Nawarski kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii to pierwsza udokumentowana realizacja Bernarda Meretyna, nadwornego architekta króla Augusta III. Historia parafii w Nawarii sięga jednak czasów sprzed początku XVII wieku, zaś pierwsze wzmianki o parafialnym kościele – najazdów Tatarskich przełomu drugiej i trzeciej dekady XVII wieku, kiedy to został zniszczony. Już po kilku latach w jego miejsce wzniesiono nową świątynię.

Fundacja kościoła w Nawarii
Kościół parafialny pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii w Nawarii powstał po tym, gdy pierwotna świątynia znajdująca się w tym miejscu została zniszczona podczas najazdu Tatarów w latach 1618–1621. Po tych zniszczeniach, w roku 1624 lub 1627 ufundowany został nowy nawaryjski kościół. Fundatorką kościoła była Elżbieta, żona Jerzego Humnickiego z Zimnejwody, która pochowana została w świątyni.

Pierwotnie powstał kościół drewniany, jednak po pożarze w 1630 roku konstrukcja została odbudowana w kamieniu. Konsekracja kościoła nastąpiła w 1645 roku, szybko jednak nadeszło kolejne zniszczenie i odbudowa – w czasie najazdu Chmielnickiego w 1648 roku.

Już w XVII wieku w kościele pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii przechowywane były relikwie św. Walentego, a także otoczony kultem obraz. Wpłynęło to na szczególną rolę kościoła w Nawarii jako sanktuarium św. Walentego.

XVIII-wieczna przebudowa
Wiek XVIII przyniósł nawaryjskiemu kościołowi przebudowę. Autorem tej rozbudowy był Bernard Meretyn, zaś kościół w Nawarii jest jego najwcześniejszym potwierdzonym dziełem. Działalność Meretyna ograniczały jednak pozostałości po poprzedniej budowli, wyznaczając kształt prezbiterium. Rozbudowę rozpoczęła mająca miejsce w 1739 roku częściowa rozbiórka poprzedniej konstrukcji, zaś zakończyła się ona prawdopodobnie w roku 1748.

Wyposażanie i prace nad dekoracją nowo przebudowanego kościoła w Nawarii trwały aż do lat 70. XVIII wieku. W połowie XVIII wieku zanotowano obecność dwóch ołtarzy, w 1762 natomiast – pięciu. Na przestrzeni kolejnych lat stopniowo powiększano wyposażenie kościoła o obrazy, a także o nowe ołtarze (w latach 1768 oraz 1771). Meretyn nie był jedynym lwowskim architektem, który przyłożył rękę do powstawania kościoła w Nawarii – w 1766 roku obok kościoła powstała dzwonnica projektu Piotra Polejowskiego. Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii konsekrowano w lipcu 1774 roku.

Wiek XX
W roku 1902 blachą pokryty został dach kościoła w Nawarii i wybudowana została nowa sygnaturka. W kolejnych latach odnowiono organy (1907) oraz ołtarze (1928-29).

Po drugiej wojnie światowej, w 1946 roku kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii w Nawarii przestał pełnić swoją rolę; po zamknięciu przeznaczony został na cele magazynowe. Rozproszeniu uległo wyposażenie kościoła. Do kościoła w Urazie koło Wrocławia wywiezione zostały obrazy „Matka Boska” oraz „Św. Walenty”, a także część rzeźb i innych przedmiotów. Pozostałe rzeźby wywieziono do Muzeum Narodowego we Lwowie i Lwowskiej Galerii Obrazów (oddział w Olesku).

Ponowna konsekracja nastąpiła w 1992 roku. Wtedy też podjęte zostały nowe prace remontowe.

Architektura
Kościół w Nawarii jest kościołem w typie bazyliki, składającym się z trójnawowego, trójprzęsłowego korpusu i prezbiterium zamkniętym trójboczną apsydą, od którego odchodzą po jego bokach pomieszczenia skarbca i zakrystii, zbudowane na planie kwadratu. W architekturze kościoła wykorzystano różnorodne rodzaje sklepień: nawa główna oraz zakrystia i skarbiec nakryte zostały sklepieniem krzyżowym, nawa boczna – spłaszczonymi kopułami, zaś prezbiterium posiada sklepienie żaglaste.

Kościół posiada trzyczęściową fasadę, której środkowa część zwieńczona jest wysokim, dwustrefowym szczytem. Jej środkowa część wysunięta jest ku przodowi. Na artykulację fasady składają się pilastry kompozytowe, w przeciwieństwie do elewacji bocznych głównej, gdzie odnajdujemy proste podziały lizenowe.

Nawę główną i prezbiterium przykrywa dach dwuspadowy, zaś nawy boczne, zakrystię i skarbce – dachy pulpitowe.

Wyposażenie i dekoracja malarska oraz rzeźbiarska
Szczególnie ciekawym elementem wystroju kościoła w Nawarii jest dekoracja malarska prezbiterium autorstwa włoskiego artysty Antonio Tavellio, powstałe w 1770 roku. Zauważyć tutaj możemy kilka wątków: iluzjonistycznie namalowane elementy architektoniczne, herby Wieniawa i Szembek oraz przedstawienia emblematyczne i sceny figuralne sięgające do tematyki biblijnej. W późniejszych latach Tavelli będzie kojarzony, przede wszystkim, z wykonaniem dekoracji malarskiej sali podziemnej w pałacu w Jabłonnie.

Dekorację malarską znajdujemy także w nawie głównej; ta jednak wykonana została inną ręką.

Wyjątkowym elementem kościoła jest jego wystrój rzeźbiarski, który doczekał się stosunkowo bogatej literatury, która jednak ostatecznie nie wyjaśniła wszystkich dotyczących jej pytań. Dekorację rzeźbiarską kościoła w Nawarii powiązać możemy z warsztatem Johanna Georga Pinsla, jednak bez udziału samego mistrza.

Dziś na wyposażeniu kościoła w Nawarii pozostały trzy ołtarze – ołtarz główny pw. Trójcy Świętej, oraz ołtarze Matki Boskiej i św. Walentego. Wiemy także, że nie zachowała się ambona oraz prospekt organowy.