZBAWIENIA DUSZ WIERNYCH | W ROKU PAŃSKIM 1854 PRZEKSZTAŁCIŁ KOŚCIÓŁ W KOŚCIÓŁ PARAFIALNY | WALERIAN BOGORJA PODLEWSKI | PROSZĄC O MIŁOSIERDZIE WSZECHMOGĄCEGO DLA SIEBIE | I ŻONY WANDY MARII KOZICKIEJ I JEGO DZIECI”

Nad tablicą znajduje się gzyms wsparty na wolutowych konsolach, stanowiący podstawę dla półkolistego okna. W polach bocznych portyku umieszczono kamienne rzeźby przedstawiające św. Piotra i św. Pawła. W tympanonie znajduje się rzeźba Caritas.

Katarzyna Brzezina zwraca uwagę na neoklasyczny układ budowli. Elewacje wieży zostały wzbogacone wąskimi, prostokątnymi wnękami zamkniętymi półkoliście. Pozostałe elewacje artykułowane są pilastrami toskańskimi. Okna w ścianach bocznych masywu frontowego umieszczone zostały w płycinach prostokątnych, zamkniętych półkoliście, z płaskorzeźbionymi w stiuku rozetami na osi łuku. Elewacje aneksów przy prezbiterium zamknięto profilowanym gzymsem. Ponad gzymsami elewacji bocznych kaplicy i zakrystii znajduje się attyka wypełniona podłużnymi płycinami, zwieńczona wazonami ustawionymi na narożach. Elewacja aneksu wschodniego, mieszczącego wejście do krypty, zwieńczona została niewielkim trójkątnym przyczółkiem z wazonem, na którym znajduje się data 1846.

Nad nawą, prezbiterium i aneksem zastosowano dachy dwuspadowe, a nad zamknięciem prezbiterium stożkowy. Aneksy przykryto z kolei dachami pulpitowymi. Wszystkie pokryte zostały blachą. Hełm wieży zwieńczony został cebulastą kopułką pokrytą blaszaną łuską z rombów, zakończony gałką i krzyżem

Ściany części nawowej nie posiadają artykulacji pionowej. Wyjątek stanowią lizeny, które ujmują prześwity na wysokości arkady tęczowej i chóru muzycznego. W prezbiterium ściany ozdobione są pilastrami toskańskimi wspierającymi belkowanie. Wnętrze nakryto stropami. Okna w części nawowej i w prezbiterium są prostokątne, zamknięte półkoliście, w pozostałych pomieszczeniach podobne lub prostokątne. Niektóre elementy artykulacyjne zostały wzbogacone ornamentami geometrycznymi i roślinnymi.

Jak pisze Katarzyna Brzezina w swoim opracowaniu na temat obiektu: „Liczne epitafia rodziny Podlewskich i ich krewnych oraz tablice pamiątkowe nadają świątyni walor prawdziwego pomnika lokalnej historii”.

Do najważniejszych elementów wyposażenia i otoczenia obiektu należą m.in.:

• witraże wykonane przez czeską firmę Carl Ludwig Türcke, datowane na 1825 r., fundacji Wandy Marii Podlewskiej,
• ołtarz główny pw. św. Antoniego Padewskiego z obrazem przedstawiającym wizerunek świętego autorstwa Mariana Sołowija (1923),
• ołtarz boczny Pana Jezusa autorstwa Jana Olszewskiego (1895), fundacji m.in. Józefy Bogdanowiczowej z Kossowa,
• stacje Drogi Krzyżowej zakupione w firmie Johanna Heindla w Wiedniu w r. 1894, głównie fundacji Daniela i Katarzyny Bryndio z Rydodub,
• rzeźby autorstwa Teodora Stachiewicza (m.in. Chrystus Ukrzyżowany oraz Chrystus Zmartwychwstały),
• przyścienny nagrobek Waleriana i Walerii Podlewskich w formie cokołu,
• malowidła ścienne autorstwa Juliana Kruczkowskiego ze Lwowa.

Obiekt zachowany jest w dobrym stanie. Warto zwrócić uwagę na częściowo zachowane oryginalne wyposażenie. Los przedmiotów wywiezionych do Polski w roku 1945 pozostaje nieznany.

Nazwa: kościół parafialny pw. św. Antoniego Padewskiego w Chomiakówce

Nazwa funkcjonująca obecnie: kościół pw. św. Antoniego Padewskiego w Kossowie-Chomiakówce

Dział: architektura

Lokalizacja: Ukraina, obwód: tarnopolski, miejscowość: obecnie Kossowo.

Autor: nieznany

Data powstania: 1854 r.

Dane techniczne: obiekt murowany, otynkowany.