Zarys historyczny

Byczkowce nazywane były w przeszłości także Byszkowcami lub Byczkowicami. Miejscowość znajduje się na Wyżynie Podolskiej, ok. 12 km na północny zachód od Czortkowa. Pierwsze wzmianki o Byczkowcach pochodzą z XV w. Dobra te wraz z sąsiadującymi wsiami nadane zostały wówczas przez króla Władysława III Michałowi Buczackiemu. Kilka lat później przekazał on majątek niejakiemu Kasprowi, protoplaście rodu Byczkowskich herbu Topór. Przez kolejne wieki wieś wchodziła w skład rozległego kompleksu dóbr należących do różnych właścicieli, w tym Stefana Potockiego (początek XVIII w.) i rodziny Cieleckich (najprawdopodobniej od początków XIX w.).

Początkowo miejscowość podlegała pod parafię w Chomiakówce, jednak wiek XX wraz z rozwojem wsi przyniósł potrzebę stworzenia własnego kościoła parafialnego. Udało się to dzięki przychylności arcybiskupa Józefa Bilczewskiego oraz dobremu zorganizowaniu mieszkańców, którzy wspólnie zakupili duży ogród znajdujący się w pobliżu istniejącej od końca XIX w. kaplicy publicznej. Zalążek obiektu sakralnego już zatem istniał, odpowiedni teren również. Brakowało natomiast zaplecza, jakiego potrzebuje każda właściwie funkcjonująca parafia. Z pomocą przyszła rodzina Cieleckich, nie tylko udzielając bezprocentowej pożyczki, ale również przekazując istotną darowiznę. Warto odnotować, że na terenie miejscowości, jeszcze przed powstaniem wyżej wspomnianej kaplicy, której konsekracja datowana jest na rok 1897, istniały już dwa małe obiekty sakralne. Pierwszy z nich to kaplica prywatna (przed rokiem 1816) oraz grobowa kaplica rodziny Cieleckich (wiadomo, że powstała ok. roku 1886).

Źródła historyczne milczą na temat losów świątyni w pierwszej połowie XX w. Wiadomo jedynie, że w roku 1913, podczas wizytacji dziekańskiej, jej stan określono jako dobry, choć odnotowano brak chrzcielnicy.

Niestety, II wojna światowa to tragiczny okres w historii parafii. W roku 1940 rozpoczęła się deportacja niektórych rodzin na Syberię, a lata 1942-1946 to czas terroru ze strony UPA. Zginęło w tym czasie 81 Polaków i 23 Żydów. Po zakończeniu światowego konfliktu większość polskich mieszkańców wyjechała na Dolny Śląsk. Przez drugą połowę lat 40. pieczę nad świątynią sprawowali księża z Chomiakówki, jednak pod wpływem nacisków ze strony nowej władzy obiekt trafił w ręce Sowietów, którzy w roku 1950 przeznaczyli go na kołchozowy magazyn zboża. Stan ten utrzymał się po upadku ZSRR. Do dziś obiekt pozostaje w ruinie. Zachowały się wprawdzie mury, lecz brakuje dachu, sklepień oraz większości rzeźb.

Architektura

Według Rafała Quirini-Popławskiego analiza obiektów sakralnych znajdujących się w miejscowości powinna skupiać się bardziej na grobowej kaplicy Cieleckich, która w porównaniu z kościołem stanowi ciekawszy przykład architektury. Historyk sztuki określa świątynię jako skromną, a kaplicę pełną ciekawych motywów. Autorem tego drugiego projektu jest najprawdopodobniej Julian Zacharewicz lub ktoś z jego otoczenia.

Kościół parafialny

Obiekt znajduje się niedaleko współcześnie funkcjonującej cerkwi, w południowo-wschodniej części wsi. Kościół jest orientowany. Oznacza to, że prezbiterium zostało zwrócone w kierunku symbolicznego wschodu, w domyśle Jerozolimy. Murowaną konstrukcję wzniesiono na kamiennej podmurówce i otynkowano. Od czteroprzęsłowej nawy odchodzi od wschodu półkolista absyda, po stronie południowej znajduje się prostokątne pomieszczenie dawniej mieszczące zakrystię. Artykulację ścian przeprowadzono za pomocą lizen z pseudokapitelami, które uformowane zostały z odcinków profilowanych gzymsów. Prosta fasada nie posiada pionowych podziałów. Składa się z prostokątnej części głównej oraz części wieńczącej w kształcie trójkątnego szczytu. Nad otworem wejściowym znajduje się półkolista płycina z napisem „MATKO MIŁOSIERDZIA | MODL SIĘ ZA NAMI | R. 1897”, a nad nią prostokątne okno zamknięte półkoliście. Po bokach głównych drzwi występują analogiczne z oknem płyciny, w których kiedyś stały rzeźby na cokołach. Oryginalnie szczyt zwieńczony był metalowym krzyżem.

Dachy pokryte były blachą. Nad częścią główną zastosowano dach dwuspadowy, który nad apsydą przechodził w połowę dachu stożkowego. Z kolei nad zakrystią zastosowano dach trójpołaciowy. Nieistniejąca dziś ażurowa wieżyczka na sygnaturkę obita była blachą i zwieńczona ostrosłupowym daszkiem z gałką i krzyżem w zwieńczeniu.

W środku artykulację ścian przeprowadzono za pomocą lizen z pseudokapitelami. Nad nawą znajdowało się sklepienie kolebkowe z lunetami, a w apsydzie koncha, czyli nakrycie przypominające kształtem muszlę. W części nawowej oraz w absydzie zastosowano okna prostokątne, zamknięte półkoliście. W zakrystii umieszczono okno prostokątne.

Grobowa kaplica Cieleckich

Obiekt znajduje się przy głównej drodze prowadzącej przez miejscowość. Został wzniesiony na rzucie prostokąta zbliżonego do kwadratu. Do części ołtarzowej dobudowano niszę zamkniętą półkoliście. Kaplica jest orientowana, murowana i otynkowana wewnątrz. Elewacje zewnętrzne zostały wykończone starannie obrobionymi ciosami z piaskowca. Nad kaplicą znajduje się krypta. Obiekt zamknięto sklepieniem krzyżowym. Okna w ścianach bocznych są prostokątne, zamknięte półkoliście, posadzka ułożona z płyt z czerwonego i białego piaskowca. Rafał Quirini-Popławski w swoim opracowaniu na temat obiektu zwraca uwagę na jego ciekawą fasadę, szczególnie na domek portalowy z nadwieszonym na kroksztynach trójkątnym szczytem, w którym wycięto półkolistą arkadę, oraz szczyt zwieńczony kamiennym krzyżem, w którego centrum umieszczono kolisty medalion z hierogramem XP. Nad otworem wejściowym znajduje się półkolisty tympanon ozdobiony płaskorzeźbionymi motywami rozety i skrzyżowanych gałęzi palmowych. Otwór wejściowy został zamknięty łukiem w kształcie trójliścia ściętego. Kaplica zachowała się w dobrym stanie, z wyjątkiem silnie uszkodzonych malowideł ściennych znajdujących się we wnętrzu.

Nazwa: kościół parafialny pw. Matki Boskiej Bolesnej w Byczkowcach

Nazwa funkcjonująca obecnie: j.w.

Dział: architektura

Lokalizacja: Ukraina, obwód: tarnopolski, miejscowość: Byczkowce

Autor: nieznany/ autor projektu grobowej kaplicy Cieleckich: najprawdopodobniej Julian Zacharewicz

Data powstania: 1897 r.

Dane techniczne: obiekt murowany