Zarys historyczny

Miejscowość leży 6 km na północny zachód od Kopyczyniec, przy drodze z Tarnopola do Zaleszczyk. Najstarsze wzmianki o Jabłonowie pochodzą z czasów Władysława Jagiełły. Król nadał wówczas miejscowość Piotrowi Dobkowi z Olewina wraz z innymi wsiami. Wśród jej właścicieli i dzierżawców na przestrzeni wieków wymienia się m.in. Jana Świnkę, Stanisława z Chodcza (XV w.) i Mikołaja Potockiego (XVI w.). Około XVI w. Jabłonów posiadał przywilej miasta na prawie magdeburskim. Pod koniec kolejnego stulecia jako dożywotniego dzierżawcę zarejestrowano Jana Potockiego i w obrębie tego rodu władanie miejscowością utrzymało się przez kolejne stulecie. Starostwo przeszło na pewien czas w posiadanie rodziny Lipskich, a pod koniec XVIII w. klucz jabłonowski został przekazany przez władze austriackie spadkobiercom Tadeusza Dzieduszyckiego (w ramach rekompensaty za inne utracone majątki). W rękach tej rodziny Jabłonów pozostawał do II wojny światowej.

Jak pisze Michał Kurzej w swoim opracowaniu na temat obiektu, Dzieduszyccy ufundowali w miejscowości ochronkę i dom ludowy. W Jabłonowie znajdował się również dwór otoczony dużym parkiem.

Początkowo miejscowość podlegała pod parafię w Kopyczyńcach, jednak w roku 1904 stworzono na miejscu ekspozyturę w ramach dekanatu czortkowskiego. Obejmowała ona również leżącą niedaleko wieś Suchostaw. Niezależna parafia powstała jednak w Jabłonowie dopiero w roku 1923.

Budowę świątyni zainicjował Stanisław Wołoszyn w roku 1900. Przedsięwzięcie udało się dzięki wsparciu Florentyny z Dzieduszyckich Cieńskiej, ówczesnej właścicielki majątku.

Gdy po II wojnie światowej Sowieci zadecydowali o wysiedleniu polskiej ludności, część wyposażenia udało się przenieść do miejscowej cerkwi, większość jednak została spakowana i wywieziona do Bytomia. Przedmioty te najprawdopodobniej zostały później rozkradzione.

W czasach ZSRR kościół został zamknięty. W budynku urządzono najpierw kołchozowy magazyn zboża, a następnie, w roku 1975, kotłownię węglową. W roku 1992 świątynia została zwrócona wiernym i wyremontowana.

Architektura

Obiekt znajduje się nieopodal drogi z Tudorowa. Położony jest na niewielkim wzniesieniu, w pobliżu cerkwi i dworu. Kościół wymurowano z cegły, na kamiennej podmurówce i otynkowano. Składa się z trójprzęsłowej nawy, która mieści w sobie aneks z zapleczem dla chóru muzycznego, oraz niższego i węższego, jednoprzęsłowego prezbiterium zamkniętego trójbocznie, które skierowano w stronę symbolicznego wschodu, w domyśle Jerozolimy. Część ołtarzową flankują prostokątne aneksy mieszczące skarbiec i zakrystię. W aneks znajdujący się z przodu wtopiono wieżę z kruchtą w przyziemiu. Na jej piętrze umieszczono chór muzyczny, a po bokach dwa prostokątne, otwarte ku nawie pomieszczenia ze schodami prowadzącymi na chór i składzikiem.

Elewacje zewnętrzne ustawiono na cokole. W jednej trzeciej wysokości opina je profilowany gzyms. Narożniki fasady i elewacje przepasane są niskimi, płaskimi przyporami. Jak pisze Michał Kurzej w swoim opracowaniu na temat obiektu, fasada jest trójosiowa, jednokondygnacyjna, ze zryzalitowanym polem środkowym, które odpowiada wieży.

Uwagę zwraca wejście główne w formie domku portalowego. Tworzą go pseudopilastry podtrzymujące płaską nadbudówkę. Składa się ona z ostrołukowej arkady mieszczącej górną partię otworu wejściowego, zwieńczoną przerwanym w dolnej partii trójkątnym przyczółkiem. Powyżej znajduje się okno koliste w płaskim obramieniu. Górna kondygnacja wieży przepruta została ostrołukowymi oknami.

Nad nawą znajduje się dach dwuspadowy, nad częścią ołtarzową dwuspadowy od wschodu przechodzący w wielospadowy, a nad pozostałymi częściami dachy dwupołaciowe i trójpołaciowe. Wszystkie pokryte zostały blachą cynkową. Hełm frontalnej wieży ma formę ostrosłupa. Wzmocniono go blaszaną łuską w kształcie rombów i zwieńczono gałką z krzyżem. Wieżyczka na sygnaturkę również została obita blachą, nakryta daszkiem namiotowym i zwieńczona krzyżem.

Artykulacja ścian wewnętrznych została przeprowadzona za pomocą pseudopilastrów, które podtrzymują odcinki belkowania. W narożach zamknięcia części ołtarzowej zostały one przełamane, by podtrzymać przyścienne ostrołukowe arkady. Wszystkie pozostałe arkady, w tym arkada tęczy, również są ostrołukowe. Nad częścią nawową znajduje się drewniana imitacja sklepienia kolebkowego. Okna w bocznych ścianach są prostokątne i zamknięte ostrołukowo. W ścianie frontowej i wschodniej ściance na osi zamknięcia części ołtarzowej zastosowano okulusy, czyli okna koliste.

Obiekt pozostaje obecnie w dobrym stanie dzięki starannemu remontowi przeprowadzonemu na początku lat 90. XX w. Warto odnotować, że w kościele zachowała się część dawnego wyposażenia i wystroju, głównie posadzki, witraże, dwa ołtarze boczne i w znacznej mierze ołtarz główny. Jednym z brakujących elementów jest obraz przedstawiający wizerunek św. Elżbiety, którego oryginał znajduje się obecnie w Kopyczyńcach. Świątynię jabłonowską zdobi jego kopia.

Jak pisze Michał Kurzej w swoim opracowaniu na temat obiektu, styl kościoła w Jabłonowie często określano jako gotycki, jednak w rzeczywistości projekt stanowi wypadkową pomiędzy elementami neogotyckimi, neoromańskimi i nowożytnymi. O wpływach neogotyku świadczą przede wszystkim trójbocznie zamknięte prezbiterium, przypory oraz ostrołukowe otwory. Elementem neoromańskim są fryzy arkadkowe, a nawiązanie do nowożytności stanowią pilastrowa artykulacja ścian wewnętrznych oraz ciągłe belkowanie elewacji.

Możliwe, że architektura tej świątyni nawiązuje, w uproszczonej formie, do kościoła w niedalekim Chorostkowie.

Nazwa: kościół parafialny pw. św. Elżbiety Królowej w Jabłonowie

Nazwa funkcjonująca obecnie: j.w.

Dział: architektura

Lokalizacja: Ukraina, obwód: czortkowski, miejscowość: Jabłonów

Autor: nieznany

Data powstania: początek XX w.

Dane techniczne: obiekt murowany